Թուրքիոյ փոքրամասնութիւնները. մարտահրաւէրները եւ հեռանկարները» նիւթով զեկուցեց դոկտ. Խաչիկ Մուրատեան

«Ազդակ»ի խմբագրութեան կազմակերպած մամլոյ լսարաններուն ծիրին մէջ, «Թուրքիոյ փոքրամասնութիւնները. մարտահրաւէրները եւ հեռանկարները» նիւթով մամլոյ 111րդ լսարանը տեղի ունեցաւ չորեքշաբթի, 13 յունուարի երեկոյեան, «Ազդակ»ի «Ժիրայր Պուտագեան» մամլոյ ուսումնասիրութեան կեդրոնին մէջ: Զեկուցաբերն էր ՀՅԴ Բիւրոյի անդամ դոկտ. Խաչիկ Մուրատեան, իսկ զրուցավարը՝ «Ազդակ»ի միջազգային քաղաքական լուրերու խմբագիր Վահրամ Էմմիեան:

Բացման խօսքով հանդէս եկաւ Վահրամ Էմմիեան: Ան ըսաւ, որ ներկայ Թուրքիոյ մէջ աշխատանք կը տարուի գոյացնելու յանձնախումբ մը, որ պիտի զբաղի նոր սահմանադրութեան մը նախագիծի պատրաստութեամբ: Կը նախատեսուի, որ յանձնախումբին մաս կազմեն Թուրքիոյ խորհրդարանին մէջ ներկայացուած չորս կուսակցութիւնները: Ան յայտնեց, որ յանձնախումբին առջեւ ծառացած եւ քրտական հարցի եւ քաղաքացիական հարցերու լուծումները, ինչպէս նաեւ կառավարման խորհրդարանական համակարգէն նախագահական համակարգ անցում կատարելու հարցի լուծումը: Ապա Էմմիեան հրաւիրեց զեկուցաբեր դոկտ. Խաչիկ Մուրատեանը, որ ներկաները իրազեկ դարձնէ այս մտահոգութիւններուն, Թուրքիոյ մէջ ապրող փոքրամասնութիւններու իրավիճակին եւ անոնց դիմագրաւած մարտահրաւէրներուն:
Փոքրամասնութիւններուն նկատմամբ Թուրքիոյ պետութեան մօտեցումի հոլովոյթին մասին դոկտ. Խաչիկ Մուրատեան ըսաւ, որ Թուրքիոյ պետութեան քաղաքականութիւնը փոքրամասնութիւններուն նկատմամբ եղած է ու կը մնայ անփոփոխ: Բացայայտուած է, ու 1923էն ի վեր թրքական կառավարութիւնը թուանշաններու համակարգով մը նշած է ու կը նշէ փոքրամասնութեան պատկանող իւրաքանչիւր անհատի ծագումը: Այս աւանդութիւնը եկած է օսմանեան օրերէն: Կարգ մը պարագաներու, նշեց զեկուցաբերը, պետութիւնը աւելի գիտէ որոշ ընտանիքներու հայկական ծագման մասին, քան ընտանիքի անդամները: Մէկ խօսքով՝ Թուրքիոյ պետութիւնը փոքրամասնութիւնները կը նկատէ օտար եւ ազգային անվտանգութեան հարց ունեցող մասնիկներ: Ան ըսաւ, թէ նախորդ դարու 50ական-60ական թուականներու հանրապետութեան արխիւներուն մէջ այդ ժամանակաշրջանի հայ համայնքի ղեկավար դէմքերուն վերաբերեալ մանրակրկիտ ուսումնասիրութիւններ եղած են թուրք գաղտնի սպասարկութեան կողմէ:
Իսկ պոլսահայութեան դժուարութիւններուն եւ իրավիճակին անդրադառնալով դոկտ. Խաչիկ Մուրատեան ըսաւ, որ աւանդաբար թրքական իշխանութիւնները ընդհանրապէս հայութեան նկատմամբ ունին երեք մօտեցում. լաւ հայեր, որոնք Թուրքիոյ հլու հնազանդ քաղաքացիներն են: Խեղճ հայեր՝ Հայաստանի հայերն են, որոնք տնտեսական լուրջ դժուարութիւններ կը դիմագրաւեն եւ կ՛ուզեն, որ անպայման Թուրքիոյ սահմանները բացուին, եղբայրական յարաբերութիւններ մշակուին երկու երկիրներուն միջեւ: Կան նաեւ վատ հայերը, որոնք Սփիւռքի հայերն են, որոնք խոչընդոտ կը ստեղծեն եւ Թուրքիոյ անունը կ՛աշխատին վարկաբեկել:
Դոկտ. Խաչիկ Մուրատեան ըսաւ, թէ պոլսահայ համայնքին մէջ բարձրաձայն խօսողները անպայման չեն ներկայացներ պոլսահայութեան ձայնը, այլ որոշ խաւի մը, որ կարելի է սահմանել իբրեւ մտաւորականներու կամ ձախակողմեան որոշ հակումներ ունեցող անձնաւորութիւններու հաւաքականութիւն:
Պոլսահայ համայնքը հակառակ բոլոր դժուարութիւններուն կ՛ապրի իր մշակութային, ազգային կեանքը՝ փորձելով քաղաքական հարցերուն մէջ չմտնել:
