Անմոռանալի զրոյց-հանդիպում Թուրքիայի խորհրդարանի անդամ Կարօ Փայլանի հետ

Խորհրդարանում ինձ ասում են ՀԱՅ ԿԱՐՕ

Կարօ Փայլանը երեք հայ պատգամաւորներից մէկն է, որոնք նոյեմբերին խորհրդարանական ընտրութիւնների արդիւնքով մուտք գործեցին Թուրքիայի խորհրդարան: Կարօն ընտրւել է Ժողովուրդների դեմոկրատական կուսակցութեան (թուրքերէնով HDP – Halklarin Demokratik Partisi) կողմից:

Կարօ Փայլանը հասարակական-ազգային գործիչ է, տարիներ աշխատել է Ստամբուլի հայկական դպրոցների համար, անդամակցում է Մալաթիայի հայերի հայրենակցական ու նաեւ Հրանտ Դինքի ընկերներ միութիւններին:

Փայլանին Թուրքիայի խորհրդարանում Հայ Կարօ (Էրմենի Կարօ) կոչումն են տւել. նա այս կարճ ժամանակում մեծ յաջողութիւններ է արձանագրել իր գործում, քայլեր է ձեռնարկել Թուրքիայի հայ համայնքի եւ միւս փոքրամասնութիւնների իրաւունքների ճանաչման համար. վերջերս խորհրդարանում Յիսուս Քրիստոսի Ս. Ծննդեան տօնի նախօրէին խորհրդարանում ունեցած իր ճառի ընթացքում պահանջել է, որ յատուկ ուշադրութիւն դարձւի եւ ճանաչւի Յիսուս Քրիստոսի Ս. Ծննդեան տօնը՝ որպէս քրիստոնեաների մեծ տօն այդ երկրում, քանի որ Թուրքիայում դարերից ի վեր ապրել են քրիստոնեայ համայնքներ եւ նշել Ս. Ծննդեան տօնը, այդու նշանակալից տեղ պիտի գրաւի այդ տօնը եւ յիշատակելի դառնա Թուրքիայում:

Յիշեալ հարցից բացի՝ Կարօ Փայլանի եւ միւս հայ պատգամաւորների ջանքերի շնորհիւ Քամփ Արմենի (երբեմնի հայկական որբանոցը Ստամբուլում) հողատարածքը, որ յափշտակւել էր հայկական համայնքից, յաջողւեց վերադարձնել հայութեանը: Կարօն նաեւ մեծ աշխատանք է սկսել Թուրքիայի դասագրքերում խեղաթիւրւած պատմութիւնը ճշտելու գործը եւ հայերին ու միւս փոքրամասնութիւնների մոռացւած պատմութիւնը ճշգրիտ կերպով դասագրքերում արտացոլելու համար եւ զեղչելու հայութեան հասցէին գրւած բացասական նիւթերը դպրոցական դասագրքերից:

* * *

Իսկ ո՞րն է այն կուսակցութիւնը, որի կողմից ընտրւել է Կարօ Փայլանը:

Ժողովուրդների դեմոկրատական կուսակցութիւնը հիմնւել է 2012-ին: Կուսակցութեան գաղափարախօսութիւնը հիմնւած է ժողովրդավարութեան եւ ընկերվարութեան (սոցիալիզմ) սկզբունքների վրայ: Կուսակցութիւնը պաշտպանում է բոլորի իրաւունքները՝ աշխատաւորների, երկրի տարբեր կրօնական եւ ազգային փոքրամասնութիւնների, կենսոլորտի պաշտպանների, կանանց, դէմ է սեռային, ազգային, կրօնական կամ այլ կարգի խտրականութիւններին. իր շարքերին անդամակցում են ձախեր, քրդեր, ալեւիներ, հայեր, սեռային բազմազան հակում ունեցողներ: HDP-ն իրեն համարում է մարդու, քաղաքացիական ազատութիւնների եւ հաւասարութեան պաշտպան, որպէս կնոջ եւ տղամարդու հաւասարութիւնը քարոզող եւ օրինակ հանդիսացող՝ իր ղեկավարութեան հանգամանքը բաժանւած է երկու համանախագահների միջեւ՝ կին՝ Ֆիգէն Իւքսեքդաղ, եւ տղամարդ՝ Սալահէդդին Դեմիրթաշ:

