Հնարավոր է, որ հանդես գան [Հռոմի] Պապին ուղղված նոր խնդրանքով. Նյու Յորք Թայմս (9-ը դեկտեմբերի, 1915 թ.)

Akunq.net-ը թուրքերենից թարգմանաբար ներկայացնում է 1915 թ. ամերիկյան «Նյու Յորք Թայմս» օրաթերթում Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ եղած հրապարակումները, որոնք անգլերենից թուրքերեն է թարգմանել և հրապարակել թուրք մտավորական Այշե Գյունայսուն:

Թ.Փ. Օ’Քանըրը (Օ’Քանըրը 1915 թ. եղել է Հայ փախստականների հիմնադրամի ընդհանուր հանձնաժողովի անդամներից-Ակունքի խմբ.) հաղորդում է, թե Պապին խնդրելու են գործի անցնել` հայերին փրկելու համար: Անգլիական հանձնաժողովը վերսկսել է իր աշխատանքները: Հանձնաժողովը, չնայած Հայաստանում իր գործունեության դադարեցմանը պատճառ եղած սարսափելի իրադարձություններին, որոշել է շարունակել իր աշխատանքը:

Լոնդոն, նոյեմբերի 20- Թ.Փ. Օ’Քանըրը իր այլ գործունեության հետ մեկտեղ ճանաչված է նաև որպես հայերի հին բարեկամ: Օ’Քանըրը, վերջերս կատարված կոտորածները և Համայնքների պալատում տեղի ունեցած քննարկումը մեկնաբանելով, նշել է.

«Եթե խոսքը չվերաբերեր քառորդ միլիոն աքսորյալների մասին, որոնց հարկ է օգնել, օթևան տալ և կերակրել, եթե ինձ այս հոգեվիճակի մեջ թողնեի, ապա մի այնպիսի անհույս դրության մեջ կընկնեի, որ Հայաստանի մասին այլևս ծպտուն անգամ չէի հանի:

Երեք կամ չորս տարի առաջ, երբ Հայկական հարցը վերստին օրակարգ բերելը հնարավոր էր թվում, ես մասնակցեցի Հայկական հանձնաժողովի ստեղծման գործին, և որոշ ժամանակ ամեն բան նորմալ էր երևում:

Երկու տարի տևած բանակցություններից հետո ի վերջո կարողացանք մի ծրագիր կազմել` Հայաստանում կատարվելիք բարեփոխումների վերաբերյալ, որն արժանացավ բոլոր եվրոպական պետությունների հավանությանը: Պատերազմի նախօրեին երկու գլխավոր տեսուչ էին նշանակվել` այդ բարեփոխումների իրականացումն ապահովելու համար: Այնինչ այժմ հայերն այնպիսի կոտորածների են ենթարկվում, որ դրանք կարող ենք բնութագրել որպես մինչ օրս իրենց դեմ կատարված ամենաբարբարոսական և ամենաանագորույն ջարդերը: Պետք է որ նկատեք, որ հուսալքությունս լուրջ հիմքեր ունի:

Սակայն անգլիական հանձնաժողովը որոշեց շարունակել իր աշխատանքները: Ամերիկայում բարձրացած բարեգթության այդ մեծ ալիքը, բացի այդ` ամերիկյան հանձնաժողովի հիմնումը, ինչպես նաև` Ամերիկայից Ռուսաստանի և Եգիպտոսի աքսորյալներին ցուցաբերված մեծ աջակցությունը մեզ համարձակություն հաղորդած մի հսկայական ուժ եղավ:

Դիմեցինք Անգլիայի արտգործնախարարությանը և այդ հարցը քննարկելու համար հանդիպում պահանջեցինք Համայնքների պալատում: Արտգործնախարարությունից ինձ երբևէ հանդիպած լավագույն խորհրդական լորդ Ռոբերտ Սեսիլն աջակցեց մեզ, և արդյունքում քննարկումը կայացավ անցած երեքշաբթի:

Քննարկումը թեև կարճատև էր, սակայն` հուզիչ: Այն սկսվեց մեր հանձնաժողովի նախագահ Էնյուրիմ Վիլիամսի ելույթով, ապա խոսքն ինձ փոխանցվեց: Այնուհետև կարճ ելույթով հանդես եկավ նաև Լորդ Ռոբերտ Սեսիլը: Կարծում եմ` այն փաստը, որ կատարված աշխատանքները մեզ կարևոր նյութ են տրամադրում, կգոհացնի Ամերիկայի հանձնաժողովին:

Խորհրդարանում տեղի ունեցած քննարկման առավոտը Համայնքների պալատի անդամներին բաժանվեց փայլուն հեղինակ Արնոլդ Թոյնբիի կողմից Հայաստանի վերաբերյալ պատրաստված մի գրքույկ: Ինձ ապշեցրեց, որ այն կարճ ժամանակահատվածում անմիջապես ընթերցվեց խորհրդարականների մեծամասնության կողմից: Գրքույկում ներկայացված սարսափը բոլորի վրա խորը տպավորություն էր թողել: Սակայն հարկ է նշել, որ միստր Թոյնբիի գրքույկում ներկայացված նյութի մեծ մասը վերցված է Ամերիկայի հայկական հանձնաժողովի զեկույցից: Ավելի առաջ գնալով` կարող եմ նշել, որ քննարկման ընթացքում գրանցված բոլոր ելույթներում արձանագրվում էր հետագա կոտորածներն արգելելու, ինչպես նաև` ջարդերից մազապուրծ եղածներին օգնելու հարցում բոլոր երկրների միջից առավելապես Ամերիկայի հետ հույսեր կապելու անհրաժեշտության մասին:

Սակայն Ամերիկայի աջակցության հարցի վերաբերյալ իմ բարձրաձայնած ոչ պաշտոնական պահանջի և լորդ Ռոբերտ Սեսիլի տված պաշտոնական պատասխանի միջև տեսակետների անհամապատասխանություն նկատվեց: Ես առաջարկեցի, որ անգլիական կառավարությունը հանդես գա նախագահ Վիլսոնին և ամերիկյան կառավարությանն ուղղված` պաշտոնական քայլ կատարելու մասին պահանջով, իսկ լորդ Ռոբերտ Սեսիլը հայտնեց, որ անգլիական կառավարությունը չի կարող անկախ և չեզոք երկրներին անելիքներ թելադրել, մինչև իսկ նման առաջարկությամբ հանդես գալ: Նա նշեց. «Կառավարություններն են որոշում, թե ինչ դիրքորոշում ընդունեն օտար պետությունների նկատմամբ»:

Սակայն ես մեկ այլ ճանապարհ առաջարկեցի և նշեցի, թե կարող ենք հանդես գալ ԱՄՆ-ի մեծահոգի և հումանիստ ժողովրդի` տառապյալ հայ ժողովրդին օգնելու համար նրա բարեգթությունն ու աջակցությունը խնդրող մի ազդեցիկ կոչով: Լորդ Ռոբերտը սրտանց ընդունեց այդ առաջարկս: Բացի այդ, հույս ունենք, որ Հռոմի Պապը ևս կմիջամտի: Լորդ Ռոբերտ Սեսիլը, Համայնքների պալատում ելույթ ունենալով, շեշտեց, որ մարդկությունը պետք է երախտապարտ լինի Հռոմի Պապին` մինչ այժմ նրա կատարած քայլերի համար: Որքան որ հասկացա, խնդրվելու է, որ Պապը օսմանյան սուլթանին ուղղված իր դիմումին կից հանդես գա նաև անմիջականորեն գերմանական կայսերն ուղղված դիմումով:

Մեր կառավարությունից խնդրել ենք նաև, որ անգլիական բանակն ու նավերն իրենց հնարավորությունների սահմաններում ջանքեր գործադրեն` կոտորածից մազապուրծ հայերին փրկելու համար: Ֆրանսիական նավերն այդ կերպ վարվելով` կարողացել են 4 հազար հայի Եգիպտոսում ափ հանել: Որքանով որ տեղյակ եմ, այդ հարցի ուղղությամբ հրահանգներ են տրվել, և դրական արդյունք է ստացվել:

Վերջում առաջարկում եմ, որ ամերիկյան և անգլիական հայկական հանձնաժողովները անընդհատ կապի մեջ լինեն իրար հետ, անհրաժեշտության դեպքում` նաև հեռագրերի միջոցով: Ես նամակագրություն եմ հաստատել իմ գործընկերների` միստր Օսկար Ստրաուսի և միստր Սեմյուել Դաթընի հետ: Համոզված եմ, որ միասին աշխատելու դեպքում կկարողանանք որոշ բաներ անել փախստականների համար: Անգլիայի ժողովուրդը այս նեղ վիճակում անգամ էական դրամական օժանդակություն է ցուցաբերում մեր հանձնաժողովին: Դրա շնորհիվ 8-10 հազար ստերլինգ ուղարկեցինք Ամենայն հայոց կաթողիկոսին: Ստացված գումարներով շարունակելու ենք մեր դրամական աջակցությունը»:

http://www.imprescriptible.fr/archives/usa/nyt/tr.htm
Թարգմանեց Մելինե Անումյանը
Akunq.net