Հայաստանի առաջին սահմանադրությունը։ Անդրկովկասյան Դաշնության և ԽՍՀՄ-ի կազմավորումը
Հեղկոմների խնդիրն էր նաև կազմակերպել իշխանության նոր մարմինների՝ խորհուրդների ընտրությունը, որը կայացավ 1921թ. վերջին։
1922թ. սկզբին տեղի ունեցավ Հայաստանի խորհուրդների 1-ին համագումարը։ Այն քննարկեց մի շարք հարցեր, որոնց մեջ կենտրոնականը Հայաստանի սահմանադրության ընդունումն էր։ Վերջինս փաստորեն կրկնում էր Ռուսաստանի սահմանադրությունը։ Սահմանադրության վերջին հոդվածները ներկայացնում էին հանրապետության խորհրդանիշերը՝ պետական զինանշանը և պետական դրոշը։ Զինանշանի հեղինակն էր նկարիչ Մարտիրոս Սարյանը։ Հետագայում (1944թ.) ընդունվեց նաև պետական հիմնը՝ երգահան Արամ Խաչատրյանի երաժշտությամբ։
Չնայած ՀԽՍՀ սահմանադրության որոշ ձևական կողմերին, այն ամրագրում էր Հայաստանի պետականության հիմնական օրենքները։ 1922թ. սահմանադրությունն առաջինն էր հայոց պետականության պատմության մեջ։
Հայաստանի խորհուրդների 1-ին համագումարը, քննարկելով Անդրկովկասյան Դաշնության (ֆեդերացիայի) կազմակերպման հարցը, հավանություն տվեց դրա մտահղացմանը։ Խորհրդային իշխանության առաջնորդ Վ. Ի. Լենինը Կովկասի կոմունիստների առաջ խնդիր էր դնում ստեղծել հանրապետությունների սերտ դաշինք։ Դաշնությունը (ֆեդերացիան) պետական միավորման այն ձևն է, երբ տարբեր ինքնիշխան պետություններ միավորվում են մի նոր՝ դաշնային պետության մեջ՝ պահպանելով իրենց ինքնիշխանությունը։
1922թ. մարտի 12-ին Անդրկովկասի 3 հանրապետությունների ներկայացուցիչների կոնֆերանսը հաստատեց դաշնային պայմանագիր։ Դրանով հիմնադրվեց նրանց ֆեդերացիան՝ Անդրկովկասի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետությունը (ԱԽՖՍՀ)։ Հայաստանը, Ադրբեջանը և Վրաստանը հիմնականում պահպանում էին իրենց ինքնիշխանությունը։ Անդրկովկասյան Դաշնությունը գոյատևեց մինչև 1936 թվականը։
1922թ. գործնական իմաստով քննարկվում էր այն հարցը, թե ինչպիսի միջպետական հարաբերությունների մեջ պետք է լինեն նախկին Ռուսաստանի կայսրության տարածքի վրա ստեղծված խորհրդային հանրապետությունները։ Վ. Ի. Լենինի առաջարկությամբ խորհրդային հանրապետությունները, այդ թվում՝ Ռուսաստանը, միավորվելու էին նոր ընդհանուր պետականության՝ Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միության (ԽՍՀՄ) մեջ՝ պահպանելով իրենց անկախությունը և Միությունից դուրս գալու իրավունքը։
1922թ. դեկտեմբերի 30-ին տեղի ունեցավ ԽՍՀՄ խորհուրդների 1-ին համագումարը, որին մասնակցում էին խորհրդային 4 հանրապետություններ՝ ՌԽՖՍՀ-ն, Ուկրաինան, Բելոռուսիան (Բելառուսը) և ԱԽՖՍՀ-ը։ Համագումարը հաստատեց ԽՍՀՄ-ի ստեղծման մասին հռչակագիրը և պայմանագիրը։ Հայաստանի ԽՍՀ-ն Անդրկովկասյան Դաշնության միջոցով մտավ ԽՍՀՄ կազմի մեջ։
Անդրկովկասյան Դաշնության և ԽՍՀՄ-ի կազմավորումով էականորեն փոխվեց Հայաստանի ԽՍՀ կարգավիճակը։ Եթե մինչև այդ Խորհրդային Հայաստանը այս կամ այն չափով անկախ պետություն էր, ապա ԽՍՀՄ-ի ստեղծումից հետո նրա ինքնիշխանությունը զգալի չափով թուլացավ։
