Թուրքիայի մասնակցությունը քրդերի դեմ վերսկսած պատերազմում

Րաֆֆի Պետրոսյան

Հարյուր տարի առաջ օսմանյան կառավարության առաջնորդները խուճապի մեջ էին հայտնվել՝ մտածելով, թե հայերի բարենորոգումների պահանջները, բարելավված օրենսդրությունը, քաղաքացիական իրավունքները, կյանքի և գույքի պաշտպանությունը պատմական Հայաստանի նահանգներում կհանգեցնեին հայերի անկախությանը, ինչն էլ իր հերթին կայսրության փլուզման պատճառ կհանդիսանար: Որպես պատասխան՝ Հայկական հարցը մեջտեղից հանելու համար փորձում էին վերացնել հայերին: Կայսրությունից անհետացած քաղաքացիական հայկական բնակչությունը կազմում էր կայսրության ընդհանուր բնակչության 10 տոկոսը:

Հարյուր տարի անց Թուրքիայի առաջնորդները խուճապահար են, որ մեկ այլ փոքրամասնության պահանջները՝ մայրենի լեզվով կրթություն, ինքնակառավարում և տեղական ինքնավարություն, կհանգեցնեն անկախության, ինչն էլ իր հերթին պետության փլուզման պատճառ կհանդիսանա: Ինչևէ, հեշտ չէ Քրդական հարցը մեջտեղից հանել քրդերին վերացնելու ճանապարհով, քանի որ քրդերը կազմում են Թուրքիայի բնակչության 1/3 մասը և Թուրքիայի հարավային և հարավարևելյան նահանգների բնակչության մեծամասնությունը: Ընդհակառակը, կառավարությունը որդեգրել է քրդական հիմնական բնակչության կամքը կոտրելու ռազմավարությունը՝ «շրջանը մաքրելով քուրդ զինյալներից»՝ մեկուսացնելով նրանց ավան առ ավան, փողոց առ փողոց, տուն առ տուն:
Հետևանքը եղան քաղաքացիական բնակչության հսկայական տառապանքներն ու կորուստները: Անցյալ մի քանի շաբաթվա ընթացքում հարավարևելյան 7 նահանգում պարետային ժամ են մտցրել: Դադարեցվել է էլեկտրաէներգիայի, ջրի և հիմնական ծառայությունների մատակարարումը: Մեկ կամ երկու փուռ են թողել բաց, սակայն մարդկանց վրա կրակ են բացում, երբ նրանք համարձակություն են ցուցաբերում հաց գնելու համար տնից դուրս գալ: Ոստիկաններն ու ռազմական միավորումները կրակ են բացում նրանց վրա, ովքեր համարձակվում են տնից փողոց դուրս գալ: Քաղաքացիական բնակչությունն ունի 100-ավոր, եթե ոչ 1000-ավոր կորուստներ՝ ներառյալ կանայք, երեխաներ ու ծերեր:
Պետությունն ու պետության կողմից վերահսկվող մեդիան լռում են քաղաքացիական կորուստների մասին կամ պարզապես նրանց ներկայացնում որպես «սպանված ահաբեկիչներ»: Երբ խոսք է գնում այդպիսի սպանություններից, պետությունը փաստացիորեն օգտագործում է «ահաբեկիչները շարքից դուրս են եկել» պայմանական արտահայտությունը: Որպես ահաբեկիչներ սպանված քաղաքացիական բնակչության մեջ են 5 ամսական երեխա, հղի կին և 80-ամյա տարեց: Քաղաքացիների մարմինները մի քանի օր է, ինչ ընկած են փողոցներում, որտեղ կրակել են, քանի որ անհնար է ոստիկանների և ռազմական միավորումների կրակահերթի պատճառով տեղափոխել դրանք: Նրանց մարմինները, ում կրակել են իրենց տներում, չեն կարող հողին հանձնվել, քանի որ մարդիկ չեն կարող դուրս գալ իրենց տներից: Սպանվածների մարմինները պահվում են գեներատորներին միացված սառցեխցիկներում կամ փաթաթում են նայլոնե պարկերի մեջ: Հիվանդանոցի դիարաններն այնքան լիքն են՝ հաղորդում են, որ հիվանդանոցի խոհանոցի սառնարանների սառցեխցիկներն են օգտագործում դիակները պահելու համար, որի հետևանքով ողջ շինությամբ մեկ գարշահոտություն է տարածվում:
Ամենավտանգավոր շրջաններից մեկը Դիարբեքիրի Սուրի թաղապետարանի պատմական կենտրոնն է, որտեղ տեղակայված է վերջերս վերանորոգված հայկական Սուրբ Կիրակոս եկեղեցին: Այս շրջանը իր բազմաթիվ պատմական կառույցներով, եկեղեցիներով ու մզկիթներով ճանաչվել է որպես մշակութային ժառանգություն: Այն այժմ մեծամասամբ ավերակների է վերածվել: Այստեղի կառույցների մեծ մասն ավիրվել է հրթիռներից և տանկերի հրանոթների կրակից: Սուրբ Կիրակոս եկեղեցին համեմատաբար անվնաս է մնացել՝ լոկ ջարդված պատուհաններ և հրազենի գնդակների որոշ անցքեր, սակայն հայկական կաթոլիկ եկեղեցու դռները ջարդվել են, վնասվել է նաև եկեղեցու ներսը: Ամենակարևոր մզկիթը Սուրում՝ պատմական Քուրշունլու մզկիթը, որը նախկինում եղել է Սուրբ Թեոդորոս կամ Սուրբ Թորոս հայկական եկեղեցին, որը 16-րդ դարում վերածվել է մզկիթի, ամբողջությամբ հրկիզվել է:
Սուրի բնակչությունը միայն անցյալ ամիս 24 000-ով նվազել է՝ հասնելով 2000-ի: Դիարբեքիրի մարդաշատ և գործունյա կենտրոնում չի մնացել գործող ոչ մի խանութ և ռեստորան: Այժմ այն ամբողջովին լքված է: Վերջերս հաջող բանակցությունների և դատական գործի արդյունքում վերստին Սուրբ Կիրակոս եկեղեցու սեփականություն ճանաչված մի քանի խանութներ փակվել են՝ վնաս հասցնելով եկեղեցու եկամուտներին: Վերջերս կառավարությունը հեգնական տոնով հայտարարեց, որ Սուրի՝ գնդակներից և կրակից վնասված պատմական շինությունները սեփականազրկվելու և քանդվելու են՝ ժամանակակից բնակելի շինություններով փոխարինելու համար, որն իրականացնելու է կառավարության Քաղաքային վերանորոգման գործակալությունը:
Ինչու՞ են այս իրադարձությունները ճգնաժամային հայերի համար:
Նախ նրա համար, որ այս հարավային և հարավարևելյան նահանգների տառապյալ քրդական քաղաքացիական բնակչության մեջ անհայտ թվով «ծպտյալ հայեր» կան: Ինչ դժոխային տառապանքների միջով որ անցել են նրանց պապերը 100 տարի առաջ, այժմ էլ այս իսլամացած հայերն են նույն ձևով տառապում: Նրանք, ովքեր վերջերս «բացահայտվեցին» և ի հայտ բերեցին իրենց հայկական ինքնությունը, հավանաբար ավելի շատ տառապանքներ են կրում:
Երկրորդ՝ թուրքական հասարակության մեջ, հատկապես թուրքական անվտանգության ուժերում, հայերի նկատմամբ ատելությունը բացահայտ կերպով դրսևորվում է այս շրջափակման և քրդերի դեմ հարձակումների ժամանակ: Մեդիայում, կրթական համակարգում և կառավարական շրջանակներում հայերի նկատմամբ ուղեղի լվացումը, խտրականությունն ու ատելությունն ակներև են թուրքական ոստիկանության բարձրախոսներից հնչող հայտարարություններում, որոնք «ծաղրում են» քրդական հասարակությանն ու զինյալներին այնպիսի հայտարարություններով, ինչպիսիք են` «Դուք բոլորդ հայ եք, բոլորդ հայի ծնունդ եք» կամ «Դուք բոլորդ մեռնելու եք, հայի՛ ծնունդներ»:
Երրորդ և ամենասարսափելին՝ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև անուղղակի պատերազմի հավանականությունը շատ բարձր է և այս իրադարձությունների հետ առնչություն ունի: Թուրքիայում քրդերի դեմ պատերազմը նպատակ ունի կանխելու քրդական ինքնավարության շարժումը Սիրիայում և Իրաքում: Ի հայտ եկող ընդարձակ կապերը և համագործակցության փաստերը կամ մինիմում Թուրքիայի և «Իսլամական պետության» միջև եղած հանցակցությունն ավարտվել են ընդլայնվող վտանգավոր քայլերով, որոնք ձեռնարկել են թուրքական առաջնորդները` փաստերը կոծկելու համար: Լրագրողներն, ովքեր բացահայտել են Թուրքիայից ԻՊ ուղարկվող զենքի փաստը, ձերբակալվել կամ նույնիսկ սպանվել են: Ռուսաստանի, Նորվեգիայի և միջազգային փաստերն առ այն, որ ԻՊ-ը նավթ է վաճառում Թուրքիային, ավարտվեցին ռուսական ինքնաթիռի խոցմամբ: Ռուսաստանի պատասխան քայլերից մեկն էլ եղավ Հայաստանում ամենաուժեղ հակաօդային պաշտպանության համակարգի տեղակայումը՝ հրաման արձակելով խոցել ցանկացած թուրքական ինքնաթիռ, որը կհատի հայ-թուրքական սահմանը: Տարածաշրջանում պատերազմի մեջ ընդգրկվող պոտենցիալ մի քանի պետությունների թիվը շարունակվում է մեծանալ:

http://armenianweekly.com/2016/01/07/the-implications-of-turkeys-war/
Անգլերենից թարգմանեց Անահիտ Քարտաշյանը
Akunq.net