117. Խորհրդային իշխանության քաղաքականությունը մշակույթի բնագավառում: Ժողովրդական կրթություն

Մշակութային առաջին միջոցառումները

Խորհրդային իշխանության հաստատումով նոր փուլ էր սկսվում դարավոր հայ մշակույթի զարգացման համար։ Այն դարձավ պետության քաղաքականության կարևոր բնագավառներից մեկը։ Խորհրդային իշխանությունը և Կոմունիստական կուսակցությունը մշակույթը դիտում էին որպես նոր հասարակարգի ստեղծման կարևոր պայմաններից մեկը։ Մեծ նշանակություն էր տրվում խորհրդային մարդկանց սոցիալիստական գաղափարներով դաստիարակելու գործին։

Մշակույթի բնագավառում ևս Հայաստանի իշխանությունները հետևում էին Խորհրդային Ռուսաստանի փորձին ու օրինակին, երբեմն անտեսելով տեղական առանձնահատկությունները։ Հետևաբար սկզբնապես որոշ անտարբեր վերաբերմունք է ցուցաբերվել հայ մշակութային ժառանգության հանդեպ, որը շուտով հաղթահարվեց։

Մշակութային գործի կազմակերպման առաջին միջոցառումներից էին դպրոցի և կրթության անջատումը եկեղեցուց։ Եվ ապա մշակութային հաստատությունների (դպրոց, թանգարան, գրադարան, տպարան և այլն) ազգայնացումը։ Հայերենը որպես պետական լեզու ճանաչելու մասին դեկրետի ընդունումը թույլ էր տալիս մշակույթի զարգացումը կազմակերպել ազգային սկզբունքով։ Սակայն ԽՍՀՄ-ի պայմաններում այդ սկզբունքը կենսագործվում էր ոչ հետևողականորեն։

Պետության մշակութային քաղաքականության բնորոշ կողմը նրա դասակարգային-կուսակցական ուղղվածությունն էր։

Կադրերի հարցը

Խորհրդային իշխանությունը ծրագրում էր իրականացնել վիթխարածավալ խնդիրներ ոչ միայն մշակույթի, այլև տնտեսության, պետական շինարարության և մյուս բնագավառներում։

Այդ խնդիրների հաջող լուծման կարևոր երաշխիքներից էր կադրերի հարցի լուծումը։ Գոյություն ունեին լուծման տարբեր ուղիներ, որոնցից գլխավորը նոր կադրերի պատրաստումն էր, որ իրականացնում էին հանրապետության բարձրագույն և միջնակարգ մասնագիտական դպրոցները։ Կադրեր էին պատրաստվում նաև ԽՍՀՄ խոշոր քաղաքների բուհերում։ Մյուս ուղին գոյություն ունեցող հայ կադրերի վերադարձն էր խորհրդային մյուս հանրապետություններից, ինչպես նաև արտասահմանից, որոնց թիվը քիչ չէր։ Ստեղծված պայմաններում խորհրդային իշխանությունը կարևոր նշանակություն էր տալիս հին կադրերի օգտագործմանը։ Միայն բարձրագույն և միջնակարգ մասնագիտական կրթությամբ մասնագետների թիվը մշակութային հիմնարկություններում 1941թ. կազմում էր 9600 մարդ։ Դրա հիմնական գանգվածը նոր կադրերն էին։ Ընդ որում, ամբոդջ ժողովրդական տնտեսության մեջ զբաղված համապատասխան մասնագետների թիվը հասնում էր 19400-ի։ Դրանք հիմնականում խորհրդային իշխանության 20 տարիների ընթացքում պատրաստված կադրերն էին։ Նոր կադրերի թվում զգալի էին կանայք, որոնց ներգրավմանը խորհրդային իշխանությունը առանձնահատուկ ուշադրություն էր նվիրում։ Միաժամանակ պետք է նշել այն մեծ կորուստների մասին, որ կրեցին նաև մշակույթի բնագավառի կադրերը 1930-ական թվականների երկրորդ կեսին կիրառված քաղաքական բռնաճնշումների պատճառով։

Մշակույթի կառավարման գործը կենտրոնացած էր հանրապետության լուսժողկոմատում։ Խորհրդահայ մշակույթի զարգացման գործում մեծ ավանդ ունեն առաջին լուսժողկոմ, ապագա ակադեմիկոս Աշոտ Հովհաննիսյանը, երկարամյա լուսժողկոմ Ասքանազ Մռավյանը, ինչպես նաև Արտավազդ Եղիազարյանը և ուրիշներ։

Զանգվածային անգրագիտության վերացումը

Խորհրդային իշխանությունը գտնում էր, որ նոր հասարակարգի ստեղծումը կարելի է իրականացնել միայն գրագետ մարդկանց միջոցով։ Ուստի նա ձեռնամուխ եղավ, մի կողմից, երեխաների դպրոցական կրթության կազմակերպման, մյուս կողմից, չափահաս բնակչության անգրագիտության վերացման գործին։ Անգրագիտության վերացումը նպատակ ուներ հանրապետության աշխատավորական լայն խավերին հնարավորություն տալ, որպեսզի նրանք գործուն մասնակցություն ունենան երկրի քաղաքական ու մշակութային կյանքին։ Անգրագիտության վերացման մասին որոշումը Հայաստանի կառավարության կողմից ընդունվել է 1921թ. սեպտեմբերին։ Ստեղծվեցին «Կորչի անգրագիտությունը» ընկերությունը և նրա տեղական լայն ցանցը։

