Հակոբ Սիմոնյան
վիշապակոթող, Ք.ա. XVII-XVI դդ., բազալտ
(լուս.` Հ. Սիմոնյանի)
Այս ինքնատիպ կոթողները յուրահատուկ են լոկ Հայկական լեռնաշխարհի մշակույթին: Վիթխարի՝ մինչև 6 մ բարձրությամբ, միակտոր բազալտից կերտված արձանները, որոնց ժողովուրդն անվանել է վիշապներ, տեղադրվել են բնական և արհեստական ջրավազանների ու աղբյուրների ակունքների մոտ և խորհրդանշել են տարերքի անսանձ ուժերը, բնության զարթոնքը, պտղաբերություն, առատություն: Վիշապակոթողներ են դրվել նաև դամբարանների մեջ: Սրանք հավանաբար խորհրդանշել են վերածննդի գաղափարը: Ըստ Մ. Աբեղյանի՝ վիշապները նվիրվել են հայկական պանթեոնի սիրո, պտղաբերության և ջրերի աստվածուհուն՝ Աստղիկ (Դերկետո, Աֆրոդիտե) դիցուհուն: Գ. Ղափանցյանի կարծիքով՝ դրանք մարմնավորել են հայոց մեռող և հարություն առնող աստվածությանը՝ Արա Գեղեցիկին:
Վիշապակոթողների վաղագույն օրնակներն ունեն ձկնակերպ իրան, լոքո ձկանը բնորոշ մեծ գլուխ, ռելիեֆ աչքեր, խռիկներ և լողակներ: Այս կոթողների փորի վրա հաճախ պատկերված են զոհաբերված ցլի՝ ոճավորված եղջյուրներով գլուխը, մորթին՝ վերջույթներով: Որպես կանոն` ցլերի բերանից ջրի շիթեր են հոսում, ինչը շեշտում է վիշապների առնչությունը ջրի պտղաբեր ուժի հետ:
Քառակող կամ բազմանիստ, երբեմն դեպի վեր լայնացող կոթողները թվագրվում են ավելի ուշ: Սրանց գլխի վրա «գցված» է զոհաբերված ցլի մորթին՝ գլուխը մի կողմում, ետևի վերջույթները և պոչը՝ մյուս կողմում: Սա հեռանկարի վերարտադրման հնագույն փորձերից է: Այս կոթողների վրա հանդիպում են նաև թռչունների բարձրաքանդակներ: Նախատեսված են եղել բոլոր կողմերից դիտելու համար՝ խորհրդանշելով պտղաբերության արական սկիզբը: Մինչ այժմ հայտնաբերվել է մի քանի տասնյակ վիշապակոթող Գեղամա լեռներում, Սևանա լճի հյուսիս-արևելյան ափին, Արագած լեռան հարավային լանջին, Ջավախքում՝ Փարվանա լճի ափին և Խրամ գետի ավազանում, Սյունիքում և այլուր:
Ք.ա. XVII-XVI դդ., բազալտ (լուս.` Հ. Մելքոնյանի)
Հին Հայաստանի ճարտարագիտական մտքի և հասարակական հսկայածավալ աշխատանքի արգասիք է Արագած լեռան ողջ հարավային լանջը ծածկող ջրաբաշխական համալիրը: Այն, հավանաբար, սկսել է ձևավորվել արտադրող տնտեսության ժամանակներից, սակայն էականորեն համալրվել և գործել է բրոնզի ու վաղ երկաթի ժամանակաշրջաններում: Համալիրը բաղկացած է տասնյակ մեծ ու փոքր արհեստական լճակներից և դրանք միմյանց հետ կապող ջրանցքների բարդ համակարգից, որոնք հնարավորություն էին ընձեռում ձնհալների և անձրևաջրերի կուտակված ջուրը հասցնել Արագածոտնի նախալեռնային և հովտային, ինչպես նաև Արարատյան դաշտի տոթակեզ շրջանները: Պահպանվել է այդ ջրաբաշխական համակարգը պատկերող քարտեզ-սխեմա՝ փորագրված Մեծամորի ժայռի վրա՝ բրոնզեդարյան վարպետի ձեռքով: Հնագույն ջրաշինարարները խորապես ուսումնասիրելով լեռան հիդրոսիստեմը, ջրավազանները կառուցել են այնպիսի վայրերում, որոնք հազարամյակներ շարունակ, մինչ այսօր անխափան համալրվում են ջրով (Քարե լիճ): Արհեստական այս ջրավազանների ափերին նույնպես կանգնեցվել են վիշապակոթողներ:
վիշապակոթող` զոհաբերված ցլի գլխի
բարձրաքանդակով, Ք.ա. III-II հազ., բազալտ (լուս.` Հ. Սիմոնյանի)
ձկնակերպ վիշապակոթող, Ք.ա. III-II հազ., բազալտ
(լուս.` Հ. Սիմոնյանի)
հարթաքանդակով, Ք.ա. XVII-XVI հազ., բազալտ
(լուս.` Հ. Սիմոնյանի)
(լուս.` Հ. Սիմոնյանի)
ձկնակերպ վիշապակոթող, Ք.ա. III-II հազ., բազալտ
(Н. Я. Марр и Я. И. Смирнов, Вишапы, 1931)
ջրաբաշխիչ համակարգի քարտեզը, Ք.ա. IV-II
հազ. (հեղ.` Ա. Քալանթար, վերագծումը` Ս.
Դերմարսուբյանի: Ըստ` Ashkharbek Kalantar
1994. Armenia from the Stone Age… Archéologie et
Environnment, p. 33, fig. 1)
քարտեզը, Ք.ա. IV-II հազ. (հեղ.` Ա. Քալանթար,
վերագծումը` Ս. Դերմարսուբյանի և Բ.
Գասպարյանի: Ըստ` Ashkharbek Kalantar 1994.
Armenia from the Stone Age… Archéologie et Environnment,
p. 33, fig. 2)
Leave a Reply