Ամենաշատը 4 օր (Կամ էլ` ոմանց համար քառօրյա մի բան)

Տիրան Լոքմագյոզյան

Մի քանի օր առաջ մեկ անգամ ևս համոզվեցինք, որ ամեն բան կյանքում ժամանակավոր է` րոպե առ րոպե դա ապրելով:

Ժամանակն անցողիկ է, ցավերն անցողիկ են, երանությունն անցողիկ է, և հատկապես կյանքն ինքն է անցողիկ:

Այդ քառօրյա ժամանակահատվածում, որը կարելի է կարճ համարել, հարյուրավոր (իրական թիվը թերևս երբեք էլ չիմանանք) երիտասարդներ իրենց կյանքի ամենածաղկուն շրջանում հողին հանձնվեցին: Միայն այն դեպքում կհասկանանք, թե այդ չորս օրվա ընթացքում ով ինչ է շահել, և թե կազմակերպիչներն ինչ նպատակ են հետապնդել, երբ հասկանանք, թե ԻԼԻՊ-ցիներն ինչ են շահել` անմեղ մարդկանց գլուխը կտրելով, և ինչ նպատակ են ունեցել: Իմ այս խոսքերն իհարկե վերաբերում են առօրյա գործերով զբաղված մարդկանց, այլապես` որոշ անձինք և ռազմական կողմերը բավականին լավ գիտեն, թե ինչ են ուզում: Հաստատ է, որ մենք, եթե անգամ հասկանանք էլ նրանց ուզածը, երբեք չենք կարողանա ընկալել այդ պատճառների տակ թաքնված բարոյականությունը, ավելի ճիշտ` վերջինիս բացակայությունը:

Երևանը մի արևոտ շաբաթ առավոտ հանկարծ սկսեց ցնցվել: Ամեն րոպե նորանոր լուրեր էին ստացվում: Մի բան հաստատ էր. այս անգամ տեղի ունեցածն արդեն սովորական դարձած հրաձգություն չէր: Ադրբեջանական բանակը հանկարծակիորեն լայնածավալ ագրեսիա էր սանձազերծել` ղարաբաղա-ադրբեջանական սահմանի ողջ երկյանքով: Հանկարծակի՞: Նման հարձակումը թեև իրոք անակնկալ էր բոլորի համար, սակայն մի՞թե կանխատեսելի չէր: Բազմաթիվ տեսակետներ արտահայտվեցին առ այն, թե ինչու էր Ալիևը հարձակման հրաման տվել, սակայն այդ տեսակետների հեղինակներից և ոչ մեկը չէր նշում, որ այդ ագրեսիան կանխատեսելի էր: Այնինչ դա Հայաստանի համար չափազանց լուրջ է, որովհետև տվյալներ կան, որ այդ հարձակումը կարող էր կանխատեսվել:

Նախևառաջ, իհարկե, կային Ալիևի բազմիցս կրկնած այն սպառնալիքները, թե Ղարաբաղը զենքի ուժով հետ են վերցնելու: Որքան էլ որ անընդհատ կրկնվող, սակայն երբեք չիրականացվող խոսքերը ժամանակի ընթացքում կորցնում են իրենց ազդեցիկությունը, այնուամենայնիվ դրանք խոսքեր են, որ չպետք է անտեսվեն: Ամեն դեպքում, քանի որ կարելի էր ենթադրել, որ չորեքշաբթիից հետո հինգշաբթին էր գալու, ապա հարկ էր անընդհատ հետևել հակառակորդի գործողություններին, հատկապես, երբ հայտնի էր, որ այդ «հակառակ կողմը» վատ մտադրություններ ունի: Երբ նկատի ենք ունենում վերջին տարիներին տեղի ունեցած զարգացումները, ապա հասկանալի է դառնում, որ համապատասխան անձինք Հայաստանում թերացել են այդ հարցում:

Օրինակ` վերջին տարիներին Թուրքիայի և Ադրբեջանի միջև տեղի ունեցած կարևոր զարգացումների համատեսքտում հարկ էր, որ Հայաստանն ու Ղարաբաղն ավելի աչալուրջ լինեին և շատ ավելի ուշադիր մոտեցում ցուցաբերեին հակառակորդի գործողությունների նկատմամբ:

Վերջին մի քանի տարիներին տարածաշրջանում տեղի են ունենում հեռուն գնացող նպատակներ հետապնդող զարգացումներ, որոնք անմիջականորեն առնչվում են Հայաստանի և Ղարաբաղի (ինչպես նաև` այլ երկրների) անվտանգությանը: Դրանցից ամենաէականը 2013 թ. հունվարի 25-ին Բաքվում ստեղծված Ռազմական կարգավիճակ ունեցող իրավապահ մարմինների եւրասիական կազմակերպությունն է (TAKM), որի հիմնադրման աշխատանքները մեկնարկել էին դեռ 2011-ից: Այդ կառույցի վերաբերյալ, որը պաշտոնապես հիշատակվում է որպես զուտ «միջժանդարմական համագործակցություն», որը «ոչ մի երկրի կամ կազմակերպության դեմ» չի ստեղծվել, և որը, չգիտես թե ինչու, թուրքական զանգվածային լրատվամիջոցներում հորջորջվում է որպես «Թուրանական բանակ», բավականին բացահայտ կերպով ընդգծվում էր, թե այն իրականում շատ ավելի հեռուն գնացող նպատակներ է հետապնդում: Սկզբնապես ծրագրվում էր նաև սույն կազմակերպությանը Թուրքիայի, Ադրբեջանի, Ղրղզստանի և Մոնղոլիայի մասնակցությունը, սակայն որոշ տեխնիկական պատճառներից ելնելով` Ղրղզստանի և Մոնղոլիայի մասնակցությունը հետաձգվել էր, և անակնկալ կերպով 2015 թ. հոկտեմբերի 6-ին հայտարարվել էր Ղազախստանի մասնակցությամբ սույն կառույցի վերստեղծման մասին: Չնայած զգուշավոր պաշտոնական հայտարարություններին` այս կազմակերպության իրական նպատակը մամուլում ի հայտ եկավ ոչ պաշտոնական մեկնաբանությունների և տողատակերի շնորհիվ: Նշվում է, թե «Թուրանական բանակն» ստեղծվել է որպես այլընտրանք NATO-ին, և որ Եվրոպան ու Իսրայելը խուճապի մեջ են` ընդամենը 4 թյուրքական պետության` 3 միլիոնի հասնող ռազմական ուժի պատճառով, և որ թյուրքական պետություններին ու մահմեդական երկրներին սպառնացող արտաքին ուժերի դեմ բոլոր ռազմական հնարավորություններն ի մի բերվելով` արտադրելու են զարգացած զինտեխնիկա, հրթիռներ, ռազմական օդանավեր և ռազմանավեր:

Այս ամենը հորինվածք համարելը և լուրջ չընդունելը լրջագույն սխալ կլինի, քանի որ այն կենսական նշանակություն ունի Հայաստանի վիճակում գտնվող մի երկրի համար: Սակայն սույն հարցը սրանով չի սահմանափակվում: Ինչպես այդ մասին իրենց առաջնորդողներում հայտարարել են նաև թուրքական պարբերականները, 2014 թ. ապրիլին «զուտ միջժանդարմական համագործակցություն» եղող այս «Թուրանական բանակը», որպես իր գործունեության առաջին քայլ, զորավարժություններ է կազմակերպել Նախիջևանում, որին մասնակցել են նաև Թուրքիայի և Ադրբեջանի զինվորական միավորումները: Այդ զորավարժությունները թերթերի առաջին էջերում բնութագրվում էին որպես «Թուրանական բանակի ուժի ցուցադրում», իսկ «ի դեմս Հայաստանի, Ռուսաստանի և Իրանի»` բացահայտ կերպով նշվում էր, թե ում դեմ էր այն հանդես գալու:

Սակայն գործը դրանով էլ չէր ավարտվել: Դեպքերը քայլ առ քայլ առաջ էին ընթանում և բացահայտում իրենց ուղղությունը: Ավելին՝ Օրհան Սարըքայա անվամբ մի քաղաքական մեկնաբան, որը Արդարություն և զարգացում կուսակցության համակիրներից է, 2015 թ. հոկտեմբերի 19-ին հրատարակված իր հոդվածներից մեկում որոշ տեղեկություններ տալով և որոշ էական կետերի անդրադառնալով, բացահայտորեն հայտնում է նաև, որ Ռազմական կարգավիճակ ունեցող իրավապահ մարմինների եւրասիական կազմակերպության գործունեության առաջին վայրը լինելու է Լեռնային Ղարաբաղը, և անգամ նշում այդ գործողության ամսաթիվը: Հարկ է ենթադրել, որ նման հստակ տվյալներ ներկայացրած անձն այդ տեղեկությունները ձեռք է բերել «վերևների հետ» իր ունեցած սերտ հարաբերությունների շնորհիվ, և նույնիսկ հենց նրանց ցանկությամբ էլ դրանք բացահայտել: Սարըքայայի նշած ամսաթիվը եթե անգամ մի փոքր վաղ է տրվել (հունվար), մի բան, որ շատ նորմալ է համարվում նման դեպքերում, այնուամենայնիվ` հետևանքն ապացուցում է նրա տվյալների հավաստիությունը:

Ինչպես տեսնում ենք, ռազմական փորձից առանց ամոթի դուրս եկած Հայաստանը թեև ռազմական հաղորդակցության առումով թերացել է, սակայն, ինչպես մեր պապերն են ասում, չկա չարիք առանց բարիքի: Կասկած չկա, որ Հայաստանն այս ամենից դասեր կքաղի:

Ինչ վերաբերում է այն հարցին, թե ինչու Ալիևը հենց հիմա հարձակվեց, ինչ մտադրություններ ուներ նա և ինչ կորցրեց ու ինչ շահեց, պարզ է, որ մի քանի պատճառներ են եղել: Ավելին, միայն իր պատճառներից ելնելով չէ, որ հարձակվել է: Նախ՝ Ադրբեջանի` իր հատուկջոկատայիններով և ամենանոր զինատեսակներով Ղարաբաղի պաշտպանության բանակի ամենաամուր դիրքերի վրա հարձակումը կարելի է որպես ուժերի ստուգում համարել: Երկրորդն այն գաղափարն է, թե հատկապես նավթի գների անկման հետ կապված` վերջերս իր երկրում տեղի ունեցող խժդժությունները հնարավոր է ճնշել իր ժողովրդի ուշադրությունը շեղելու, ժողովրդին արտաքին թշնամու դեմ հրահրելու միջոցով: Երրորդ` ստուգել, թե որպես կողմնակի ազդեցություն` իր երկրի փոքրամասնությունները ինչ դիրքորոշում կորդեգրեն նման դեպքերում: Իսկ չորրորդը դարձյալ նավթի գների անկման հետևանքով նվազած անձնական եկամտին մի նոր պատերազմի միջոցով ազդակ հաղորդելն է: Ի վերջո և հատկապես սույն ցանկին պետք է հավելել նաև Ադրբեջանի` Վաշինգտոնում հանդիպած բացասական մոտեցումը: Չպետք է մոռացության մատնել նաև Թուրքիան (թերևս ավելի ճիշտ կլինի ասել` Էրդողանին, քանի որ վերջինս է Թուրքիայի ամբողջ քաղաքականությունը որոշում): Թուրքիան, չկարողանալով Իրաքում և Սիրիայում իր նպատակներին հասնել և «նեոօսմանիզմի» գաղափարախոսությունը կյանքի կոչել, այս անգամ արևելք շրջվելով` ամենայն հավանականությամբ մտադրվել է ձեռք գցել Ռուսաստանի հետնամասի պարտեզին, երկիր, որի հետ հարաբերություններն արդեն իսկ վատթարացել են: Մինչև իսկ կարող է մտածած լինել Ղարաբաղի և, հետևաբար, Հայաստանի միջոցով մի հարված հասցնել Ռուսաստանին: Դա է հաստատում նաև այն փաստը, որ ընդհարումները դաշույնի հարվածի պես ընդհատվեցին Ռուսաստանի միջամտության շնորհիվ:

Ինչ վերաբերում է այն հարցին, թե Ալիևն ինչ է շահել և ինչ կորցրել այս գործողության հետևանքով, նախ՝ հարկ է ընդունել, որ այդ կերպ նա շեղել է իր ժողովրդի ուշադրությունը և նաև այլ քաղաքական ձեռքբերումներ ունեցել, սակայն պետք է շեշտել, որ ռազմական տեսանկյունից սույն օպերացիան Ադրբեջանի համար կատարյալ պարտություն եղավ: Այն հանգամանքը, որ վերջին 20 տարում իր ռազմական ծախսերը 30 միլիարդ դոլարի հասցրած մի բանակ իրենից թե թվաքանակով, թե ռազմական ուժով և թե զինատեսակների որակով անհամեմատելիորեն թույլ թշնամու դեմ կատարած անսպասելի հարձակման հետևանքով կորցրել է ամենաորակյալ կրթություն ստացած շուրջ 200-300 հրամանատարներ, 24 տանկ, 6 զրահապատ մեքենա, 1 «Գրադ» համակարգ, 1 ТОС-1А ծանր հրանետային համակարգ, 2 ուղղաթիռ, 12 անօդաչու թռչող սարք, կարելի է որակել որպես «30 միլիարդանոց պարտություն»: Սույն արկածախնդրւթյան պատճառով Ադրբեջանը զուտ ռազմական տեխնիկայի առումով կորցրել է շուրջ 1 միլիարդ դոլար: Թեև Ադրբեջանն իր զոհերի թիվը ներկայացրել է 12 հոգի, սակայն միայն Ղարաբաղի սահմաններում ընկած և ինքնությունը հաստատված ադրբեջանցի զինվորների թիվը հասնում է հիսունի:

Անդրադառնանք նաև հայկական կողմից: Թեև սույն հարձակումը ադրբեջանական հասարակությանը միավորելու նպատակ էր հետապնդում, այնուհանդերձ, այդ միավորումն աննախադեպ եղավ հայկական կողմում: Չնայած որ ոչ Ղարաբաղում, ոչ էլ Հայաստանում զորահավաք չէր հայտարարվել, սակայն նախ «ֆիդայիները» մեկտեղվեցին: Նրանք, չնայած իրենց արդեն առաջացած տարիքին (այդ պատճառով ադրբեջանական ու թուրքական մամուլում անտեղյակության հետևանքով լուրեր էին հրապարակվել, թե հայկական կողմում 60 տարեկաններն են բանակ զորակոչվել), բառիս բուն իմաստով մրցում էին իրար հետ` ռազմաճակատ մեկնելու համար: Սակայն նրանք ճակատ հասնելուն պես մի անակնկալ դիմադրության հանդիպեցին: 18-20 տարեկան երիտասարդները վճռական էին` իրենց դիրքերն ուրիշին չզիջելու հարցում: Ողջ երկրով մեկ կամավորականների փոթորիկ բարձրացավ. ծեր թե ջահել` բոլորը կամավոր էին գրվում կամ շտապ հասնում Ղարաբաղ: Ավելին՝ այդ ալիքը Սփյուռքի վրա էլ տարածվեց: Այն աստիճանի, որ մեկի պատկերավոր խոսքի համաձայն` «Հայերը միակ ազգն են, որ խաղաղ ժամանակ արտագաղթում են, իսկ պատերազմի դեպքում` ներգաղթում»:

Ի վերջո, կարելի է արձանագրել, որ անկախ այն հարցից, թե Ալիևն ինչ էր ուզում անել, և որքանով դա նրան հաջողվեց, նա անկասկած մեծ ծառայություն մատուցեց Հայոց աշխարհին:

Եվ օդում կախված մնացած մի հարց` Ալիևին և նրա համախոհներին. մի՞թե այս ամենն արժեր այն, ինչին ուզում էիք հասնել կամ ինչին որ հասաք: Իրոք, արդյո՞ք դա արժեր այսչափ մարդկային կյանքեր, մարած օջախներ…

Թարգմանեց Մելինե Անումյանը
Akunq.net