Կուսակցութիւնը նաեւ ընդունում է Հայոց Ցեղասպանութեան իրականութիւնը եւ համարում է, որ Թուրքիան պաշտօնապէս պիտի ճանաչի Հայոց Ցեղասպանութիւնը եւ պիտի ներողութիւն խնդրի հայ ժողովրդից…

HDP-ն խորհրդակցական ձայնով անդամակցում է Եւրոպայի Սոցիալիստների կուսակցութեանը (PES) եւ Սոցիալիստական ինտերնացիոնալ (Միջազգային ընկերվարական) կազմակերպութեանը. նշելի է, որ Սոցինտերնի անդամ են նաեւ Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւնը եւ Թուրքիայի Ժողովրդահանրապետական կուսակցութիւնը:

HDP-ն, որպէս համամարդկային արժէքներ ներկայացնող կուսակցութիւն, յունիսի 7-ին առաջին անգամ մասնակցեց Թուրքիայի խորհրդարանական ընտրութիւններին, շահեց քւէների 13, 1 տոկոսը եւ խորհրդարանի 550 աթոռից գրաւեց 80-ը:

Յունիսի ընտրութիւնների արդիւնքը մեծ յաղթանակ էր այդ կուսակցութեան համար ու նաեւ ապացոյց, այն երեւոյթի, թէ Թուրքիայի հասարակութեան այսօրւայ պահանջն է նման մօտեցումներով մի կուսակցութեան լինելը:

Ինչեւէ, քանի որ յունիսի 7-ին ընտրւած խորհրդարանը չյաջողեց կազմել կառավարութիւն, ըստ երկրի օրէնքիª տեղի ունեցաւ երկրորդ ընտրութիւն՝ նոյեմբերի 1-ին: Այս ընտրութիւններում թէեւ քաղաքական խաղերի բերումով նւազեց HDP-ի քւէների թիւը, սակայն կրկին յաջողեց մուտք գործել խորհրդարան, այս անգամ՝ 59 պատգամաւորով:

Կարօն երկու ընտրութիւններում էլ թեկնածու առաջարկւեց եւ ընտրւեց Հէ. Դէ. Փէ.-ի կողմից:

* * *

Կարօ Փայլանի կտրած կեանքի ուղին, կատարած աշխատանքներն ու մտքերը աշխարհացրիւ հայութեանը ծանօթացնելու նպատակով հանդիպեցի նրան, եւ ունեցանք այս շահեկան զրոյցը:

Նախ՝ ծանօթանանք Կարոյի հետ իր խոսքով:

Հատւածներ իմ կեանքից

Իմ նախնիները Մալաթիայից են, իմ մեծ հայրը եւ մեծ մայրը Մալաթիայից են (1), նրանք հինգ զաւակ ունէին, որոնցից մէկը հայրս էր: Հայրս եւ մայրս էլ ամուսնացել են Մալաթիայում եւ բախտաւորւել են երեք զաւակով՝ մէկ աղջիկ եւ երկու տղայ, որոնցից մէկը ես եմ: Ծնողներս 1969 թւականին Մալաթիայից գաղթել են Ստամբուլ՝ հիմնականում երեխաներին հայ հոգով ու հայեցի դաստիարակութեամբ մեծացնելու նպատակով: Մալաթիայում չկային հայկական համայնքային հնարաւորութիւններª ո°չ դպրոց, ո°չ եկեղեցի, ո°չ միութիւն ու մշակութային կենտրոն: Նրանք գաղթեցին Ստամբուլ, որովհետւ այստեղ գոյութիւն ունեն նման հնարաւորութիւններ:

Հայրս ու մայրս հայերէն չգիտէին, մենք տանը խօսել ենք թուրքերէն: Մեծ մայրիկներս եւ մեծ հայրիկներս շատ լաւ հայերէն գիտէին, բայց նրանք իրենց զաւակներին չկարողացան հայերէն սովորեցնել, որովհետեւ այդ օրերին (Հայոց Ցեղասպանութիւնից յետոյ եւ Թուրքիայի Հանրապետութեան առաջին տարիներին) երկրում ուժեղ կերպով քաջալերւում ու քարոզւում էր թուրքերէն խօսելը…

