Համշենցի եմ, բայց ինձ անգլիացու պես եմ զգում

Ադնան Գենչ

Իմ մշտական ընթերցողներն (մի տեսակ ամպագոռգոռ է հնչում) ինձ գիտեն… Համշենի մշակույթի վերաբերյալ գրելն իմ պարտականությունն եմ համարում: Սիրում էլ եմ… Բացի այդ` իմ (մեր) կատարած աշխատանքն արդեն անիմաստ հակազդեցության տեղիք էլ է տալիս… Բնականաբար աշխատանք էլ չէ… Համշենական մի քանի գյուղ. համշենցի կարելի է գտնել Արևելյան Սև ծովի արևելքում, Սաքարիայի և Էրզրումի շրջակայքում… Պետք է նշեմ, որ գրանցվի մեկընդմիշտ… Մենք կանք նաև Հայաստանում, Ղրղզստանում, Ռուսաստանում և Աբխազիայում: Որպես մի ժողովուրդ, ով իր արմատները հյուսել է օտարության մեջ: Աշխարհի ցանկացած երկրում կանք, սակայն մեր խնդիրը դա չէ: Հակառակ դեպքում կգրեինք, թե ինչպես է Ճապոնիայում մեր մի ընկերը քյաբաբ պատրաստող մեր համերկրացուն տեսել:

Վերադառնանք խնդիրներին… 22 համշենական միություն հավաքվելով զրպարտում են մեր կազմակերպած միջոցառումները, կատարած ուսումնասիրությունները և այլ աշխատանքները: Բնականաբար տգետ են, չափն անցել են, զրպարտում են… Մենք սրանից խնդիր չէինք սարքի, եթե կասկածի տակ չդնեինք նրանց` «Մենք թուրք ենք և եկել ենք Միջին Ասիայից» արտահայտությունը, որը պատահական տեղից մեզ թարգմանել են, այն էլ համշեներեն (այսինքն՝ հին հայերեն): Եղբա’յր, լավ ես ասում, բայց ինչու՞ ես հայերեն ասում…

Նման մի օրինակ էլ բերեմ: Հարցն ուղղեցինք նրանց, ում շնորհիվ լազական մշակույթը մշակվել է, և պետական դպրոցներում, թեկուզ ընտրովի (դեռևս), լազերենով կրթություն է մտցվել: Մոտ 20 տարի շարունակ այս ուղղությամբ աշխատանքներ են կատարվել: Նախ՝ լեզվին տեր կանգնելու համար հրատարակել են բառարաններ, ուղղագրական բառարաններ, տարբեր տեքստերից (վեպ, հեքիաթ, թյուրքյու) կազմված լազերեն գրքեր: Ամսագրեր են հրատարակել… Լեզվաբանական և մշակութային ուսումնասիրությունների համար ստեղծել են լազական ինստիտուտ: Որոշ ժամանակ՝ Բողազիչի համալսարանում, այս տարի էլ Բիլգի համալսարանում լազերենի դասընթաց սկսեցին: Երաժշտական խմբերի՝ ամենասկզբից սիրելի Քազըմ Քոյունջուի և այժմ այլևս կազմալուծված Զուղաշի Բերեփե խմբի և տասնյակ նմանատիպ խմբերի աշխատանքները հասել են մեր օրեր…

Մենք՝ համշենցիներս, հավանաբար լոկ թխվածք չենք թխել… Մեր լրագրող եղբայր Ուղուր Բիրյոլն անգամ գիրք է գրել, որի հիման վրա փաստագրական ֆիլմ է նկարվել: Համշեներեն ֆիլմեր ենք նկարել, երաժշտական խմբեր և երաժիշտներ ունենք այլևս… Դանդաղ, սակայն հստակ քայլերով առաջ ենք գնում… Սակայն… Բայց… Իրենց թուրք համարող համշենցի ժողովրդի մի հատվածին ասելիք ունենք… Թուրքերեն ենք ասելու, որովհետև անձամբ համշեներեն չգիտեմ, և հավատացեք` համշեներեն տեքստ գրողների թիվն անգամ երկու ձեռքի մատների թիվը չի անցնի…

Նաև Համշենի մշակույթն ուսումնասիրող միություն ունենք: ՀԱՏԻԿ-ը… Այն մի կազմակերպություն է, որը հեռու է քաղաքական հայացքներից և ներկայացնում է վճռական և կարգ ու կանոնի հետևող մարդկանց մի խումբ: ՀԱՏԻԿ-ը հայտարարությամբ հանդես եկավ, որն ուղղված էր տգետ, մարմանդ գետի պես վտանգավոր փառամոլների դեմ… Դեռևս այս կազմակերպության անդամ չեմ, նույնիսկ իրենց ֆեյսբուքյան էջին էլ չեմ հետևում: Այդ իսկ պատճառով նոր տեղեկացա և ներկայացնում եմ ձեր դատին:

Համշենական մշակույթի ուսումնասիրման և պահպանման միությունը (ՀԱՏԻԿ), որը ստեղծվել է 2011 թ.` Համշենի լեզվի, մշակույթի և պատմության ոլորտում սոցիալ-մշակութային գործունեություն ծավալելու, բնությունը պահպանելու և անդամների միջև փոխօգնություն հաստատելու նպատակով, 2015 թ. հուլիսի 9-ին՝ հինգշաբթի օրը, հենվելով ՀԱՏԻԿ-ի ղեկավար խորհրդի 2015 թ. հունիսի 18-ի թիվ 09/2015 որոշման վրա՝ հանդես եկավ հայտարարությամբ՝ ուղղված իր անդամներին և հասարակայնության հետաքրքրված հատվածին: ՀԱՏԻԿ-ը ժողովրդավարական կազմակերպություն է, որը ստեղծվել է` համաձայն Թուրքիայի Հանրապետության օրենքների: Կազմակերպությունն իր գործունեությունը ծավալում է կանոնադրության մեջ նշված կետերի համաձայն: ՀԱՏԻԿ-ի սկզբունքները, պաշտոնական գաղափարախոսությունից անկախ դիրքորոշումը, Համշենի լեզվի, մշակույթի և պատմության վերաբերյալ հայտնի տեսակետներից տարբերվող տեսակետներ, գաղափարներ արտահայտելու ուղղությամբ դիրքորոշումը ստեղծման պահից ի վեր որոշ շրջանակների անհանգստություն է պատճառում, որն էլ զազրախոսության, մեղադրանքի, խեղաթյուրման և սպառնալիքների պես սև քարոզչությամբ է արտահայտվում: Որպես կազմակերպություն՝ օրենքի շրջանակներում մեր ծավալած որոշ արվեստի, մշակութային և սոցիական գործունեությունը, ինչպես նաև մշակույթի և արվեստի բնագավառում մեր անդամների հոդվածները, գրքերը, ամսագրերը, համերգները, գիտաժողովներն ու շրջայցերը մեր շրջանում համարվում են այսպես կոչված հայկական քարոզչության դրսևորում, իսկ մեր միությունն ու մշակույթի և արվեստի բնագավառի մեր անդամների համագործակցությունը՝ միսիոներություն և այլն: Մեղադրելով, թե այս գործունեությունից նյութական շահ ենք հետապնդում՝ մեզ թիրախ են դարձնում և սպառնում:

Մեր միության աշխատանքները օրինական, մշակութային, սոցիալական և արվեստի բնույթ են կրում: ՀԱՏԻԿ-ը ցայսօր ո՛չ երկրի ներսից, ո՛չ էլ արտերկրի որևէ կազմակերպությունից կամ անհատից որևէ նվիրատվություն չի ստացել. կազմակերպության ծախսերը հոգացել են անդամների կամավոր վճարումներով: Այն, որ մեր կազմակերպության կենտրոնում համշեներենի դասընթաց է կազմակերպվում, ուսանողներին կրթաթոշակ է տրվում, զբոսախնջույք, համերգ կամ էլ յայլաներում միջոցառումներ են կազմակերպվում, գիրք կամ ամսագիր է լույս տեսնում, որևէ գիտաժողովի կամ շրջայցի ժամանակ ինչպես տարբեր ազգերի ներկայացուցիչներ, այնպես էլ Հայաստանից արվեստի և մշակույթի ներկայացուցիչներ են մասնակցում, մեր այս քաղաքակիրթ հարաբերություններն ու գործունեությունը որակվում են որպես միսիոներականություն, համագործակցություն` վատ իմաստով, անգամ` դավաճանություն, սակայն դա գաղափարապես թերի, ազգայնամոլական, խղճուկ ուղեղների արդյունքն է: Մենք ժխտում ենք այս անհիմն, կեղտոտ պնդումը, մեղադրանքն ու զազրախոսությունը, որն ամբողջովին այս մտայնության պտուղն է: Բնական է, որ հասարակության մեջ տարբեր տեսակետներ ու գաղափարներ կան, սա խոսքի և գաղափարների ազատության արդյունք է: Տարբեր գաղափարները, դիրքորոշումն ու աշխատանքները միտքը պղտորող պարանոյայով, հիմարաբանությամբ և երևակայությամբ զարդարելով և կարծես թե գաղտնի ծրագրի մի մաս բացահայտելով՝ քաղաքականացնում, հասարակությանը լարում, միամտացնում են, ինչն էլ նախ և առաջ վնասում է Համշենի հասարակությանը: ՀԱՏԻԿ-ի նպատակն ու սկզբունքները պարզորոշ նշված են կանոնադրության մեջ:

*ՀԱՏԻԿ-ը միություն է, որը ստեղծվել է, որպեսզի դեմ կանգնի պաշտոնական գաղափարախոսությանը, որի հիմքում ընկած են ասիմիլիացիան և ժողովրդների ժխտողականությունը:

*ՀԱՏԻԿ-ը նաև այնպիսի մի միություն չէ, որտեղ հավաքվել են նրանք, ովքեր պնդում են, թե համշենցիները հայ են:

*ՀԱՏԻԿ-ը դեմ է ռասիզմի ցանկացած դրսևորման և մշտապես գործել է մարդկային սկզբունքով:

* ՀԱՏԻԿ-ը, պարզ ասած, երբեք որևէ հայտարարություն չի կատարել համշենցիների էթնիկ ծագման վերաբերյալ և չի էլ կատարում:

*ՀԱՏԻԿ-ը գործունեություն է ծավալում ոչ թե համշենցիների ծագման կամ էթնիկ արմատների պարզման, այլ համշենցիների` անցյալից ձգվող մշակույթն ապագային փոխանցելու և ներկայի համար անհրաժեշտ քայլեր կատարելու ուղղությամբ:

*ՀԱՏԻԿ-ը ջանում է լինել բոլոր համշենցիների կազմակերպությունը, որը գաղափարապես հարուստ է, ժողովուրդների և կրոնների դեմ ատելության, վրեժխնդրության և ստորացման քաղաքականություն չի վարում և քաղաքակրթորեն միավորում է տարբեր գաղափարներ ունեցող մարդկանց: ՀԱՏԻԿ-ի դռները բաց են այսպիսի արժեքներ ունեցող բոլոր համերկրացիների առաջ:

ՀԱՏԻԿ-ն առանց ուշադրություն դարձնելու այս որոշակի շրջանակի սպառնալիքներին, ատելությանը, վրեժխնդրությանն ու պախարակումներին, ինչպես որ մինչև այսօր, այնպես էլ այսուհետ շարունակելու է Համշենի մշակույթի, լեզվի և պատմության ոլորտում մշակութային, սոցիալական, արվեստաբանական և ակադեմիական աշխատանքները, որպես մեր երկրի ժողովրդավարական հասարակության մի մասնիկ՝ իր իմացած ճշմարիտ ուղով լինելու է բոլոր ժողովուրդների ծառան, պայքարելու է այնպիսի Թուրքիայի համար, որտեղ գերակայում է օրենքը, որը ժողովրդավարական, աշխարհիկ, անկախ և ազատ է լինելու: Ելնելով այս գաղափարներից և մտայնությունից` մեր կազմակերպությունը քննադատում է մեր որոշ անդամներին և արվեստի բնագավառի մարդկանց թիրախ ընտրած անբարոյական, վատ և սև քարոզչությամբ զբաղվող մարդկանց՝ կոչ անելով վերջ տալ այս կեղծիքին և մեղադրանքնին: Այս կեղտոտ գործունեությունը շարունակելու դեպքում մեր անդամներին և հասարակությանը սիրով տեղեկացնում ենք, որ միությունը և մեր անդամները, որոնց հասցեին մեղադրանքներ, հայհոյանք, զազրախոսություն և սպառնալիքներ են հնչել, պահում են իրավական ճանապարհների դիմելու իրենց իրավունքները:

Համշենական մշակույթի ուսումնասիրման և պահպանման միություն (ՀԱՏԻԿ)»:

Խոսքս շարունակեմ  մի անեկդոտով. 2000 թ. «Ֆոթոգրաֆևի»-ի գործընկերն ու աշխատակիցն էի: Մեր հայ ընկերներից մեկն ասաց, որ ցանկանում է գնալ Մաչահալ (Արդվինում մի հոյակապ յայլա է) և լուսանկարներ անել այնտեղ: Նրան մարդկանց հասցե և հեռախոսահամար տվեցի, որոնց հետ կարող էր կապվել` գործը հեշտացնելու համար… Վերադարձավ և սկսեց ոգևորված պատմել. «Եղբայ՛ր, Խոպայում հաց եմ ուտում: Կողքի սեղանին երկու հոգի խոսում են իրար մեջ, լավից-վատից հասկանում եմ: Բարի ախորժակ մաղթելով՝ հարցրեցի, թե ինչ լեզվով են խոսում… Պատասխանեցին, թե «Ոչ բոլորը կհասկանան, միայն մեր գյուղում են հասկանում», այնուհետև ավելացրեցին՝ «Համշեներեն ենք անվանում մեր գյուղում»: Այս անգամ հայերեն հարցրեցի՝ «Լավ, իսկ ես ձեր խոսացածն ինչպե՞ս եմ հասկանում»: «Հավանաբար համշենցի ես, սակայն մենք քեզ չենք ճանաչում»: Այս անգամ ամբողջովին անցա հայերենի և երբ ասացի` «Շատ բարի, ձեր բոլոր ասածները հասկանում եմ: Ա՛յ մարդ, ես հայ եմ, դուք էլ հայերեն եք խոսում», ջղայնացան և ասացին՝ «Մենք թուրք ենք, համշենցի ենք»: Անգամ սա հայերեն ասացին»… Այո՛, ով ինչ զգում է, այն էլ իրականությունն է: Եթե ինձ հարցնեք, ապա այո՛, և՛ համշենցի եմ, և՛ ինքս ինձ անգլացի եմ զգում…

Հը՞, այսպես լա՞վ է:

http://www.ortakhaber.com/hemsinliyim-ama-kendimi-ingiliz-gibi-hissediyorum.html

Թարգմանեց Անահիտ Քարտաշյանը
Akunq.net