115. Հայկական ԽՍՀ-ն` միութենական հանրապետություն

Հայկական ԽՍՀ նոր սահմանադրության ընդունումը

1930-ական թվականների կեսերին կոմունիստական կուսակցության ղեկավարությունը եկավ այն եզրակացության, որ երկրում տեղի են ունեցել այնպիսի արմատական տեղաշարժեր, որոնք պետք է իրենց արտահայտությունը գտնեն ԽՍՀՄ սահմանադրությունում։

Նոր սահմանադրության նախագծի համաժողովրդական քննարկման արդյունքներն ամփոփելու համար 1936թ. նոյեմբերին հրավիրվեց ԽՍՀՄ խորհուրդների 8-րդ արտահերթ համագումարը, որը դեկտեմբերի 5-ին ընդունեց այն։

ԽՍՀՄ նոր սահմանադրությունը հռչակեց «սոցիալիզմի հաղթանակը»՝ որպես երկրի կյանքում տեղի ունեցած արմատական փոփոխությունների հանրագումար։

ԽՍՀՄ հասարակարգի տնտեսական հիմքը արտադրության միջոցների համապետական սեփականությունն էր, որպես նախկին տնտեսության բազմակացութաձևության (կապիտալիստական, մասնավոր, փակ բնատնտեսային) վերացման արդյունք։

Երկրի սոցիալ-տնտեսական զարգացման մեջ իշխող էր մնում վարչահրամայական համակարգը։
ԽՍՀՄ նոր սահմանադրության համաձայն՝ Անդրկովկասյան Դաշնությունը, որը կատարել էր իր պատմական դերը, վերացվեց։ Հայկական, Վրացական ու Ադրբեջանական հանրապետությունները ԽՍՀՄ-ի կազմի մեջ մտան ուղղակիորեն։ ԽՍՀՄ սահմանադրության հիման վրա մշակվեցին և ընդունվեցին միութենական բոլոր 11 հանրապետությունների սահմանադրությունները։ Ստեղծվեց հանձնաժողով Հայաստանի նոր սահմանադրության նախագիծը մշակելու համար։ Այն, համաժողովրդական քննարկման դրվելուց հետո, ընդունվեց 1937թ. մարտին։ Սահմանադրությունն ամրագրեց «Հայաստանի սոցիալիստական պետության» կայացումը։ Բարձրագույն իշխանությունը կոչվեց Գերագույն խորհուրդ։ Սահմանվեց նոր ժողովրդավարական ընտրական համակարգ։ Ոչ հավասար, բազմաստիճան և բաց ընտրությունների սկզբունքը փոխարինվեց համընդհանուր, հավասար և փակ ընտրություններով։

Նոր օրենքով 1937թ. դեկտեմբերի 12-ին կայացան բարձրագույն իշխանության՝ ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդի (Միության և Ազգությունների պալատներից բաղկացած) ընտրությունները։ Հայկական ԽՍՀ-ից ընտրվեց 4 պատգամավոր (ըստ իր բնակչության թվի) Միության պալատի և 25 պատգամավոր (որպես միութենական հանրապետություն)՝ Ազգությունների պալատի համար։

1938թ. հունիսի 12-ին տեղի ունեցան Հայկական ԽՍՀ Գերագույն խորհրդի ընտրությունները։ Գերագույն խորհրդի նախագահության նախագահ ընտրվեց Մացակ Պապյանը, իսկ ժողկոմխորհի նախագահ՝ Արամ Փիրուզյանը։ Մինչ այդ՝ 1937թ., ՀԿ(բ)Կ Կենտկոմի առաջին քարտուղար էր ընտրվել Գրիգոր Հարությունյանը (1900–1957թթ.), որը մեծ ավանդ ունի հանրապետության տնտեսության ու գիտամշակութային կյանքի զարգացման գործում։