Ես հայ եմ, հայկական դպրոցում եմ ստացել ուսումս, միջնակարգս աւարտելուց յետոյ նաեւ անդամակցել եմ մեր դպրոցի ընթացաւարտների միութեանը: Համալսարանում սովորել եմ վարչագիտութին եւ մագիստրոսի կոչում (գերլիսանս) ունեմ տնտեսագիտութեան ճիւղում:

Հայրս մահացաւ 1998-ին. ես ստիպւած եղայ միաժամանակ աշխատել եւ ուսանել, շարունակեցի հայրիկիս բիզնեսը, հայրիկս կօշիկի գործով էր զբաղւում:

Մեր համայնքային հարցերը միշտ յուզել են ինձ, ընտանիքում մեծացել եմ հայկական ոգով, համայնքում ունեցել եմ պատասխանատու հանգամանք: Ես տարիներ եղել եմ Ստամբուլի հայկական գերատեսուչը, այսինքն՝ հայկական դպրոցների ներկայացուցիչը կառավարութեան մօտ, մեր դպրոցների եւ կրթադաստիարակչութեան (լուսաւորութեան) նախարարութեան կապը: Այդ ուղղութեամբ շատ նախագծեր եմ իրականացրել. հայ նոր ուսուցիչներ եմ աշխատանքի հրաւիրել, փոփոխութիւններ եմ առաջարկել ու առաջացրել դասագրքերի մէջ եւ մինչեւ խորհրդարան ընտրւելս աշխատել եմ այդ պաշտօնում:

Հրանտ Դինքի դրոշմը

Ազգային-հասարակական իմաստով միայն առօրեայ աշխատանքներով չեմ զբաղւել, ինձ համար միշտ կարեւոր են եղել նաեւ մեր իրաւունքները եւ քաղաքական հարցերը: Աշխատել եմ Հրանտ Դինքի հետ. 1996-ին, երբ Հրանտը «Ակօս» թերթի հիմնադրման աշխատանքներն էր կազմակերպում, ես եղել եմ նրա կողքին, ես եւ շատ այլ դէմքեր եղել ենք Հրանտի հետ ու նրա կողքին, ապրել եմ մեր ազգային-հասարակական հարցերով, դժւարութիւններով: Հրանտի ջանքերը, քաջութիւնը եւ խիզախութիւնը օրինակելի էին ինձ համար: Ես մեր համայնքի այս ճնշւած վիճակից գոհ եւ ուրախ չէի: Մենք լուռ էինք եւ քաջութիւնը չունէինք մեր վիճակի եւ պայմանների մասին խօսելու, արտայայտւելու, մինչեւ որ Հրանտը իր օրինակելի ընթացքով մեզ տւեց այդ քաջութիւնը եւ խիզախութիւնը, որ կոտրենք լռութիւնը…

Գիտես, Թուրքիայի այս հասարակութիւնը, ժողովուրդները տեղեակ չէին, որ հայեր են ապրում այս երկրում, որ մենք էլ այս հողում ենք եղել, այս երկրի մաս ենք կազմում: Մարդիկ մեզ հարցնում էին՝ դուք որտեղացի՞ էք, որտեղի՞ց էք եկել այս երկիրը… եւ նման հարցումներ: Մեզ տարիներ այնպէս են դիտել, թէ դրսեցիներ ենք, որ ապրում ենք Թուրքիայում: Մեր շրջապատը, մեր գործընկերները, հարեւանները, ընկերները տեղեկութիւն չունէին հայութեան մասին: Հրանտ Դինքը քաջութիւնը ունէր այդ հարցերի մասին խօսելու եւ մեզ էլ փոխանցեց այդ քաջութիւնը, որ խօսենք, որ լուռ չմնանք, արտայայտւենք, թէ, այո՜, այս երկրում եղել են հայեր, որ պատմութիւն են կերտել, որի դէմ ոճիր է տեղի ունեցել եւ այն, որ Թուրքիան պիտի առերեսւի իր անցեալի ու պատմութեան հետ…

