Սա պատմություն է այն մասին, թե ինչու չեմ կարողանում գրել

Թուղբա Էսեն

Լույս է տեսել Կարին Քարաքաշլըի նոր գիրքը՝ «Ասիե Քաբահաթից երգեր լսեցիք» վերնագրով: Երբ հեղինակի հետ սկսեցինք զրուցել գրքի վերաբերյալ, Քարաքաշլըն անդրադարձավ այն հարցին, թե «թե ինչու չի կարողանում գրել իր պատմությունը»:

Կարին Քարաքաշլըի նոր գիրքը՝ «Ասիե Քաբահաթից երգեր լսեցիք»-ը, լույս է տեսել «Ջան» հրատարակչության կողմից: Գրքի կազմի ձևավորումը պատկանում է Ութքու Լոմլուին: Գրքի կազմի ձևավորումը առաջին հայացքից ընթերցողին խոստանում է փետուրի թեթևությամբ և կանացի ձայնի նրբությամբ մի պատմություն: Իրականում Քարաքաշլըն որոշ առումով պահում է իր այս խոստումը: Նախ նա իր հիշողություններում թեթևացնում է, կախարդական բառերով վերաձևավորում և դրանից հետո միայն ընթերցողին ներկայացնում այն ամենի ծանրությունը, ինչ վերապրել է ինքը, և զգացել է իր համայնքը: Այս պատմությունը, որի մասին հեղինակն ասում է, թե «տարիներով ապրել է ինձ հետ», սկսում է Հրանտ Դինքի կյանքից մի պատառիկով՝ իր ընկերների հետ կիսած սովորական, միևնույն ժամանակ նաև անսովոր պահերով: Ավելին՝ մեզ ծանոթացնում է Թոմասի և Ասիե Քաբահաթի հետ՝ նրանց հետ հպումով հարստացնելով և՛ իր պատմությունը, և՛ մեր աշխարհը: Գրքի մասին խոսելիս սկսում է պատմել «գրել չկարողանալու» իր պատմությունը:

-«Ասիե Քաբահաթից երգեր լսեցիք» գիրքը քեզ է արտացոլում, անձնական կողմ ունի: Ինչպես է ստեղծվել այս պատմությունը:
-Կարծում եմ սա իմ այն եզակի գիրքն է, որն անձնական պատմության վրա է հենվում: Ինքնըստինքյան է ստացվել: Երբ սկսեցի գրել, որոշակի ծրագրով չէի շարժվում: Ավելին՝ ինքս ինձ հարցնում էի՝ ինչու չեմ կարողանում գրել: Մի վեպ ունեի, որի վրա աշխատում էի, սակայն առաջ չէր գնում: Փոքրիկ նոթեր էի հավաքել, քանի դեռ չէի կարողանում գրել այդ վեպը: Վերջ ի վերջո ստիպված եղա ականջալուր լինել այդ նոթերում թաքնված ձայնիս: Գրական հաշվարկի պես` գրել չկարողացածս վեպի հերոսը՝ Թոմասը, անձամբ եկավ և ինձանից պահանջեց իր իրավունքը: Վերջ ի վերջո ծնվեց անակնկալ մի գիրք, որը ներկայացնում է ֆանտաստիկ վեպ և տեսակով և լեզվով նորություն է ինձ համար. մինչ այդ երբեք չէի փորձել նման բան ստեղծել: Պատմվածքի անձնական կողմը խմբագրել եմ հասարակությունը ներկայացնող իրատեսական և հարվածող կողմերի միջոցով: Եթե մտածենք, որ մենք բոլորս տարբեր շերտերում տարբեր իրականություն ենք ներկայացնում, ապա կարող ենք ասել, որ այս գրքով հնարավոր չի լինի ինձ ճանաչել: Ըստ էության, սա պատմություն է այն մասին, թե ինչու չեմ կարողանում գրել և միակ հարթակը, որտեղ կարող էի կիսվել այս պատմությամբ, գրականությունն էր:

-Ձեր գիրքն ընթերցելիս զգացի, որ ինչպես կերպարը, որ մտել էր «Լինել Ջոն Մալկովիչ» ֆիլմի հերոսի գլուխը, ես էլ Ձեր գլուխն էի մտել և Ձեր աչքերով էի նայում այն աշխարհին, որի մասին պատմում էիք:
-Այդ հագեցած մթնոլորտն ստեղծելու համար անհրաժեշտ էր այդ զգացումը զգալ: Սա մի բան է, որ ստեղծում ես` անկախ այն ամենից, ինչ զգում ես, մաթեմատիկական ֆանտաստիկ ճշգրտությամբ: Ես էլ այդ պատմող ձայնի կարիքը զգացի: Որովհետև միաժամանակ սա ինձ համար ժամանակի վկայություն էր: Միայն ես չեմ ապրել այդ ամենը: Այսօր էլ մեզ պարտադրված ներքին պատերազմական դրություն է, անհասկանալի մանիպուլացիաներ, ճշմարտություն, որի կարիքը զգում ենք, լրագրություն, որն անում է ամեն ինչ` բացի լուր տալուց: Դեհ եթե այս ամենի մասին դասագրքերում չեն պատմելու կամ էլ ուրիշ տեղերում սխալ-պռատ են գրելու, ես` որպես գրող, ցանկացա այդ բեռից ազատվել գրականության միջոցով: Կարծես թե դա կատարելուց հետո միայն կարող էի ամբողջովին երևակայությանս տրվել: Գրքում ֆանտաստիկ հերոսների մեջ կյանքի այլ ձայն է հնչում: Թոմասի կերպարի միջոցով ցանկացա, որ այդ ձայնը տեր կանգնի իր իրավունքներին: Արդյունքում ստեղծվեց այն ժամանակի պատմությունը, որտեղ որ ես եմ:

-Պատմվածքում անցումներ կան ժամանակների, երկրների, ճշմարտության և ոչ ճշմարտության միջև: Ինչպե՞ս կարողացաք այս ամենի հետ ամբողջական ֆանտաստիկա ստեղծել:
-Ըստ էության, կյանքը չի ստիպում, որ մեզանից որևէ մեկը ժամանակագրությամբ ապրի: Ժամանակի ընթացքը, հավանաբար, պատրանք է: Ինձ համար ժամանակը շրջապտույտներով է առաջ ընթանում, որոնք մեկը մյուսի միջով են անցնում` տարբեր մասշտաբների սենյակների նման: Ժամանակն ու վայրը փոխվում են` կախված մեր գլխում եղած խաղերից և սրտի հույզերից: Ես էլ ցանկացա ընթերցողին մոտեցնել կյանքին ամենամոտը գտնվող գրական ֆանտաստիկային: Եթե պատահական բույրի, ուժասպառ ձայնի կամ էլ որևէ երգի շնորհիվ տարիների կամ աշխարհագրությունների մեջ ենք կարողանում մտնել, գրականության մեջ էլ կարելի է նման ընթացք զգալ: Ըստ էության, պատմողի ներաշխարհը ևս բավականին հախուռն է: Հետևաբար չէի սպասում, որ նա ամեն ինչ պատմի ծրագրավորված, ամբողջական և հանգիստ կերպով:

-Գրքում բազմաթիվ կերպարներ կան. Ոմանք` իրական կյանքից, Ձեր մտերիմ շրջապատից, ոմանք էլ` մտացածին: Նրանց ինչպե՞ս կբնութագրեք:
-Նրանք այն կերպարներն են, որոնք ինձ վրա հետք են թողել, և ես գրանցել եմ նրանց: Բնականաբար, կան նաև այլ մարդիկ, որոնց հետ շատ մտերիմ եմ, սակայն այստեղի ֆանտաստիկան հավաքել է իրեն համապատասխան հուշերն ու մարդկանց: Գրքում տեղ են գտել Հրանտ Դինքը, անցյալ տարի մեր կորցրած Սարգիս Սերոբյանը, ինչպես նաև` մտերիմ ընկերներս՝ Փընար Սելեքը, Լևենթ Փիշքինը, Յըլդըզ Թարին և Օզլեմ Թոփրաքը: Կան նաև մարդիկ, որոնց հետ մեր ճանապարհները խաչվել, սակայն ովքեր ինձ հուսախաբ են արել, որոնց հետ չեմ կարողացել որևէ բանի սկիզբ դնել, որոնց կորցրել եմ: Չնայած այսքան անհատականությունների առկայությանը՝ գիրքն իմ մասին չէ: Ցանկանում եմ, որ յուրաքանչյուրն այս պատմվածքում գտնի իր պրոեկցիան, հիշի իր հուշերը, առերեսվի իր վախերի և երգերի հետ: Մյուս կողմից էլ խոսքը գնում է այն մասին, որ հեղինակը ևս իրեն այս ֆանտաստիկայի մեջ է դրել: Եթե անգամ հենց սկզբից սկսել եմ ինձանից, միևնույն է վերջնակետը մեկ այլ վայր էր, որին ցանկանում էի հասնել: Ըստ էության, գրքի վերջում ճնշում է լինում այն ամենի վրա, ինչը Թոմասը կարող էր ստանալ. այս գրքի մեջ է ներառված մի վեպ, որը հեղինակի հետ տարաձայնությունների պատճառով չի ավարտվում:

-Այդ դեպքում այն, ինչ գրել եք, որպես Ձեր կենսագրություն ընկալելը սխա՞լ կլինի:
-Ըստ էության, գրքում պատմությունը Կարինն է ներկայացնում: Նաև փաստ է, որ պատմությունների մեծ մասն իմ կյանքում կատարվել է: Սակայն մինչ պատմածներիս մեջ ընտրություն էի կատարում, ծնվող ֆանտաստիկան ստիպում էր ինձ ընտրություն կատարել, թե ինչն եմ առաջնային պլան մղելու, այդպիսով ես էլ հանձնվեցի այդ կերպարին: Կարինը, որի մասին պատմվում է, իմ միջի կարիններից միայն մեկն է: Ես ամաչում եմ ինքս իմ մասին պատմել, իմ վերաբերյալ լույս տեսած ոչինչ չեմ կարողանում կարդալ, ինքս ինձ ևս մեկ անգամ չեմ կարողանում նայել: Չնայած այս ամենի՝ որևէ կերպ ինքնաարտահայտվելու ցանկություն ունեմ: Սա ցանկացա կատարել՝ օգտագործելով ողջ զգացական և ընկալական միջոցները: Թող ընթերցողին կլանի, անհանգստացնի, դյուրին առաջ շարժվի կամ էլ, ջրի պես, հեշտ հոսի, ինչ-որ տեղ կանգնի, սակայն վերջ ի վերջո ստեղծի… Թոմասն էլ թող գրքի նվերը լինի:

-Մի քիչ խոսե՞նք Թոմասի կերպարից: Նրա հետ նախկինում չէինք ծանոթացել, քանզի նրա մասին պատմող Ձեր վեպը այդպես էլ չավարտվեց…
-Թոմասը Բեռլինում ապրող մի կերպար է, ով իր վախերը թաքցնում է կեղծ ինքնավստահության տակ, ապրում` իր հոգսերով: Այդ քաղաքի նկատմամբ տածած սիրուս պատճառով ուզեցի, որ պատմվածքում անպայման Բեռլինը լինի: Բայց քանի որ գիրքն առաջ չէր գնում, Թոմասը դարձավ մի կերպար, ով իմ տուն էր գալիս և ինձ հետ կապ հաստատում: Ես նրա հետ ծավալված իմ երկխոսություններից շատ բան սովորեցի: Նրան ցույց տվեցի, որ ըստ էության, ոչինչ իմ ձեռքում չէ, կտեսնենք, թե սկսելուց հետո նա ինչի կվերածվի: Նա էլ կիսեց ինձ հետ այն, ինչ ապրել է՝ մոր մահվանից հետո ապրած ցնցումը, ինքնության վերաբերյալ բացահայտումները, կանխակալ կարծիքը, զղջումը, փնտրտուքները: Դրա համար շնորհակալ եմ նրան:
Թոմասի չափ Ասիե Քաբահաթն էլ է ինձ երջանկություն պարգևող ձայն: Գրքի սկզբում պատմող ձայնից տարբեր կանացի ձայն է միևնույն ժամանակ: Շատ երախտապարտ եմ Թոմասին ու Ասիե Քաբահաթին:

-Գրքում տեղ են գտել Հայոց ցեղասպանության, LGBTİ պայքարի, Գեզիի պայքարի և օրակարգի վերաբերյալ քո նոթերը: Սակայն գերակշռում է Հ. Դինքի սպանությունից հետո քո ունեցած ապրումները: Նրա հետ կապված քո զգացումներն ինչպե՞ս ես արտացոլել գրքում:
Սա միայն իմ պատմությունը չէ: Հավանաբար, սա անընդհատ ցավեր ունեցող յուրաքանչյուրի ընդհանուր պատմությունն է: Եթե մի փոքր ընդդիմադիր կեցվածք ես որդեգրում, որոշ բաներ հարցականի տակ դնում, քո հակազդեցությունն արտահայտում դրանց դեմ, ապա տեսնում ես, թե ինչպես է քաքաղականությունը իր նպատակները գերազանցելով` աներեսորեն տակնուվրա անում քո փոքրիկ ներաշխարհը, երբեմն էլ` բռնության ենթարկում: Մյուս կողմից էլ բնական է, որ երբ գրում ես մի երկրում, որտեղ քաղաքականությունը հանգիստ չի կանգնում որպես հետին պլան, և որտեղ վերոնշյալ դեպքերն անմիջականորեն ազդում են քո փոքրիկ կյանքի վրա, նման պատմություն ծնվի այդ ամենի հետ առերեսվելուց և այդ երկակիությունից, որտեղ ապրում ես:
Հ. Դինքի սպանության մասին մեջբերումներ եմ արել` ինձ վրա մեծ ազդեցություն գործած բազմաթիվ տեքստերից, հայտարարություններից ու ելույթներից: Ըստ էության, սա առերեսում էր իմ լեզվի հետ: Սրա համար էլ էի շատ սպասել, քանի որ առանց ժամանակ կորցնելու կատարվածի վերաբերյալ գրածներս կարող էին արդարացի չլինել: Ցանկացա այն ինձանից հեռացնել և ինչպես որ հարկն է` հանձնել ուրիշին: Հուսով եմ, որ հատկապես այդ բաժինները ճիշտ ձևով կգնահատվեն, որովհետև դա ինձ չի պատկանում, ավանդ է, որը հանձնել եմ, և վստահելու կարիք ունեմ այն մարդկանց, ում հանձնել եմ:

-Այդ դեպքում գիրքը ինչպես հեղինակից, այնպես էլ ընթերցողից պահանջում է հաշվի նստել:
-Ես խիստ կարևորում եմ շատ բաներ ընթերցողի երևակայությանը թողնելը: Մինչև այսօր իմ ամենասիրելի և ինձ վրա ազդեցություն թողած գրքերը եղել են նրանք, որոնք մեծ հետք են թողել, ծանր կացության մեջ դրել ինձ, թողել, որ ես հարցադրումներ կատարեմ: Այս պահից սկսած «Ասիե Քաբահաթից երգեր լսեցիք» գիրքն իմը չէ: Ասելիքներս վերջացան, այժմ ընթերցողների գրելու հերթն է, քանզի ընթերցելն էլ գրելու պես մի բան է:

Հատված գրքից

Ջուր
Սա երթ չէր, այլ դանդաղ հոսք: Մեր վրայի հաստ վերարկուները իրար էին քսվում: Շատ-շատ ենք: Բոլորի ձեռքերն իրար են դիպչում, սակայն սառույցի կտոր են:
Կրկին զգում եմ այդ ձեռքը: Բարակ, ոսկրոտ, նուրբ կանացի ձեռք: Ինձ առօրյա կյանքում հանդիպած մեկը չէ, սակայն դեպի գերեզման տանող ճանապարհին իմ կողքին է: Հակառակն էլ կարելի է ասել՝ այդ պահին կողքիս չեն նրանք, ովքեր եղել են իմ առօրյա կյանքում: Մի ձեռքը պինդ բռնել է թևս: Քանի դեռ այդ ձեռքը թևիս զգում եմ, ինքս ինձ կարողանում եմ հիշեցնել, որ դեպի գերեզման տանող ճանապարհին եմ: Այդ ձեռքը մի տեսակ կոորդինատ է:
Հետո մեկ այլ ձեռքով փոքրիկ պլաստիկ շշով ջուր է պարզում. «Դե~հ, հոգի՛ս, մի քիչ ջուր խմիր»: Նայում եմ ջրին: Ջրին նայողն էլ է ինձ նայում: Տարօրինակ զգացում է, երբ հարյուրավոր մարդկանց մոտ զգում ես այն, ինչ որիշները քեզ մոտ են տեսնում: Կարծես ֆիլմ լինի: Ինձ նայելիս դեմքը ջղաձգվում է: Շիշը բացելով` բռնում է ծոծրակս: Շշի ծայրը բերանիս դնելով՝ ասում է՝ «Խմի՛ր, մինուճա~րս, բա՛ց բերանդ»:

Թոմաս
«Հոգնեցի այնտեղ իմ պատմությանը հենց այնպես սպասելուց»,- ասաց Թոմասը: «Դու գիրք գրողը չես, ես էլ մտածեցի մեկ անգամ էլ հիշեցնեմ իմ մասին»:
Հպվում եմ բազմոցի մյուս ծայրին: Անգամ ծխախոտն է վառել: Ընդհանրապես գլանակ էր փաթաթում, սակայն քանի որ այս ընթացքում շատ լարված է, դրանով չի զբաղվում: Վառում եմ իր կողքի լամպը: Բավականին նիհարել է մեր վերջին հանդիպումից հետո:
Քաղցա՞ծ ես, պանի՞ր, մի քիչ էլ կարմիր գինի՞:
-Հիանալի կլինի, գրեթե մտքերս կարդում ես»,- ասում է: Այդ ասելու պահին էլ քահ-քահ ծիծաղում է: «Իհարկե կարդում եմ մտքերդ, ես եմ գրել»,- ներքուստ այդպես ես չէ՞ ասում:
-Իրո՞ք: Մինչ չես կարողանում ազդել կյանքի վրա, փորձում ես կառավարել երևակայությունդ:
-Եթե ասածիդ պես լիներ, ապա ի՞նչ գործ ունես այստեղ,- հարցրեցի: Կարծես թե տրամաբանական հարցը, որ փնտրում էի գիշերն սկսելուց ի վեր, սա էր:
Մինչ այդ պահը բերանից դուրս հանած ծխախոտի ծուխով օղակներ պատկերող Թոմասը միանգամից աչքերը հառեց վրաս: «Այնքան հավատքով և այնքան ճարահատյալ ես գրել, որ իմ երևակայությունից ցատկեցի»: Ծիծաղեցի: «Մի տես, է~, այդ դեպքում կյանքն էլ մի մեծ ֆանտաստիկա է: Իրականությունն այն է, ինչին հավատում ես և ինչպես ներկայացնում ես այն, ինչին հավատում ես»:

http://www.agos.com.tr/tr/yazi/14884/bu-benim-yazamama-hikyem

Թարգմանեց Անահիտ Քարտաշյանը

Akunq.net