11 նախագահների` «Հայոց ցեղասպանության» առարկայից քննությունը

Սերդար Քորուջուն մեկտեղել է Հայոց ցեղասպանության և հայերի վերաբերյալ բոլոր այն արտահայտությունները, որ հնչեցրել են Թուրքիայի նախկին 11 նախագահները: Պատկերն ամենևին էլ փայլուն չէ:

ՍԵՐԴԱՐ ՔՈՐՈՒՋՈՒ
Օգոստոսի 10-ին սկսվելու է ընտրությունների առաջին փուլը, և Թուրքիան իր 12-րդ նախագահն է ընտրելու: Առաջին անգամ ժողովրդի քվեով ընտրված նախագահը երկրի ղեկավարությունը ստանձնելու է անկարաբնակ հայ վաճառականի կողմից կառուցված «Քասաբյան առանձնատանը»՝ մերօրյա անվանմամբ Չանքայա պալատում: Այս ընթացքում, երբ մյուս երեք թեկնածուների համար ընտրապայքարը թեժանում է, դեռ հայտնի չէ՝ կփոխվի արդյոք հավասարակշռությունն Անկարայում, միակ բանը, որ շարունակվում է ցայսօր հետևյալն է՝ Հայոց ցեղասպանության և հայերի վերաբերյալ (եթե անգամ թիվը սխալ է) ծովի մակերևույթից 864 մետր բարձրության վրա գտնվող գագաթը բարձրացողների տեսակետները միմյանցից շատ չեն տարբերվում…

«Հայերն այս բարեբեր հողում որևէ իրավունք չունեն»
Թուրքիայի Հանրապետության հիմնադիր և առաջին նախագահ Մուսթաֆա Քեմալ փաշան «Հայկական հարցի» վերաբերյալ ժողովրդի առջև իր ամենահստակ ելույթն ունեցավ Ադանայում, 1923 թ. մարտի 16-ին՝ հանրապետության հռչակումից 6 ամիս առաջ. «Նորից ամենավերջում երկրի իրական տերերի ձեռքով որոշում կայացվեց: Հայերը և այլք այստեղ որևէ իրավունք չունեն: Այս բարեբեր հողերը հաստատապես և իրականում թուրքերի հայրենիքն են»:

Ըստ Մուսթաֆա Քեմալի՝ կոտորածը հայերն են իրականացրել
Մուսթաֆա Քեմալը, ով «Հայկական կոտորածների» հարցի նկատմամբ ներկայացնում էր նաև Անկարայի վերաբերմունքը, հանրապետության հռչակումից հետո իր դիրքորոշումն արտահայտեց նաև 1927 թ. հոկտեմբերին իր ունեցած «Ճառում». «Կասկած անգամ չպետք է լինի, որ հայերի կոտորածների վերաբերյալ խոսակցություններն իրականությանը չեն համապատասխանում (…) Այս վայրագությունը, որի նմանը պատմությունը չի տեսել, հայերն են իրականացրել: Մուսուլմանները զուտ իրենց պատիվն ու կյանքը պաշտպանելու համար հայերի դեմ դուրս եկան և ինքնապաշտպանության դիմեցին»:

Ինոնյուն հայերին Ունեցվածքի հարկով հարվածեց
1938 թ. նոյեմբերի 10-ին Մուսթաֆա Քեմալի մահից հետո Չանքայա պալատ է բարձրանում Իսմեթ Ինոնյուն, ով 1935 թ. արևելյան շրջագայության ընթացքում տեսել էր «հայ գյուղացիների կողմից բռնազավթված ժամանակին ծաղկուն վայրերը» և Անկարա ուղարկված իր զեկույցում գրել, որ «պետք է քրդերին արգելել բնակվել հայկական լքյալ գյուղերում»:
Ինոնյուի ձեռնարկած բոլոր միջոցառումները, որոնց թիրախում բոլոր հայերն էին, ինչպես նաև` ոչ մուսուլման ժողովուրդները, միմյանց հաջորդեցին Երկորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին: Որպես «Քսան դասականի զորակոչ» հայտնի արհեստավորների շարասյուններից հետո 1942 թ. շրջանառության մեջ դրվեց Ունեցվածքի հարկը, որով կապիտալը «թուրքացվեց»:
Որպես օրենքի ընդունման պատճառ էին ներկայացվում «անկուշտ վաճառականները», մինչդեռ նրա իրական նպատակը պարզաբանեց Շյուքրու Սարաչօղլուն, ով Ինոնյուի կառավարության կազմում նախարար էր, իսկ վերջինիս նախագահ դառնալուց հետո արդեն երկրի վարչապետն էր: Ըստ նրա՝ «Այս օրենքը միաժամանակ նաև հեղափոխական օրենք է: Մի հնարավորություն է, որը մեր տնտեսական անկախությունն է ապահովելու: Այսպիսով վերացնելու ենք մեր շուկաներում գերիշխող օտարներին և թուրքական շուկան թուրքերի ձեռքն ենք հանձնելու»:
Այս օրենքով հայերը ստիպված էին վճարել ամենաբարձր հարկը՝ 232%, իսկ նրանք, ովքեր վճարունակ չէին, ուղարկվում էին Աշքալե՝ «աշխատելու»:

Ջելալ Բայարից Թալեաթ փաշայի մասին. նա իմ ղեկավարն է
1950 թ. մայիսի 14-ին ընտրություններ տեղի ունեցան՝ ազդարարելով Ինոնյուի ժամանակաշրջանի ավարտը: Ընտրաքվեների արդյունքներով իշխանության եկավ Դեմոկրատական կուսակցությունը՝ առաջ անցնելով ՀԺԿ-ից, և պետության ղեկավարությունը ստանձնեց Ջելալ Բայարը:
«Ամենակարևոր» գործը, որ Բայարն արել էր մինչև Չանքայայի պալատում հաստատվելը, 1915 թ. Ներքին գործերի նախարար և Հայոց ցեղասպանության պատասխանատուներից Թալեաթ փաշայի՝ Թուրքիայում վերահուղարկավորումն էր, որին 1921 թ. մարտի 15-ին Բեռլինում սպանել էր Սողոմոն Թեհլիրյանը:
1939 թ. վարչապետի պաշտոնից հեռանալուց հետո խորհրդարանի պատգամավոր Բայարը խնդրանքով դիմել էր Սարաչօղլուին, որից հետո կառավարությունը ձեռնամուխ էր եղել Թալեաթ փաշայի դին Թուրքիա վերադարձնելուն:
Ջելալ Բայարը նախաձեռնել է նաև Թուրքիայում Թալեաթ փաշայի հուշերի տպագրությունը, որոնցում Թալեաթ փաշան իր իսկ գրչով կտրականապես մերժում էր Հայոց ցեղասպանությունը, պաշտպանում այն տեսակետը, որ ապստամբ հայերին տեղահանելու որոշման ընթացքում տեղի ունեցած վշտալի իրադարձությունները որևէ հետին նպատակ չունեին: Այս հուշերը Ջելալ Բայարին էր ուղարկել Թալեաթ փաշայի կինը՝ Հայրիե Թալեաթ Բաֆրալըն:
Ջելալ Բայարը տարիներ անց Թալեաթ փաշային գովեստով էր հիշելու. «Սահմանադրության հռչակումից հետո մինչև Միություն և առաջադիմություն կոմիտեի կործանումը միասին էինք. նա իմ ղեկավարն էր: Շատ հայրենասեր, հզոր և յուրահատուկ անձնավորություն էր: Հայտնի է, որ նահատակվեց արտերկրում` մի դավաճան հայի գնդակից»:

Ջեմալ Գյուրսելը, ով լռեցրեց 1915 թ. հետո առաջին անգամ բարձրացած ձայնը
Բայարին Չանքայայի պալատից իջեցրեց 1960 թ. մայիսի 27-ի հեղաշրջումը: Զինվորական հեղաշրջումից հետո նախագահ դարձավ ցամաքային ուժերի հրամանատար Ջեմալ Գյուրսելը:
1961 թ. հուլիս ամսին նոր նախագահի հետ հանդիպելու նպատակով մի պատվիրակություն է գնացել Չանքայա, որի կազմում են եղել Ներկայացուցիչների պալատի անդամ Հերմինե Գալուստյանը, ինչպես նաև` ժամանակի հայոց պատրիարք Վազգեն Բալջըյանը, ով նախագահի վերաբերյալ հետևյալն է ասել. «Գյուրսելը շատ խելացի անձնավորություն է, բարի ու մեծ սիրտ ունի»: Մինչդեռ այս այցելությունից ընդամենը երկու ամիս անց Գյուրսելի անունը հեղաշրջման արդյունքում նախկին վարչապետ Ադնան Մենդերեսի, արտաքին գործերի նախարար Ֆաթին Ռուշթու Զորլուի և ֆինանսների նախարար Հասան Փոլաթքանի մահապատիժներով էր հիշվելու:
Մինչ Թուրքիայում շարունակվում էր ռազմական հեղաշրջումից հետո առաջացած քաոսն ու վախի մթնոլորտը, Ցեղասպանության հետևանքով աշխարհով մեկ սփռված հայությունը գլխավորապես Բեյրութում և առհասարակ աշխարհում 1965 թ. ապրիլի 24-ին առաջին անգամ սկսում է ոգեկոչել իր նախահայրերին: Գյուրսելի ղեկավարած Թուրքիայում Անկարայի իշխանությունները լռություն պահպանեցին, սակայն լրատվամիջոցների շնորհիվ ստիպեցին, որ Թուրքիայի հայերի մի խումբ նույն օրը՝ ապրիլի 24-ին, ծաղկեպսակ դնի Աթաթուրքի հուշարձանի առջև: Իսկ թերթերում հոգևոր առաջնորդներն ու հասարակության «առաջատարները» հավատարմության ուղերձներ ու նամակներ հրատարակեցին: Արտերկրում ևս եղան հայեր, ովքեր մտածելով իրենց հայրենակիցների մասին` նամակներ հղեցին: Իսկ այս նամակների հասցեատերը Ջեմալ Գյուրսելն էր. «Պարո’ն, բազում հայերի ոչնչացման իրադարձություններից տեղյակ եմ: Մորս վկայությունները երևականության արդյունք չեն: Դրանք իրականություն էին… Այն ցավը, որ հայն ապրեց, թուրքն արդյոք չապրե՞ց: Որն է նպատակը, որ այսքան տարի անց անգամ չեք թողնում վերքը սպիանա…
Ձեր ուշադրությանը ներկայացվել է այն, որ Նյու Յորքում հայերը Թուրքիայի դեմ ցույց են իրականացրել: Ցանկանում եմ հայտնել, որ ես, որպես ամերիկահայ, կտրականապես դեմ եմ այդ մարդկանց ստոր վարքագծին և նողկանքով մերժում եմ այն ամենը, ինչ իրենք են պաշտպանում»:

Հայերի ձայնին ականջալուր Ջևդեթ Սունայ
Ջեմալ Գյուրսելը հիվանդության պատճառով հեռանում է Չանքայայից, և պետության ղեկավարությունը ստանձնում է ԹԱՄԺ-ի կողմից «ընտրված» Ջևդեթ Սունայը, ով հեղաշրջման ժամանակ Գլխավոր շտաբի պետն էր:
Սունայի ժամանակաշրջանում կրկնապատկվում են հայերի ջանքերը, որոնք աշխատում էին Ցեղասպանությունը համաշխարհային օրակարգ մտցնել: 1967 թ. ապրիլին Սունայի՝ ԱՄՆ այցից առաջ «New York Times» թերթում տպագրվում է ԱՄՆ-ի հայոց ազգային կոմիտեի կողմից Սունային ուղղված նամակը, որով պահանջվում էր նաև Հայկական հարցը ՄԱԿ-ի օրակարգում ներառել: Թեև այս պահանջները շարունակվեցին նաև Սունայի՝ Փարիզ կատարած այցի ընթացքում, այնուհանդերձ Անկարան բոլոր ձայներին լռությամբ պատասխանեց:
1971 թ. մարտի 12-ի ռազմական միջամտությունից հետո, երբ Ջևդեթ Սունայը աշխատում էր պահպանել փոփոխվող երկրի հավասարակշռությունը, Թուրքիայի հասարակության օրակարգում Ցեղասպանության մասին քննարկումների մարող կրակը բորբոքեց ամերիկաբնակ հայ Մկրտիչ Յանիկյանի կողմից 1973 թ. հունվարի 23-ին Լոս Անջելեսում Թուրքիայի գլխավոր հյուպատոս Մեհմեդ Բայդարի և հյուպատոս Բահադըր Դեմիրի սպանությունը: Թեև լրատվամիջոցներում կրկին Ցեղասպանությունն օրակարգային դարձավ, այնուհանդերձ Սունայի ուղերձներում նշվում էր միայն այն, որ սգում են երկու թուրք դիվանագետների ցավալի կորուստն, ու առաջ քաշվում այն համոզմունքը, թե «ԱՄՆ-ի հետախուզական ծառայությունները շտապ պետք է գնահատեն իրավիճակն ու ձեռնարկեն բոլոր անհրաժեշտ միջոցառումները»: Այսինքն՝ նորից նախընտրում էին չանդրադառնալ Հայոց ցեղասպանության քննարկումներին:

ԱՍԱԼԱ-ի գործողությունները դատապարտող Ֆահրի Քորություրք
Սունայից հետո նախագահ դարձավ Ֆահրի Քորություրքը, ով նախքան 1960 թ. ռազմական հեղաշրջումը ծովային ուժերի հրամանատարն էր, իսկ հեղաշրջումից հետո թոշակի անցնելով՝ արտակարգ և լիազոր դեսպանի պաշտոն ստացավ: Երեք կուսակցությունների աջակցությամբ երկրի ղեկավարությունը ստանձնած Քորություրքի համար Հայոց ցեղասպանությունն այս անգամ զինված գործողություններով էր օրակարգային դառնալու՝ չնայած առաջնայինն այն ռազմական գործողությունն էր, որի արդյունքում Կիպրոսը երկու մասի բաժանվեց: 1975 թ. Վիեննայում տեղի ունեցան առաջին սպանությունները, մասնավորապես՝ Թուրքիայի արտակարգ և լիազոր դեսպան Դանըշ Թունալըգին, և թեև ԱՍԱԼԱ-ի գործողությունները շարունակվեցին Քորություրքի նախագահության ողջ ընթացքում, սակայն Չանքայայից միշտ նույն հայտարարությունն էր հնչում՝ նույն երանգով. «Մենք դատապարտում ենք ահաբեկչությունը»:

Մի դասական խոսք, որ Չանքայա բերեց Էվրենը. «Մեր համբերությունը հատելու եզրին է»
Պալատի ամենատարբերվող կերպարներից էր Գլխավոր շտաբի նախկին պետ Քենան Էվրենը, ով նախագահ դարձավ 1982 թ., իսկ մինչ 1980 թ. սեպտեմբերի 12-ի ռազմական հեղաշրջումը «երկրի ղեկավարն էր»: Էվրենը, ի տարբերություն երկրի նախկին ղեկավարների, հրապարակներում խոսում էր Ցեղասպանության քննարկումների մասին և արձագանքում ԱՍԱԼԱ-ի գործողություններին: Բացի այդ՝ նա քանդում էր այն տարատեսակ դրույթները (ինչպես օրինակ՝ հայերը Օսմանյան կայսրության ժամանակաշրջանից սկսած հող են պահանջում), որ Անկարան ստեղծել էր մինչ այդ. «Ինչո՞ւ Աթաթուրքի կառավարման տարիներին կամ Օսմանյան կայսրության ամանաթույլ ժամանակաշրջանում նրանք մեզնից հող չէին ուզում և միայն հիմա են սկսել հողային պահանջներ ներկայացնել: Քանի որ երբ երկրում խառնաշփոթ, ներքին խռովության վտանգ առաջացավ, անգղի պես, որ ամեն կողմից հարձակվում է իր զոհի վրա, նրանք էլ մեզնից ինչ-որ բան պոկելու մտադրությամբ սկսեցին իրենց ձայնը բարձրացնել: Թուրք ազգը շատ համբերատար է, սակայն նրանք շատ լավ պետք է գիտակցեն, որ երբ մեր համբերությունը հատի, որևէ խոչընդոտ մեզ չի կարող կանգնեցնել: Եվրոպայի մի քանի քաղաքներում իրենց եկեղեցիներում և շենքերում ռումբեր պայթեցրեցին: Առաջ քաշեցին այն տեսակետը, թե դա արել են այն կառույցները, որոնք, ըստ իրենց, մենք էինք հիմնել: Եթե նման կազմակերպություն մենք ստեղծենք, նման անհաջող գործողություններ չենք իրականացնի, թող մեզ չստիպեն դա անել, մեր համբերությունը հատելու եզրին է»:
ԱՍԱԼԱ-յի յուրաքանչյուր գործողությունից հետո Էվրենը նման հայտարարությամբ էր հանդես գալիս, իսկ հայ համայնքին դիմեց «Ժամանակ» թերթի միջոցով, որը 1980 թ. «Ճիշտը թուրքահայերից» անվանմամբ մի գիրք էր հրատարակել, որտեղ ամփոփված էին 1965 թ. ի վեր Անկարայի իշխանություններին սատարող Թուրքիայի հայերի տեսակետները:
«Մեր անկեղծ ցանկությունն է, որ «Ժամանակ» թերթը՝ համայն մարդկության համար բարեկամության ու եղբայրության զգացումով լի հրատարկությունը, երկար տարիներ շարունակի իր գործունեությունը, քանի որ ինչպես երեկ, այնպես էլ այսօր թերթը պաշտպանել է այն տեսակետը, որ մեր երկրի միասնականության, մեր հայրենիքի ամբողջականության դեմ ուղղված ահաբեկչությունների նկատմամբ միասնաբար՝ որպես մեկ մարմին է պետք պայքարել, մեր երկրի վերաբերյալ շարունակական զրպարտությունների քարոզարշավի դեմ է հանդես եկել:
Այս առնչությամբ «Ժամանակի» միջոցով դիմելով մեր հայ հայրենակիցներին՝ ուզում եմ հստակ հայտարարել, որ մեր երկրի միասնականության դեմ ուղղված ահաբեկչություններն ինչպես երեկ ձախողվեցին, այսօր էլ, ապագայում էլ նույն կերպ ձախողվելու են, այս հանցավոր ահաբեկչությունների մեղավորները վաղ թե ուշ իրենց արժանի պատիժն են կրելու»:

Թուրգութ Օզալի՝ Հայաստանին ուղղված ռումբային լուծումը
Հեղաշրջումից հետո, երբ Թուրքիայում քաղաքական կյանքը ապառազմականանում էր, նախագահի աթոռին է բազմում Թուրգութ Օզալը, ով զինվորական անցյալ չուներ: Օզալը, ով շատ հարցերում «նորարար» էր համարվում, դեռևս 1983 թ., երբ Մայր հայրենիք կուսակցության ղեկավարն էր, ցույց տվեց, որ Հայոց ցեղասպանության հարցում շարունակելու է պետական քաղաքականությունը. «Ասում են` պարտքը խիզախի մտրակն է, սակայն կարևորը պարտքը վճարելն է: Եթե լավ կառավարենք և գործը գլուխ բերենք, Ալլահի օգնությամբ, 10 տարի չանցած, Թուրքիան Եվրոպայի առաջատար պետություններից մեկը կդառնա: Այդժամ չի լինի որևէ պետություն, որ հայ մարդասպաններին պաշտպանի»:
Օզալը, որ պնդում էր, թե ԱՍԱԼԱ-յի հետ պայքարում «տնտեսական զարգացումը» բավարար էր, երբ նստեց նախագահական աթոռին, իր ելույթներում սկսեց մերժել Էվրենի տեսակետը, թե «Հայերը Օսմանյան կայսրության ժամանակ հող չեն պահանջել»: Ըստ նրա՝ հայերն անցյալում ևս «ահաբեկչական» գործողություններ են իրականացրել. «19-րդ դարի վերջում, երբ Օսմանյան կայսրությունը հետզհետե թուլանում էր, իսկ արտաքին ուժերի աչքն օսմանյան հողերի վրա էր, վերջիններս օգնում ու քաջալերում էին հայերին, որոնք երկրի ներսում և դրսում կոմիտեներ էին ստեղծել ու ահաբեկչական գործողություններ ձեռնարկում կառավարության և մուսուլման բնակչության դեմ: Այսօր ևս թաքնվելով պատմությունը գլխիվայր շրջելու նպատակ հետապնդող ծրագրերի ու հանցավոր գործողությունների թիկունքում՝ շարունակում են ջանք թափել Թուրքիայից որևէ բան պոկելու համար»:
1993 թ. Ղրղզստան կատարած այցի ժամանակ Օզալն իր ամենաաղմկահարույց հայտարարությունն է անում՝ հայ-ադրբեջանական հակամարտության վերաբերյալ. «Ղարաբաղյան հարց այլևս չկա: Հայաստանը մեծ Հայաստանի երազանք ունի: Լավ, սա իրականացավ, հետո ի՞նչ եք անելու: Արդյոք այստեղ կանգնելո՞ւ եք… Թուրքիան շատ լավ է հաշվարկում, թե մինչև ուր կարող է գնալ… Եթե հայկական սահմանին դուք լուրջ զորաշարժ իրականացնենք, երկու-երեք ական էլ այնտեղ ընկնի, ի՞նչ կլինի: Գալու են Թուրքիայի հետ պատերազմե՞ն»:

Ցեղասպանության ժխտման առաջամարտիկը. Սուլեյման Դեմիրել
1993 թ. ապրիլի 17-ին՝ Թուրգութ Օզալի մահից հետո, ԹԱՄԺ-ի կողմից երկրի նախագահ է ընտրվում Սուլեյման Դեմիրելը, ով Թուրքիայի քաղաքական պատմության մեջ 5 անգամ վարչապետի պաշտոնն էր ստանձնել և բարձրորակ քաղաքական գործիչ էր: Դեմիրելը, ի տարբերություն նախկին նախագահների, Հայոց ցեղասպանության շուրջ քննարկումներում փորձառու էր, առնվազն այն պատճառով, որ 1975 թ. ԱՍԱԼԱ-յի գործողությունները համընկել էին իր վարչապետության տարիների հետ. «Դեպքը վայրենություն է: Երկու օր առաջ թուրք դեսպան զոհվեց: Բարբարոսությունը գերազանցած մի վայրագություն է, որ մարդու ուղեղը չի ընկալում: Թող որևէ մեկը չկասկածի, որ Թուրքիան այս հարցում անելու է այն, ինչ անհրաժեշտ է: Եվրոպայում վայրագությունը սովորական երևույթ է: Չենք թողնի, որ մոտ գնան այս սպանությունն իրագործողներին»:
Երբ Հայոց ցեղասպանությունը ԱՄՆ-ի օրակարգ մտավ, Ցեղասպանության վերաբերյալ զուգահեռաբար իր տեսակետը հայտնեց նաև Դեմիրելը: 1990 թ. Ճշմարիտ ուղի կուսակցության ղեկավար Դեմիրելն անդրադարձավ և´ Ցեղասպանության քննարկումներին, և´ նախագահ Օզալի՝ «միջին ճանապարհի» փնտրտուքներին. «Հայկական պնդումների հարցում ԱՄՆ-ի հետ չի կարելի սակարկել: Թուրքիայի ինքնասիրությունը, պատիվը շահարկման առարկա չի կարող լինել, արժանապատվության հետ չի կարելի խաղալ: Ինչ պատմություն ուզում են, թող ասեն, պատմությունը գլխիվայր չի շրջվի: Այս հարցում սակարկությունն անընդունելի է»:
Դեմիրելն իր հստակ դիրքորոշումը շարունակեց նաև նախագահության տարիներին: Ըստ նրա՝ և´ քրդական, և´ Հայկական հարցի հիմքում Թուրքիան մասնատելու նպատակն էր ընկած. «Գիտեմ, թե սրանց (Արևմուտքի) ուզածն ինչ է: Սևրի պայմանագիրն են ուզում: Եփրատից այն կողմն են ուզում: Ինչ էլ անենք` Արևմուտքին չենք կարող բավարարել: Մենք Օսմանյան կայսրության մնացորդն ենք: Օսմանյան կայսրությունից 25 պետություն է առաջացել: Միայն երկու պետություն չի ստեղծվել՝ քրդական պետությունն ու հայկական պետությունը… Մենք մեր թևերը չենք կտրի»:

Սեզերի ռազմավարական հայկական ելույթները
Երբ լրացավ Դեմիրելի 7 տարվա նախագահության ժամկետը, այս անգամ Չանքայա եկավ իրավաբան, Սահմանադրական դատարանի նախագահ Ահմեդ Նեջդեթ Սեզերը: 2000 թ. մայիսի 16-ին նախագահ Սեզերի՝ ԹԱՄԺ-ի 21-րդ մստաշրջանի երրորդ օրենսդրական տարվա բացման խոսքը նրա ամենակարևոր ելույթներից մեկն էր և ԱՄՆ-ի հայկական լոբիի գործունեության դեմ էր ուղղված. «ԱՄՆ-ի հետ մեր հարաբերությունները ռազմավարական համագործակցություն են: Մաղթում եմ, որ հայկական զինյալ շրջանակների՝ ԱՄՆ-ի ներքին քաղաքական զարգացումների շահագործմանն ուղղված ջանքերն ապարդյուն անցնեն և որոշ անդամներ, ովքեր մտահոգվելով զուտ ընտրաքվեով, անտեսում են միջազգային շահը, ողջախոսություն ձեռք բերեն»:
Սեզերը 2002 թ.-ի ապրիլ ամսին Անկարայի հայկական հետազոտությունների ինստիտուտի խորհրդին ուղղված ուղերձում հստակ ձևակերպումներով ի ցույց դրեց 1915 թ. վերաբերյալ իր դիրքորոշումը: Ըստ Ահմեդ Նեջդեթ Սեզերի՝ Առաջին համաշխարհային պատերազմի ընթացքում տեղի ունեցած որոշ ցավալի իրադարձություններ աղավաղվում են և ձգտում Թուրքիային ու թուրքական պատմությունը այսպես կոչված ցեղասպանության հանցագործությամբ պատվազրկել:

Գյուլը դատարան է դիմում այն պնդման համար, թե իր մայրը հայ է
Սեզերի նախագահության ժամկետն ավարտվելուց հետո 2007 թ. լարված ընտրությունների արդյունքներով նախագահ է դառնում Աբդուլլահ Գյուլը, ով 2002 թ. ի վեր իշխող ԱԶ կուսակցության հիմնադիր անդամներից էր:
Աբդուլլահ Գյուլը, ով Հայոց ցեղասպանության քննարկումների դեմ «պայքարում էր» դեռ իր արտաքին գործերի նախարար լինելու տարիներին, արձագանքեց 2003 թ. Ֆրանսիայում Ցեղասպանության տարելիցին նվիրված հուշակոթողի բացմանը՝ հայտարարելով, որ Թուրքիայի պատմությունը բաց և թափանցիկ է, և «մեր արխիվները բաց են բոլորի համար»:
Նախագահության առաջին տարում՝ 2008 թ., Գյուլը դարձավ ՀԺԿ-ի պատգամավոր Ջանան Արըթմանի թիրախը և մեղադրվեց «Ներողություն եմ խնդրում հայերից» ստորագրահավաքին աջակցելու մեջ: Բուռն քննարկումների տեղիք տվեց Արըթմանի հայտարարությունը, թե «Գյուլը թուրք ժողովրդի նախագահը լինելու համար էթնիկ ծագումով թուրք չէ: Իզմիրում իմ գործընկերը, պարոն Գյուլի քեռին, Իզմիրի Աթաթուրքի անվան կրթական հիվանդանոցի նյարդաբան Ահմեդ Սաթօղլուն է իր օգնականներին ասել, որ պարոն Գյուլի մայրը էթնիկ ծագմամբ հայ է եղել»: Գլուլը դատարան դիմեց և հայտարարեց, որ նախագահի պաշտոնական կայքում նշված է, թե իր ընտանիքը զտարյուն թուրք է և մուսուլման: Ադբուլլահ Գյուլը «մոր էթնիկ ծագման վերաբերյալ ոչ ստույգ մեղադրանքների, իր հասարակական դիրքն ապականելու, մեծ պատասխանատվությամբ ու լրջությամբ ձեռք բերված պետական այրի ինքնությունը հասարակության շրջանում զրպարտելու» հիմունքով հարուցված բարոյական փոխհատուցում ստանալու դատական գործի արդյունքում Արըթմանից 1 թուրքական լիրա փոխհատուցում ստացավ: Իսկ Գյուլի մորեղբայրը՝ Սաթօղլուն, որին վկայակոչել էր Ջանան Արըթմանը, դատական գործընթացի արդյունքում օրենքով նախատեսված 2 հազար թուրքական լիրա ստացավ:
Գյուլը, ով իր ընտանքին «հայկական» ծագում վերագրելու մեղադրանքով դատարան էր դիմել, իր նախագահության ժամանակահատվածում Երևանի իշխանությունների հետ կապված պատմական ամենաթեժ շրջանն ապրեց այն պատճառով, որ ֆուտբոլի 2010 թ. աշխարհի գավաթի խաղերում Թուրքիայի և Հայաստանի հավաքականները նույն խմբում էին հայտնվել:
2008 թ. Գյուլը, ընդունելով Երևան այցելելու հրավերը, դարձավ Թուրքիայի Հանրապետության առաջին նախագահը, ով Հայասատան այցելեց: Երբ 2009 թ. հոկտեմբերին ստորագրվեցին հայ-թուրքական հարաբերությունների «կարգավորման» արձանագրությունները, որոնցով նախատեսվում էր նաև Ցղասպանությունը քննարկելու համար համատեղ հանձնաժողով ստեղծել, և Սերժ Սարգսյանը պատասխան այց կատարեց Բուրսա, մի նոր փուլ սկսվեց: Սակայն Գյուլը Սարգսյանի հետ հանդիպման ընթացքում նշեց, թե «մենք պատմություն չենք գրում», և այս գարնանային մթնոլորտը կարճ տևեց: Թուրքիան հարաբերությունների կարգավորման համար որպես նախապայման առաջ քաշեց Լեռնային Ղարաբաղի հարցի հանգուցալուծումը, իսկ Հայաստանը հայտարարեց, որ սառեցնում է արձանագրությունները:
Ընդհատված կապերի համար հույսը վարչապետ Էրդողանի ցավակցական ուղերձով արթնացավ, որը նա արեց 2014 թ. ապրիլի 23-ին այսինքն՝ ցեղասպանության 99-րդ տարելիցից մեկ օր առաջ: Նախագահ Աբդուլլահ Գյուլը շեշտեց, որ 1915 թ. Անատոլիայում շատ ցավալի իրադարձություններ են տեղի ունեցել, և խնդրի լուծման համար հզոր կամք ու երկխոսություն է անհրաժեշտ: Գյուլը հայտնեց. «Մենք անկեղծորեն ենք մոտենում Հայաստանին: Դեռ հույս կա, որ Թուրքիայի և Հայաստանի հարաբերությունները կկարգավորվեն»: Սակայն այդ հույսը, տարիներ է, ինչ նման խոսքերի արանքում է մնացել…

http://www.agos.com.tr/tr/yazi/7746/11-cumhurbaskaninin-ermeni-soykirimi-yla-sinavi
Թարգմանեց Անահիտ Քարտաշյանը
Akunq.net