Համայնքն ապրել է դառն օրեր

Ես աշխատանքի էի, երբ լսեցի Հրանտ Դինքի սպանութեան լուրը. թողեցի աշխատանքս եւ այլեւս չվերադարձայ աշխատավայր… արժէք չունէր փող վաստակելը, բիզնես ունենալը, հարստութիւն հաւաքելը… Իմ մեծ պապայի հայրը մեծահարուստ է եղել Մալաթիայում, ջարդի ժամանակ նրան սպանեցին եւ յափշտակեցին նրա ողջ ունեցւածքը: Նման երեւոյթ պատահեց նաեւ հօրս պարագային 40-ական թւականներին. չսպանեցին նրան, բայց յափշտակեցին ունեցւածքը: Հանրապետութեան պատմութիւնը լի է նման արարքներովª գործւած հայերի, յոյների եւ այլ փոքրամասնութիւնների դեմ. Օրինակ՝ 70-80 թւականներին, երբ աշխարհի տարբեր կողմերում հայերը մահափորձեր էին կատարում թուրք դիւանագէտների դէմ, մենք այստեղ՝ Թուրքիայում, սպառնալիքներ էինք ստանում թուրք ծայրայեղ ազգայնականների կողմից, ստորագրութիւն չունեցող նամակներ էին գալիս մեր տուն, սպառնում էին մեզ… այդ թւականներին մեր համայնքից շատերը գաղթեցին արտասահման, պակսեց մեր համայնքի թիւը…

Քաղաքական աշխարհ մուտք գործելս եւ HDP-ն

Ես ինքս ինձ մտածում էի՝ եթէ ուզում եմ վիճակ փոխեմ, պիտի լինեմ քաղաքական կեանքում: Ես միշտ համակրել եմ BDP – ին(2) (քրդական նախկին կուսակցութիւն): Ընտրութիւններում էլ միշտ նրանց էի քւէ տալիս, այդ կուսակցութեան եւ քրդերի նկատմամբ մի տեսակ սրտակցութիւն էի զգում: Նրանք էլ մեզ պէս տառապանքներ են կրել, նրանք էլ մեզ պէս իրենց ինքնութիւնը պահպանելու համար պայքարել ու պայքարում են: 2007-ին՝ Հրանտ Դինքի սպանութիւնից յետոյ, սկսեցի աւելի մօտ համագործակցել այդ կուսակցութեան հետ: 2011-ի ընտրութիւններից յետոյ էր, որ այդ կուսակցութեան մէջ արծարծւեց այն հարցը, որ ընդդիմադիրները, բոլորը պիտի միանան եւ մէկ ընդհանուր կազմակերպւածութիւն ունենան, ուստի հիմնեցինք Ժողովուրդների դեմոկրատական կոնգրեսը (3): Այդ կոնգրեսում ներգրաււեցին մեծ թւով հասարակական եւ քաղաքական շարժումներ ու կազմակերպութիւններ եւ տարբեր համայնքների ներկայացուցիչներ, որոնք ոչ անպայման քաղաքական նպատակներ էին հետապնդում, այլև համամարդկային ու ժողովրդավարական արժէքների հետեւորդ էին, օրինակ՝ կանաչների խմբեր, ֆեմինիստներ, համայնքների ներկայացուցիչներ, ձախեր եւ այլն… այսպիսով՝ սկսեցինք այս կոնգրեսի աշխատանքները, ես այդ կոնգրեսի ղեկավար կազմի մէջ էի:

2013-ին մտածեցինք որ անհրաժեշտ է կուսակցութիւն ունենալ: Հիմնեցինք HDP-ն, ես ընտրւեցի այս կուսակցութեան Կենտրոնական կոմիտէի անդամ եւ այս տարւայ խորհրդարանական ընտրութիւններում էլ այդ կուսակցութեան կողմից թեկնածու ներկայացւեցի Ստամբուլից եւ ընտրւեցի խորհրդարան:

Մեր կուսակցութեան (HDP) յաջողութեան պատճառները

Մեր խօսքերը, մեր գաղափարները, մեր քննախօսութիւնը մեր յաջողութիւնն էր: Գոյութիւն ունեցող այս համակարգը, այս դրութիւնը այս կերպ չի կարելի շարունակել: Մենք քաջութիւն ենք ունեցել խօսել եւ արտայայտւել շատ խնդիրների մասին, որոնցից երեւի ամենքը տեղեակ են, բայց չեն արտայայտւում: Մեր օրակարգի վրայ են շատ հարցեր, խնդիրներ, ինքնութիւններ. մեզ հետ են կանաչները, ֆեմինիստները, Էլջիբիթիները (տարբեր սեռային հակում ունեցողները), պահպանողականները, ալեւիները, այլ էթնիկ խմբեր… Մենք ժողովրդավարութեան դիրքերից ենք դիտում այս բոլորը, միաժամանակ կողմնակից ենք, որ Թուրքիայի հասարակութիւնը դէմ յանդիման գայ իր անցեալի հետ, Հայոց Ցեղասպանութեան իրականութեան հետ: Մենք արծարծեցինք Հայոց Ցեղասպանութեան հարցը եւ դեռ պիտի խօսենք այս մասին. գտնում ենք, որ Թուրքիան պիտի ընդունի այդ Ցեղասպանութիւնը եւ ներողութիւն խնդրի: Մենք մեր արծարծած գաղափարների համար շատ հարւածներ ստացանք, իշխող կուսակցութիւնը եւ հանրապետութեան նախագահ Էրդողանը մեր դէմ են, նրանք միշտ բարձրաձայն ասում էին, թէ այս կուսակցութիւնը (այսինքն մենք՝ HDP-ն) կողմնակից է այն հարցին, որ Թուրքիայում Ցեղասպանութիւն է տեղի ունեցել հայերի դէմ եւ ժողովրդին յորդորում էին, որ այդ պատրւակով մեզ քւէ չտան: Մենք նաեւ մտահոգ էինք, թէ արդեօք հասարակութիւնը պատրա±ստ է ընդունել մեզ, հասարակութիւնը կարո՞ղ է մարսել մեր մտքերը: Ընտրութիւնների արդիւնքը եւ քւէների աճը ապացուցեցին, որ հասարակութիւնը մեզ հովանաւորում է, մենք ունենք կողմնակիցներ, ապացուցւեց, որ մեր մտքերն ու խօսքերը յաղթեցին: Հասարակութիւնը պատրաստ է, գիտակից է եւ ընդունում է մեր գաղափարները, մենք այս յաղթանակից յետոյ աւելի քաջութիւն ստացանք մեր գաղափարների տարածման մէջ, եւ սա մեզ համար շատ արժէքաւոր է:

Իմ ծրագրերը` որպէս պատգամաւոր

(Ժպտալով) գիտես, ինձ խորհրդարանում ասում են Հայ Կարօ, դա ունի թէ լաւ կողմ եւ թէ վատ կողմ: Ես չեմ ուզում ճանաչւեl միայն իմ ազգութեանª հայ լինելու համար, բայց քանի որ մենք, որպէս հայ, շատ դժւարութիւններ եւ խնդիրներ ունենք, թող լինի այդպէս, ինձ էլ ասեն Հայ Կարօ, բայց միաժամանակ միւս փոքրամասնութիւններն էլ ունեն հարցեր եւ դժւարութիւններ, որոնց համար էլ, հաւատարիմ իմ սկզբունքներին, պիտի լուծումներ փնտրեմ: Չեմ ուզում, որ խորհրդարանում իմ մտքերն ու գաղափարները քննադատւեն իմ ազգութեան պատճառով, բայց ամէն պարագային խորհրդարանում իմ հիմնական գործերից է լինելու Հայոց Ցեղասպանութեան արծարծման հարցը, դպրոցական դասագրքերում հայութեան հասցէին գրւած բացասական արտայայտութիւնները զեղչելը: Իհարկէ, այդ բացասական գնահատականները միայն ջնջելը բաւական չէ, պիտի գրւի, որ մենք այս երկրի պատմութեան մաս ենք եղել, եւ գրւի նաեւ, որ եղել են այլ ազգութիւններ այս երկրում, որոնք դեր են ունեցել երկրի պատմութեան կերտման մէջ եւ անտեսւել են: Այն, որ փոքրամասնութիւնները միշտ էլ անտեսւած են եղել…