Ինչ կը վերաբերի «Նոր Զարթօնք» շարժման, ան ըսաւ, որ իւրաքանչիւր դրսեւորում, յատկապէս Թուրքիոյ մէջ հայկական շրջանակներուն մէջ, ինքնին յիշեցում մըն է Հայոց Ցեղասպանութեան հետեւանքներու ահագնութեան մասին: «Նոր Զարթօնք»ը երեւոյթ մըն է, ըմբոստութիւն՝ որոշ իրականութեան մը դէմ: «Նոր Զարթօնք» շարժումը թուրքերուն ուշադրութիւնը գրաւեց, եւ անոր յաջողութիւնը պայմանաւորուած չէ անպայման պոլսահայութեան ներքին զարթօնք ապրելու կամ չապրելու երեւոյթով:
Անդրադառնալով երեք հայ երեսփոխաններու երեւոյթին՝ պետութեան քաղաքականութեան ծիրին մէջ զեկուցաբերը յայտնեց, թէ երեք երեսփոխանները կարելի չէ տեղադրել նոյն դաշտին մէջ: Մէկը՝ Մարգար Եսայեան, ընտրուած ոչ իբրեւ հայ, այլ իբրեւ լրագրող, որ նեցուկ կանգնած է էրտողանեան կամքի դրսեւորման: Միւս երկուքը կը ներկայացնեն որոշ չափով պոլսահայ գաղութը՝ իր առանձնայատկութիւններով: Իսկ Կարօ Փայլան կը ներկայացնէ պահանջատիրութեան հասկացողութիւնը ընդհանրապէս: Ան բնականաբար պիտի խօսի Հայկական Հարցին եւ հայ համայնքը յուզող հարցերուն մասին:
Դոկտ. Խաչիկ Մուրատեան ըսաւ, թէ Կարօ Փայլանները հայկական քուէով չէին կրնար ընտրուիլ, իսկ անոր ներկայութիւնը բացակայութեան մը դրսեւորումն է ու արտայայտութիւնը թրքական խորհրդարանին մէջ: Պէտք է ընդունիլ Կարօ Փայլանին ներկայութիւնը՝ իբրեւ քայլ մը ճիշդ ճանապարհին վրայ առնուած, այլ ոչ թէ բարիք:
Ինչ կը վերաբերի քրտական շարժման զարթօնքին, Խաչիկ Մուրատեան ըսաւ, թէ Թուրքիոյ մէջ քրտական շարժումը «հրդեհ մարելու» վիճակէն անցած է այլ ծրագիրներու:
Քիւրտերը բազմազգեան բազմամշակութային տարածք մը ստեղծելու ծրագիրը սկսած են հետապնդելու ու ստեղծելու եւ այս ծրագիրին դրսեւորումները ակնյայտ են Տիգրանակերտի մէջ:
Այսօրուան Թուրքիոյ ազգային անվտանգութեան հասկացողութեան մէջ 40 հազար հայերը խնդիր չեն ներկայացներ, այլ բնակչութեան 15-20 առ հարիւրը հանդիսացող քիւրտերն են, որոնք այդ խնդիրը կը ներկայացնեն, նշեց զեկուցաբերը, ապա հաստատեց, որ քրտական շարժման որդեգրած քաղաքականութիւնը սկսած է եւրոպական երկիրներու մամուլին մէջ ուշադրութիւն գրաւելու: Քրտական շարժումները այսօր հասած են այն որոշման, թէ միայն պայքարով պայման չէ, որ տեղ հասնին: Անոնք վերածուած են որոշ ուղղուածութիւն ունեցող կազմակերպութեան, որուն պտուղները արդէն կը քաղեն քիւրտերը այսօր:
Իսկ իսլամացուած հայերու մասին Խաչիկ Մուրատեան ըսաւ, որ Տիգրանակերտի եւ ամբողջ շրջանի դիմագրաւած դժուարութիւններուն լոյսին տակ կարեւոր է, որ իսլամացուած հայերը զգան, որ իրենք անսահման առանձնութեան մէջ չեն: Կարեւոր է, որ մենք ստեղծենք մթնոլորտ մը, իրավիճակ մը, որ այն իսլամացուած հայերը, որոնք կ՛ուզեն հետապնդել ու երթալ իրենց ակունքներուն, ունենան այդ կարելիութիւնը: Իսլամացած հայերու այն կարեւոր մասը, որ իր մէջ ունեցած է պայքարի հասկացողութիւնը, բայց իրեն համար կարելիութիւն չէ եղած, որ պայքարի հայկական կազմակերպութեան մէջէն, ընտրած է այն շարժումը, որ ներկայ է իր իրավիճակին մէջ, հետեւաբար միացած է քրտական շարժումներուն:
Զեկուցաբերը վերջապէս ներկայացուց Թուրքիոյ մէջ Հայոց Ցեղասպանութեան 100ամեակի ոգեկոչումները: Ան ըսաւ, որ Պոլսոյ մէջ Հայոց Ցեղասպանութեան 100ամեակի մասին մէկէ աւելի ձեռնարկներ կազմակերպուած են: Բայց մեծ երեւոյթի մը չէ վերածուած 100ամեակը:
Իրականութեան մէջ այլ դաշտեր ստեղծուած են Թուրքիոյ հայ շրջանակներուն մէջ: Դոկտ. Խաչիկ Մուրատեան եզրափակեց իր խօսքը՝ ըսելով, որ այսօր մարդոց համար աւելի էական է իրենց ակունքներու փնտռտուքը: Մարդիկ աւելի շատ կաշխատի՛ն ու հետաքրքրուած են իրենց ընտանիքին պատմութիւնը պեղելով:
Աւարտին դոկտ. Խաչիկ Մուրատեան պատասխանեց ներկաներուն հարցումներուն:

Asbarez.com