Հայոց ցեղասպանության մասին հրատարակությունը եւ թուրքերի ձախողված ելույթը Վացլավ Հավելի անվան գրադարանում

Հունվարի 13-ին Պրահայի Վացլավ Հավելի անվան գրադարանում տեղի ունեցավ «Հոլոքոստը եւ մյուս ցեղասպանությունները» գրքի շնորհանդեսը, որը Հոլանդիայում լույս տեսած գրքի չեխերեն լրամշակված հրատարակությունն էր։ Նախագիծը իրականացրել է Օստրավայի «Պանտ» հասարակական կազմակերպությունը՝ «Ժամանակակից պատմություն» շարքի շրջանակներում։

1200 տպաքանակով գիրքը նախատեսված է չեխական դպրոցների ուսուցիչների եւ լայն հասարակության համար։ Ձեռնարկը բացեց «Պանտ»-ի նախագահ Պետր Պանեկը ով ներկայացրեց օրվա հիմնական բանախոսին՝ գրքի խմբագիր եւ առաջաբանի հեղինակ Մարտին Շմոկին։ Վերջինիս ասաց, որ Հոլանդիայում գիրքը լույս է տեսել 2012-ին, իսկ չեխական տարբերակում ավելացվել են նաեւ ձայներիզներ, որտեղ ներկայացված են տարբեր ցեղասպանությունների վերապրողների հուշեր։ Իսկ գրքում տեղ են գտել հրեական Հոլոքոստին, Հայերի ցեղասպանությանը, Կամբոջիայի, Ռուանդայի ցեղասպանություններին，Հարավսլավական ճգնաժամին եւ ցեղասպանությանը，ուկրաինական Հլադոմորին նվիրված բաժիններ։ Մարտին Շմոկը հանգամանալից խոսեց նշված թեմաների շուրջ եւ ներկայացրեց նաեւ վերապրողների վկայությունների փաստավավերագրական կադրեր։ Նա կարեւորեց ֆիլմային պատմությունները， քանի որ դրանք կատարվածի մասին ավելի հավաստի տեղեկություններ են տալիս։ Գրքում ոչ միայն տարբեր հեղինակներ ներկայացրել են կատարված հրեշությունների ժամանակագրությունը， այլեւ հակիրճ գրել կարեւոր դերակատարների մասին։
Այնուհետեւ գրքի մյուս խմբագիր Մոնիկա Հորսակովան ներկայացրեց իրենց նախագծի «Հայկական ցեղասպանություն» ֆիլմի, չեխ ուսանողների` Հայաստան կատարած ճամփորդության եւ ֆիլմի նկարահանման, ինչպես նաեւ` այս գրքի հովանավոր՝ «Մարլենկա» ընկերության նախագահ Գեւորգ Ավետիսյանին，ում ֆինանսական աջակցության շնորհիվ է իրականություն դարձել այս նախագիծը։ Գեւորգ Ավետիսյանը նաեւ ֆիլմի հերոսներից մեկն է, ում նախնիները նույնպես ենթարկվել են ցեղասպանության ում պապը ժամանակին Կոստանդնուպոլսում ունեցել է հրուշակեղենի կոմբինատ եւ սպանվել է ցեղասպանության տարիներին։ Գեորգ Ավետիսյանի խոսքով`իր պապերի հիշողությունն է նաեւ դրդել իրեն աջակցել，որպեսզի նոր սերունդը իմանա թե ինչ է կատարվել է 1915-ին Օսմանյան կայսրությունում։ Նա նաեւ նշեց, որ թեեւ դեռեւս քիչ է Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչած երկրների թիվը, սակայն կգա ժամանակ, երբ դրանց թիվը կավելանա, եւ նաեւ Չեխիան կճանաչի Հայոց ցեղասպանությունը։ Այս հարցում կօգնեն նաեւ նման գրքերն ու նկարահանված ֆիլմերը։ Ձեռնարկին ներկա, Չեխիայում Հայաստանի արտակարգ եւ լիազոր դեսպան Տիգրան Սեյրանյանը նույնպես հանդես եկավ չեխերեն ելույթով, որում նախ շնորհակալություն հայտնեց կազմակերպիչներին, նախաձեռնողներին եւ հովանավորներին， ապա հակիրճ պատմական անդրադարձ կատարեց ցեղասպանության պատմությանը` նշելով，որ 1.5 միլիոն հայերին տեղահանեցին եւ սպանեցին միայն իրենց հայ լինելու համար։ Հարյուրավոր հայ մտավորականներ， այդ թվում Թուրքիայի խորհրդարանի հայ պատգամավորներ պլանավորված ձերբակալվեցին ու սպանվեցին։ Դեռեւս դարասկզբին այդ մասին մանրամասն իր գրքում անդրադարձել է չեխ ճանապարհորդ ու գրող Կարել Հանսան։ Նա նաեւ շնորհակալություն հայտնեց Չեխիայի նախագահ Միլոշ Զեմանին եւ պատգամավորների պալատի արտաքին հարաբերությունների կոմիտեին` Հայոց ցեղասպանությունը հիշատակելու եւ բանաձեւ ընդունելու համար։ Դեսպանը հույս հայտնեց որ մի օր ցեղասպանությունը կճանաչի նաեւ Չեխիայի խորհրդարանը։
Նա կոչ արեց բոլորին մեր երկրի ապագան այնպես կերտել որ այլեւս ոչ մի ազգ չենթարկվի ցեղասպանության։ Ի դեպ， հատկանշական է， որ լույս տեսած գրքում Հայոց ցեղասպանության մասին հոդվածի հեղինակը հոլանդաբնակ թուրք գիտնական Ուգուր Ումիթ Ունգորն է， ով տարիներ առաջ հարցազրույց է տվել նաեւ մեր ամսագրին։
Դեսպանի ելույթից հետո հարց տալու իրավունք խնդրեց Չեխիայում Թուրքիայի դեսպանության խորհրդականը ով նախ անգլերենով ասաց որ չի հասկացել ոչ մի ելույթ քանի որ չեխերեն չգիտի, եւ սկսեց կրկին խոսել այն մասին， թե ինչպես կարելի է ցեղասպանության մասին խոսել，երբ Փերինչեքի գործով Եվրոպական դատարանում որոշում է կայացվել, եւ դարասկզբին թուրքական դիվանագիտությունը ղեկավարել է ազգությամբ հայը, նաեւ ընդունելով որ մարդիկ տեղահանվել են, բայց ցեղասպանություն չի եղել։ Սակայն ներկա չեխերից մի տիկնոջ նյարդերը տեղի տվեցին， եւ նա իր տեղից անգլերեն գոռաց «Լռե՜ք»։ Այնուհետեւ կազմակերպիչներից Մարտին Շմոկը նշեց, որ եթե հետեւելու լինենք թուրք դիվանագետի տրամաբանությանը հրեական Հոլոքոստի դեպքում էլ ոչ մի փաստաթուղթ չի ստորագրել Հիտլերը որով ուղղակի հրաման տրվեր հրեաների վերացմանը։ Հետեւաբար ասել，թե Հայոց ցեղասպանություն չի եղել，հիշեցնում է ժամանակին Հոլոքոստի մասին տրվող ժխտողական գնահատակնները։
Նա նաեւ նշեց，որ սա քաղաքական հարթակ չէ, եւ դեսպանության աշխատակիցը իր ելույթները կարող է ունենալ այլ տեղերում։ Վերջում ձեռնարկին ներկա Չեխիայի հոգեւոր հովիվ Բարսեղ վարդապետ Փիլավչյանը պատմեց Սվասից մազապուրծ փրկված իր պապի պատմություն, ով լինելով թուրքական բանակի զինվոր` վերադարձել է տուն եւ տեսել սպանված ծնողներին，իսկ անհետացած կնոջն ու երեխաներին այդպես էլ չի գտել։ «Նայեք իմ աչքերի մեջ，եւ հետո միայն ստեր տարածեք»，- ասաց Հայր սուրբը։
Թուրք դիվանագետի ձախողված ելույթն ըստ էության հակառակ արդյունքը տվեց։ Ներկա չեխերն ու հրեաներն իրենց կեցվածքով լիովին պաշտպանեցին կազմակերպիչների տեսակետները։
Վերջում Հայր Բարսեղը օրհնեց գիրքը եւ ներկաները ծափողջյուններով շնորհավորեցին հեղինակներին, հովանավորին եւ կազմակերպիչներին։
Գրքի շնորհանդեսը տեղի կունենա նաեւ հունվարի 21-ին` Օստրավայում։

Հ. Ասատրյան
Orer.eu
Hayernaysor.am