Հայկական Սփիւռքը եւ մենք

Հայոց պատմութեան մէջ մենք միշտ խօսում ենք այն հարցի մասին, թէ թուրքերը ինչ ոճիրներ են գործել մեր դէմ, Ցեղասպանութիւն է եղել մեր դէմ: Հիմա մենք մեզ հարց տանք` ուզո՞ւմ ենք, որ այս խնդիրը լուծւի, թէ՞ ոչ:

Մենք ինչքա±ն եւ մինչեւ ե±րբ պիտի շարունակենք այս ընթացքը: Իմ գնահատումով այս հարցի լուծման վայրը Թուրքիան է, այստեղ պիտի լուծւի այս հարցը: Աշխարհի բոլոր հայերը պիտի համագործակցեն Թուրքիայի հայերի հետ, պիտի կապեր հաստատւի դրսի հայերի եւ Թուրքիայի հասարակութեան հետ, պիտի այստեղ ներկայութիւն լինել, ծրագրել, համագործակցել, ծանօթանալ ու ծանօթացնել հարցերի ևւ իրողութիւնների հետ, այստեղի ժողովուրդներին ու հասարակութեանը ցոյց տանլ, թէ ի՞նչ է Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման առաւելութիւնն ու դրական կողմը: Թուրքիայում մեծամասնութիւնը չգիտէ, թէ ի՞նչ է եղելութիւնը, տեղեակ չեն իրական անցեալին ու պատմութեանը: Պիտի բացատրենք, պիտի աշխատենք իրական հողի վրայ, աշխատեք քայլ առ քայլ, հանգրւան առ հանգրւանª մինչեւ յաջողութիւն…

Ծանոթագրություններ

1. Ներկայում գտնւում է Թուրքիայի արեւելեան Անատոլիայի տարածաշրջանում, Մալաթիա նահանգի կենտրոնն է: Մալաթիան պատմական Փոքր Հայքի հնագոյն քաղաքներից է, Փոքր Հայքը եղել է հայ ժողովրդի ձեւաւորման շրջաններիցª Ուրարտական թագաւորութեան տարածքում, որը կոչւել է Մելետէիա: 11-րդ դարի սկզբներին գրաււել է Սելջուկ թուրքերի կողմից, 16-րդ դարում գրաււել է Օսմանեան կայսրութեան կողմից եւ մինչեւ Հայոց Ցեղասպանութիւնը քաղաքի բնակչութեան հիմնական մասը եղել են հայերը:

2. BDP (Baris Ve Demokrasi Partisi), Թուրքիայում քրդամէտ կուսակցութիւն (հայերէն՝ Խաղաղութեան եւ ժողովրդավարութեան կուսակցութիւն – ԽԺԿ): ԽԺԿ-ն հիմնւել էր 2008-ին, ընդունում էր Հայոց Ցեղասպանութիւնը եւ այն, որ Թուրքիայի իշխանութիւնը պիտի պաշտօնապէս ճանաչի Հայոց Ցեղասպանութիւնը:
HDP-ի, այսինքն՝ Ժողովուրդների դեմոկրատական կուսակցութեան հիմնումից հետո ԽԺԿ-ի անդամները միացան այս նորաստեղծ կուսակցութեանը, եւ 2014-ին ԽԺԿ-ն լուծարւեց:

3. Ժողովուրդների դեմոկրատական կոնգրեսը (ԺԴԿ) քաղաքական շարժումների, կազմակերպութիւնների ու կուսակցութիւնների միութիւն է Թուրքիայում, հիմնւել է 2011-ին: Կոնգրեսն իրեն համարում է ճնշւածների պաշտպան, դէմ է ցեղային, ազգային, կրօնական, սեռային խտրականութիւններին: Կոնգրեսին մաս են կազմում Թուրքիայի տարբեր ազգութիւնների կառոյցներª քրդեր, ալեւիներ, չերքեզներ, հայեր, ասորիներ եւ այլն: 2012-ի կոնգրեսի ընդհանուր ժողովում հիմնւեց Ժողովուրդների դեմոկրատական կուսակցութիւնը՝ ԺԴԿ-ն կամ HDP-ն, որի ղեկավար կազմի մէջ է Կարօ Փայլանը:

ԳՐԻԳՈՐ ՂԱԶԱՐԵԱՆ
Ստամբուլ

alikonline.ir

Hay Karo