Օզլեմ Էրթան
Անցյալում հայկական Բագրատունի արքայատոհմի մայրաքաղաքը եղած և Կարսում գտնվող հինավուրց Անի քաղաքը, որպես թեկնածու, տեղ է գտել UNESCO-ի համաշխարհային մշակութային ժառանգության ցուցակում: Մարդկության համատեղ մշակույթ համարվող հուշարձանները պահպանելու և աշխարհին ներկայացնելու նպատակը հետապնդող UNESCO-ի համաշխարհային մշակութային ժառանգության ցուցակում այս տարի թեկնածու է Կարսում և Հայաստանի հետ սահմանին գտնվող Անի անտիկ քաղաքը: Ստամբուլը սույն թվականի հուլիսի 10-20-ը հյուրընկալելու է UNESCO-ի համաշխարհային ժառանգության կոմիտեին:
Իր 40-րդ հանդիպումը նախատեսող կոմիտեն քննելու է տարբեր երկրներից ստացված այն դիմումները, որոնցում ներկայացված են համաշխարհային մշակութային ժառանգության ցուցակում տեղ գտնելիք հուշարձանները:
Անցյալ տարի Թուրքիայից UNESCO-ի համաշխարհային մշակութային ժառանգության ցուցակում էին ներառվել Դիարբեքիրում գտնվող Հևսելի այգիները և Եփեսոսը: Թեև պաշտոնական գրություններում և ճանապարհային ցուցանակներում Անին դեռևս «Անը» է գրվում, սակայն նրա իսկական անունն Անի է, որը նույնքան արժեքավոր մշակութային ժառանգություն է, որքան առնվազն Թուրքիայից ավելի վաղ UNESCO-ի համաշխարհային մշակութային ժառանգության ցուցակում ընդգրկված Սաֆրանբոլուն, Տրոյան, Եփեսոսը և Էդիրների Սելիմիյե մզկիթը:
Բագրատունյաց արքայության օրոք…
Արևելյան Անատոլիայից (Արևմտյան Հայաստանից-Ակունքի խմբ.) դեպի Կովկաս բացվող ճանապարհի մի ռազմավարական կետում գտնվող Անիի պատմությունը հասնում է մինչև մ.թ.ա. 4-րդ հազարամյակ, այսինքն` պղնձի-քարի դար: Սակայն նաև բրոնզի և երկաթի դարաշրջաններում ևս բնակեցված Անին իր ամենահոյակապ ժամանակաշրջանն ապրում է մ.թ. 977-989 թթ., երբ դառնում է հայկական ծագմամբ Բագրատունյաց արքայատոհմի մայրաքաղաքը:
Ներկայում Անիում պահպանված գրեթե բոլոր կոթողները կառուցվել են Բագրատունյաց արքայատոհմի ժամանակաշրջանում: Բառի բուն իմաստով եկեղեցիների և վանքերի քաղաք եղող Անիի ճարտարապետությանը մի թեթև հայացք նետելն անգամ բավարար է նրա` հազարավոր տարիներ առաջվա տեսքը պատկերացնելու համար:
Եթե նաև մտածենք, որ Անին Բագրատունիների օրոք եղել է ակտիվ առևտրական և մշակութային քաղաք, որն ունեցել է 100 հազարի չափ բնակչություն, այնժամ ավելի լավ կպատկերացնենք սույն քաղաքի հիասքանչ տեսքը:
Հայկական ճարտարապետության գոհարը
Միևնույն ժամանակ Անին հայոց ճարտարապետության գլուխգործոցների ամենավառ ապացույցներից մեկն է: Քաղաքի ամենամեծ և հիասքանչ կառույցը հանդիսացող Մայր տաճարից բացի, նաև այնպիսի շինություններ, ինչպիսիք են` Առաքելոց եկեղեցին, Գագկաշենը, Սուրբ Գրիգոր եկեղեցին և Կուսանաց վանքը, հայ ճարտարապետության` մեր օրեր հասած ամենաընտիր նմուշներն են:
Սակայն հայոց Բագրատունիների ժամանակաշրջանում զարգացած Անիի մուտքի մոտ տեղադրված գրության մեջ բացարձակապես չի նշվում, որ այն հայկական է: Այնտեղ ներկայացված է քաղաքի պատմությունը` սկսած պղնձի-քարի դարաշրջանից մինչև սելջուկյան, արաբական, բյուզանդական ժամանակաշրջաններ, բայց, չգիտես թե ինչու, ոչ մի խոսք չկա հայկական տիրապետության մասին: Միայն մեկ-երկու անգամ հիշատակվում է Բագրատունյաց արքայատոհմի մասին, բայց այդ բառը, բնականաբար, շատ բան չի նշանակում այն բազմաթիվ անձանց համար, ովքեր տեղյակ չեն, որ Բագրատունիների արքայատոհմը հայկական է:
Եթե սույն քաղաքն ընդգրկվի UNESCO-ի համաշխարհային մշակութային ժառանգության ցուցակում, ապա Թուրքիայում ավելի շատ մարդկանց հայտնի կդառնան նրա իսկական անունն ու պատմությունը:
http://www.taraf.com.tr/ermeni-kenti-ani-unesco-listesine-aday/
Թարգմանեց Մելինե Անումյանը
Akunq.net
Leave a Reply