Առաջին հնգամյակում հնարավոր չեղավ ամբողջությամբ հաղթահարել անգրագիտությունը, ուստի գործի ընթացքն արագացվեց։ Գյուղատնտեսության կոլեկտիվացման հետ կապված ուշադրությունը մեծացավ գյուղի նկատմամբ։ Ի վերջո 1939թ. մարդահամարի տվյալներով գրագետ էր դարձել Հայաստանի բնակչության 83,9 տոկոսը 1897թ. 9,2 տոկոսի դիմաց։ Հայաստանում անգրագիտության վերացման խնդիրը հիմնականում լուծված էր, որը շատ մեծ նվաճում էր։

Հանրակրթական դպրոցը

Հայաստանի խորհրդային իշխանությունը իր ձեռքը վերցրեց կրթության ամբողջ գործը և ձեռնամուխ եղավ կրթական նոր համակարգի ստեղծմանը։ Առաջին քայլը դպրոցի անջատումն էր եկեղեցուց, կրոնական առարկաների դասավանդման արգելումը, կրթությունն աշխարհիկ դարձնելը։ Խորհրդային դպրոցի խնդիրը դարձավ կոմունիստական գաղափարների ոգով մատաղ սերնդի դաստիարակումը։

1921թ. որոշում ընդունվեց հանրապետությունում ունենալ երկաստիճան դպրոց՝ տարրական և յոթամյա։ Մի քանի տարի անց նպատակահարմար համարվեց, ելնելով կրթության առաջին հաջողություններից, անցնել եռաստիճան՝ տարրական, յոթամյա և միջնակարգ դպրոցին։ Տարրական դպրոցը գերակշռում էր գյուղական վայրերում։

1920-1930-ական թվականներին ստեղծվեց հանրակրթական դպրոցների լայն ցանց։ 1940-1941 ուսումնական տարում հանրապետությունում գործում էր 1155 դպրոց (326517 աշակերտներով և 11217 ուսուցիչներով)։ Առաջին հնգամյակի վերջում իրականացվել էր պարտադիր տարրական կրթությունը։ Սկսվեց անցումը յոթամյա կրթության։ Հարյուրավոր դպրոցական շենքեր կառուցվեցին պետության միջոցներով, որն էլ հոգում էր դպրոցական բոլոր ծախսերը։ Ուսուցչական կադրերի աճը հիմնականում տեղի էր ունեցել նոր կադրերի պատրաստման միջոցով։

Դպրոցական դասագրքերի մեծ մասը թարգմանական էր (ռուսերենից), քանի որ առարկաներն ընդհանուր էին ամբողջ ԽՍՀՄ-ի համար, բացի հայոց լեզվի, գրականության և այլ առարկաներից։
Հանրակրթական դպրոցների լայն ցանցը մեծ նշանակություն ունեցավ մատաղ սերնդի անգրագիտության վերացման գործում։

Բարձրագույն կրթությունը

Հայաստանի բարձրագույն կրթության առաջնեկը Երևանի պետական համալսարանն է, որը, Երևանի ժողովրդական համալսարան անունով, հիմնադրվել է 1919թ.։ Սկզբնապես գործող երկու ֆակուլտետներին 1921թ. ավելացան նորերը՝ 1941թ. հասնելով 8-ի։ Ուսանողների թիվը 20 տարվա ընթացքում աճեց մոտ 6 անգամ, իսկ դասախոսներինը՝ 9 անգամ։ Նրա ֆակուլտետների հիման վրա ստեղծվեց հանրապետության բուհերի ցանցը՝ բավարարելով դրանց դասախոսական անձնակազմի հիմնական պահանջը։

Հաջորդ բուհը դարձավ Երևանի կոնսերվատորիան (1923թ.), որը կոչված էր պատրաստելու բարձրագույն երաժշտական կադրեր։ 1928թ. բացվեց անասնաբուծական-անասնաբուժական ինստիտուտը, որը կադրեր էր պատրաստում Անդրկովկասի հանրապետությունների համար։

Առաջին հնգամյակը կադրերի մեծ պահանջ առաջացրեց, ուստի 1930թ. Երևանի համալսարանի ֆակուլտետները դարձան ինքնուրույն ինստիտուտներ՝ պոլիտեխնիկական, գյուղատնտեսական, բժշկական, մանկավարժական։ 1940թ. Հայաստանում գործում էր 9 բուհ՝ 11100 ուսանողներով և պրոֆեսորա-դասախոսական բարձրորակ անձնակազմով։

Կազմավորվեց նաև միջնակարգ մասնագիտական ուսումնական հաստատությունների ցանց։ 1940թ. գործում էր 62 տեխնիկում շուրջ 9000 սովորողներով։

1928–1941թթ. Հայաստանի բուհերը և տեխնիկումները միասին տվեցին շուրջ 22 հազար շրջանավարտ։

http://www.findarmenia.com/arm/history/28/621