Աբդուլ Համիդի և քրդերի միջև համաձայնությունը…

Օրալ Չալըշլար

Նման միջավայրում հնարավո՞ր է արդյոք «քրդերի հետ համաձայնության գալ նոր տարածաշրջանի քաղաքականության շուրջ»: Հայտնի պատմաբան Ֆրանսուա Ժորժոնի «Սուլթան Աբդուլ Համիդ» (Իլեթիշիմ հրատարակչություն, Ստամբուլ, 2012) գրքի համաձայն՝ օսմանյան սուլթանը կարիք էր զգացել ընտրություն կատարելու հայերի և քրդերի միջև ու վերջիններին ընտրել. «Աբդուլ Համիդը ստեղծելով համիդյան գնդերը` բացահայտ կերպով ցույց է տվել, որ Արևելյան Անատոլիան (Արևմտյան Հայաստան-Ակունքի խմբ.) հսկողության տակ պահելու հարցում հայերի դեմ քրդերի կողմն է բռնել: Սրա հակառակ սցենարն էլ էր հնարավոր. կարող էր մտածել հայերի միջոցով գործել Ստամբուլի քրդերի դեմ: Ամբողջ XIX դարում քրդերն իրենց անվերջանալի ապստամբություններով Օսմանյան կայսրության համար շատ ավելի վտանգավոր էին, քան Արևելյան Անատոլիայի հայ գյուղացիները: Սակայն քանի որ Աբդուլ Համիդի քաղաքականության հիմքում ընկած էր իսլամիզմի դոկտրինան, կայսրությունը պահելու և հատկապես Անատոլիայի արաբական վիլայեթները չկորցնելու համար փորձում էր իսլամն օգտագործել որպես միավորիչ սկզբունք: Արդեն իսկ նա ասում է, թե Անատոլիայի արևելյան վիլայեթները «Քուրդիստան» անվանելն ավելի տրամաբանական կլիներ, քանի որ այնտեղ ապրող քրդերը թվական առումով հայերից ավելին էին (էջ 373)» :

Իսլամն ընդդեմ միկրոազգայնականության
Երեկ Բեյօղլուում Էրբաքան հիմնադրամի` Ստամբուլի երիտասարդական մասնաճյուղերը պարզեցին ցուցապաստառներ, որոնցում ուղերձ կար` ուղղված Աբդուլ Համիդին, ինչպես նաև բաժանեցին փոքրիկ գրքույկներ՝ «Իսլամի միությունն ընդդեմ միկրոազգայնականության» վերնագրով:
Իսլամի միությունն ընդդեմ միկրոազգայնականության գաղափարը ժամանակ առ ժամանակ հնչեցվող միտք է: Այն Արդարություն և զարգացում կուսակցության` իշխանության գալուց հետո օրակարգում հայտնվում է հատկապես քրդական հարցի կարգավորման շրջանակներում:
Սակայն անհրաժեշտ է նկատել, որ ո՛չ Աբդուլ Համիդի իսլամիզմը, ո՛չ էլ հանրապետության շրջանի «ազգային միության» կոչերը չկարգավորեցին քրդական հարցը: Այս ժամանակաշրջանում (անթիվ-անհամար) քրդական ապստամբություններ տեղի ունեցան:

Չնայած վտանգավոր զարգացմանը…
«Հնարավոր է, որ մղձավանջը վերադառնա» հոդվածիս մեջ փորձում էի ցույց տալ Թուրքիայի քրդերի հետ համաձայնության գալու անհրաժեշտության մասին, ինչպես նաև այն, որ նոր ուղիներ փնտրելը թեև դժվար է, սակայն` հնարավոր:
Երբ ամեն օր նահատակների դիեր էին գալիս, այդքան էլ հեշտ չէր այս ամենի մասին խոսել: Օրինակ՝ իմ ձախակողմյան ընկերս, որի հետ բազմաթիվ հարցերի շուրջ համակարծիք ենք, «համաձայնության» գալու իմ դիրքորոշման դեմ գրեց հետևյալը. «Ինչպես և ասացի նախագահականի սեղանին, քրդերի հետ գործելը կփոխի շրջանի ճակատագիրը… Ներեցեք, սակայն անհիմն խոսում եք Ժողովրդավարական միություն կուսակցության հետ բանակցությունների սեղանի շուրջ նստելու մասին: Հարգարժա՛ն Չալըշլար, կարծում եք քրդերի հետ գործելու միակ ճանապարհը Ռուսաստանի, ԱՄՆ-ի և Ասադի հետ աղետալի ռազմական գործողությունների մեջ մտած Ժողովրդական միություն կուսակցությու՞նն է: Դեհ այդ դեպքում ասեք, թե ինչպե՞ս է դա իրականացվելու: Տեսնենք, թե այս գործն ինչպե՞ս է գլուխ գալու…»:
Դեպքերը շատ ավելի են լրջանում: Թուրքիայի և ԱՄՆ-ի միջ ծավալված «ԺՄԿ-ն ահաբեկչական կազմակերպությու՞ն է» քննարկումը լուրջ գաղափարական տարաձայնության է վերածվել: Թուրքիան, Հալեպի շրջակայքն իր հսկողության տակ առնել փորձող ԺՄԿ-ի դիրքերի վրա կրակ բացելով, մի քայլ ավել արեց ռազմական բնույթ կրող իր դիրքորոշման ուղղությամբ:
Նման միջավայրում հնարավո՞ր է արդյոք «քրդերի հետ համաձայնության գալ նոր շրջանի քաղաքականության շուրջ»: Պատասխանելով ընկերոջս հարցին, թե «Ռուսաստանի, ԱՄՆ-ի և Ասադի հետ համագործակցության մեջ մտած ԺՄԿ-ի հետ ինչպե՞ս կարելի է համաձայնության գալ, տեսնում ենք, որ ԱՄՆ-ը և Ռուսաստանը քրդերի ՔԲԿ/ԺՄԿ- վերաբերյալ նոր ռազմավարություն են մշակում: Թուրքիան իրավացիորեն փորձում է հակազդել Ռուսաստանի միջամտող քաղաքականությանը, այն է՝ հարավային սահմաններն ապակայունացնել և խախտել ժողովուրդների բալանսը:

Քրդերի հետ շատ մոտ ենք
ԱՄՆ-ն և Ռուսաստանը երկու գերհզոր տերություն են, որոնք շրջանին շատ մոտ են, իսկ քրդերը շրջանի մնայուն տարրն են: Թե՛ երկրի ներսում, թե՛ դրսում Թուրքիան, քրդերի դեմ դուրս գալով, շարունակական բախումների ռիսկին է դիմում:
Ձեզանից ոմանք կհարցնեն, թե ՔԲԿ/ԺՄԿ-ի հե՞տ ենք համաձայնության գալու: Չնայած այսքան թշնամական մոտեցմանը՝ նրանց հետ համաձայնության գալ հնարավո՞ր է:
Կարգավորման գործընթացը կասեցնելուց մինչև հիմա բախումների ժամանակ բազմաթիվ ՔԲԿ-ականներ են մահացել: Սիրիայի ճգնաժամի պատճառով ՔԲԿ-ն, չնայած մեծ տերությունների աջակցությանը, Թուրքիայի հետ լարվածության առումով բախվում է օրինականության խնդրի հետ: Վերջ ի վերջո գործ ունեն տարածաշրջանի ամենազդեցիկ երկրներից մեկի՝ Թուրքիայի հետ:
Թուրքիան թշնամանալով ՔԲԿ-ին և ԺՄԿ-ին` շատ ավելի տանուլ կտա, քան կշահի: Իսկ ապագայում տարածաշրջանում ավելի ազդեցիկ դեր խաղալու համար Թուրքիան պետք է հստակեցնի իր քաղաքականությունը քրդական հարցում:
Քրդերին (տարբեր ուղղությունների, բոլոր պետություններում բնակվող բոլոր քրդերին հաշվի առնելով) «Թուրքիայի ռազմավարական դաշնակից տեսնել» հնարավո՞ր է: Նման պոտենցիալ կա՞:
Այս հարցին «այո» պատասխանելու դեպքում քրդերի կարգավիճակի պահանջի համար ավելի բացահայտ և հստակ քաղաքականության, շոշափելի նախաձեռնության անհրաժեշտություն կա:
«Եվրոմիության տեղական ինքնակառավարման հրովարտակի» վերաբերյալ խոչընդոտների վերացու՞մ, թե՞ մեկ այլ նախագիծ:
Այս օրերին, երբ բախումն անդառնալի բնույթ է սկսել կրել, նոր տեսակետների կարիք ունենք:
Կարգավորման գործընթացը, չնայած բոլոր թերություններին, խիզախություն է պահանջում…
Պայմանները շատ են փոխվել…
Նոր խիզախության կարիք է զգացվում…

http://www.radikal.com.tr/yazarlar/oral-calislar/abdulhamitin-kurtlerle-uzlasmasi-1510910/
Թարգմանեց Անահիտ Քարտաշյանը
Akunq.net