Հայաստանի տարեդարձը

1940թ. լրացավ Հայաստանի խորհրդայնացման 20 տարին։ Այդ ընթացքում ԽՍՀՄ կազմում հայ ժողովուրդն ապրեց խաղաղության և ստեղծագործական աշխատանքի ժամանակաշրջան, նվաճումներ ձեռք բերվեցին տնտեսության ու մշակույթի բնագավառում։ Ավելանում էր բնակչությունը ինչպես հայրենադարձության, այնպես էլ բնական աճի շնորհիվ։ 1939թ. մարդահամարի տվյալներով հանրապետության բնակչության թիվը հասել էր 1 մլն 282 հազարի, որը 1926թ. մարդահամարի տվյալներից ավելի էր 45,5 տոկոսով։ Ընդ որում, ԽՍՀՄ-ում հայերի ամբողջ թիվն էր 2152860։ Հայաստանից հետո հայերի թիվը մեծ էր, հաջորդաբար, Ռուսաստանում, Վրաստանում և Ադրբեջանում (Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզում՝ 133 հազար կամ մարզի բնակչության 88 տոկոսը և Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետությունում՝ 13 հազար)։ Բարձրացել էր քաղաքային բնակչության տեսակարար կշիռը՝ որպես ինդուստրացման արդյունք։ Որակական փոփոխություններ էին տեղի ունեցել հասարակության սոցիալական կառուցվածքում։ Հասարակության կազմը ներկայացնում էին բանվոր դասակարգը, կոլտնտեսային գյուղացիությունը և մտավորականությունը։

Անցած 20 տարիները միայն հաջողություններով չեն բնորոշվում։ Քիչ չէին նաև կորուստներն ու զոհողությունները։ Մեծ տերությունները վերջնականապես տապալեցին Հայկական հարցը։ Խորհրդային Հայաստանին վիճակվեց խիստ փոքր տարածք։ Իսկ ստալինյան բռնապետության պայմաններում հայ ժողովուրդը կրեց մեծ զրկանքներ, ունեցավ մարդկային կորուստներ։

Միջազգային դրության սրումը

Խորհրդային երկրի տնտեսական ու մշակութային կյանքի զարգացումն ընթանում էր միջազգային բարդ ու լարված իրադրության պայմաններում։ Սրվում էին հակասությունները կապիտալիստական երկրների, ինչպես նաև կապիտալիզմի ու սոցիալիզմի միջև։ 1939թ. սկսվեց Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը։ Ֆաշիստական Գերմանիայի դեմ համատեղ պայքարելու, պատերազմը կանխելու նպատակով տեղի ունեցած բանակցություններում համաձայնություն չկայացավ ԽՍՀՄ-ի և արևմտյան տերությունների (Անգլիա, Ֆրանսիա) միջև։

Գերմանիան միաժամանակ գաղտնի բանակցություններ էր վարում և՛ արևմտյան պետությունների, և՛ ԽԱՀՄ-ի հետ։ 1939թ. օգոստոսին հիտլերյան Գերմանիայի և ԽԱՀՄ-ի միջև կնքվեց միմյանց վրա չհարձակվելու պայմանագիր։ Նույն թվականի սեպտեմբերին երկու պետությունների միջև ստորագրվեց բարեկամության մասին գաղտնի պայմանագիր։ Շուտով Լատվիան, Լիտվան, Էստոնիան կորցրին իրենց անկախությունը, դարձան խորհրդային և մտցվեցին ԽԱՀՄ կազմի մեջ։ Լեհաստանը, որպես պետություն, փաստորեն վերացավ։ Նրա արևմտյան մասը գրավվեց գերմանական զորքերի, իսկ արևելյանը (Արևմտյան Ուկրաինան և Արևմտյան Բելոռուսիան)՝ Կարմիր բանակի կողմից։ ԽՍՀՄ-ը Ռումինիայից հետ վերցրեց Բեսարաբիան և Հյուսիսային Բուկովինան։ 1939–1940թթ. ձմռանն ընթացավ խորհրդա-ֆիննական պատերազմը, որը հրահրվել էր Կարմիր բանակի կողմից՝ իբրև Լենինգրադի (Սանկտ Պետերբուրգ) պաշտպանությունն ապահովելու միջոց։ Պատերազմին մասնակցեցին նաև հայ ժողովրդի զավակներ։ Եղան զոհեր, իսկ չորս հայեր արժանացան բարձրագույն պարգևի՝ Խորհրդային Միության հերոսի կոչման։

Այս իրադարձությունների հետևանքով արևմտյան սահմանը երկրի կենսական կենտրոններից զգալիորեն հեռացվեց դեպի արևմուտք։ Ղեկավարությունը ձգտում էր կանխել կամ ձգձգել ֆաշիստական հնարավոր հարձակումը։ ԽՍՀՄ-ը ժամանակ էր շահում պատերազմին պատրաստվելու համար։

http://www.findarmenia.com/arm/history/28/614/615