ԽՍՀՄ-ի կազմավորումը ազգային հարցի լուծման ձև էր, սակայն այն փաստորեն չլուծվեց։ ԽՍՀՄ-ը՝ այդ դաշնային կամ միութենական ֆեդերացիան, իրականում դարձավ միաձույլ, կենտրոնացված պետություն` կոմունիստական կուսակցության ղեկավարությամբ։ Այդ պետության մեջ ժողովուրդների դժգոհության ձայնը և ազգային տարաձայնությունները խեղդվեցին։ Այդ և այլ պատճառներով ԽՍՀՄ-ը կարողացավ գոյատևել միայն յոթ տասնամյակ և կազմալուծվեց 1991թ.։
Այդուհանդերձ, ԽՍՀՄ-ի կազմում Հայաստանն ունեցավ մեծ նվաճումներ, նրա պաշտպանությունը դարձավ ապահով։
ՀԽՍՀ դիվանագիտական կապերը
Խորհրդային Հայաստանը չեղյալ հայտարարեց նախկին իշխանության արտաքին պայմանագրերը և նոր հիմունքներով մի շարք երկրների հետ հաստատեց դիվանագիտական կապեր։ Հայաստանի լիազոր-ներկայացուցչություններ հաստատվեցին Խորհրդային Ռուսաստանում, Վրաստանում, Ուկրաինայում և Ադրբեջանում։ Մոսկվայի հայկական ներկայացուցչության միջոցով աշխատանք էր տարվում Հայաստանին տնտեսական և այլ կարգի օգնություն կազմակերպելու համար։ Հյուպատոսություններ էին գործում Սուխումում, Բաթումում, Վլադիկավկազում (Լեռնային Հանրապետություն), Տաշքենդում (Թուրքեստան)։
Հայաստանը կապեր ուներ իր անմիջական հարևաններ Պարսկաստանի և Թուրքիայի հետ։ Դժվարություններ գոյություն ունեին Թուրքիայի հետ հարաբերություններում, որի զորքերը շարունակում էին գտնվել Ալեքսանդրապոլում։ Հայ-թուրքական հարաբերությունների լարվածության հիմնական պատճառը Թուրքիայի կողմից հայկական հողերի զավթումն էր և հայության ցեղասպանությունը։ 1922թ. հանրապետության ներկայացուցիչը Ռուսաստանի պատվիրակության կազմում մասնակցեց Ջենովայի կոնֆերանսին, իսկ ռուս-գերմանական պայմանագրով Գերմանիան ևս ճանաչեց ՀԽՍՀ-ը։
Մի շարք երկրների հետ գոյություն ունեին տնտեսական-առևտրական կապեր։ Առևտրական պայմանագիր էր կնքվել Պարսկաստանի Մակուի խանության հետ, որտեղից գնվում էր հացահատիկ։ Կոստանդնուպոլսում Հայաստանի ներկայացուցչի միջոցով տնտեսական կապեր էին հաստատվել Եվրոպայի և Ամերիկայի հայկական համայնքների հետ։ Հայաստանում գործում էր իտալական «Սագո» ընկերությունը։
Շարունակվում էր Մերձավոր Արևելքում Օգնության ամերիկյան կոմիտեի (Ամերկոմ) նպաստը հայ ժողովրդին։ Կոմիտեն Հայաստանում պահում էր մինչև 25 հազար որբ երեխաներ ու հիվանդներ։ 1921թ. մարդասիրական օգնություն կազմակերպեց նաև Անգլիական օգնության կոմիտեն։ Նրա միջոցներով Միջագետքից Հայաստան փոխադրվեցին հայ գաղթականների խոշոր խմբեր։
Դիվանագիտական հարաբերությունների առկայությունն, ըստ էության, անկախ պետականության արտահայտություն էր։ Սակայն, չնայած դրան, Հայաստանի արտաքին, ինչպես նաև ներքին քաղաքականության մեջ աստիճանաբար ուժեղանում էր Խորհրդային Ռուսաստանի ազդեցությունը։
http://www.findarmenia.com/arm/history/28/593
Leave a Reply