Կայացավ Մուսա լեռան հերոսամարտի 100-ամյակին նվիրված գիտաժողով

Բացման խոսքով հանդես եկավ ԵՊՀ Հայագիտական հետազոտությունների ինստիտուտի փոխտնօրեն Մհեր Հովհաննիսյանը:

ՀՀ սփյուռքի նախարար Հրանուշ Հակոբյանի ողջույնի խոսքը ներկաներին՝ ի մասնավորի Այնճարից ժամանած մուսալեռցիներին փոխանցեց նախարարի տեղակալ Սերժ Սրապիոնյանը: Նա նշեց. «Վերջին երկու տասնամյակների ընթացքում վերաիմաստավորվել ու վերարժևորվել է հերոսամարտի նշանակությունը հայոց պատմության մեջ: Ուրախալի է, որ Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին գումարվել է այսպիսի գիտաժողով: Սա ուրույն հնարավորություն է՝ ցույց տալու, որ 100 տարի առաջ հայ ժողովուրդը ոչ միայն հնազանդորեն ենթարկվել է ջարդարարների կամքին, այլև՝ պայքարել: Հուսով ենք, որ գիտաժողովին հնչած կարծիքները թարմություն և նորություն կբերեն Մուսա լեռան հերոսամարտի մասին արդեն իսկ հավաքված նյութերին»:

Մուսա լեռան հերոսամարտի 100-ամյակի կենտրոնական մարմնի նախագահ Եսայի Հավաթյանը հերոսամարտի միջոցառումների կազմակերպմանը հավուր պատշաճի աջակցելու համար շնորհակալություն հայտնեց ԵՊՀ ղեկավարությանը և ՀՀ սփյուռքի նախարարությանը և նշեց, որ առաջին անգամ է Մուսա լեռան հերոսամարտի թեմայով գիտաժողով կազմակերպվում և այն էլ՝ մայր բուհում:

Եսայի Հավաթյանն իր՝ «Մուսա լեռան հայությունը 1850-ական թվականներից մինչև 1915թ.» թեմայով զեկույցում անդրադարձավ մուսալեռցիների կյանքին, խոսեց 1872թ. Մուսա լեռան շրջանում տեղի ունեցած կործանիչ երկրաշարժի ու դրա հետևանքների, 1909թ.՝ Կիլիկիայի ջարդերի, հերոսամարտի` շուրջ 45 օր տևած նախապատրաստական աշխատանքների, հերոսամարտի բոլոր 4 փուլերում մուսալեռցիների հերոսական ինքնապաշտպանության կազմակերպման և 1915թ. սեպտեմբերի 12-ին պաշարված մուսալեռցիների փրկության մասին:
Այնճարցի Եսայի Հավաթյանն իր զեկույցում ցուցադրեց հերոսամարտի հրամանատարների բացառիկ լուսանկարներ, մեջբերեց Լիբանանի Այնճար գյուղում հաստատված և փոքրիկ Հայաստան հիմնած մուսալեռցիների բանավոր զրույցների միջոցով հերոսամարտի մասին պահպանված պատմություններ ու մանրամասներ, որոնք նա գրի է առել և տպագրել առանձին գրքով:

«Մուսալեռ» հայրենակցական միության ներկայացուցիչ Անի Փաշայանը հավաստիացրեց, որ հերոսամարտի 100-ամյակը Հայ դատի համար պայքարի նոր մեկնարկ է, հատկապես երիտասարդ մուսալեռցիների համար:

ԵՊՀ պատմության ֆակուլտետի դասախոս Գեղամ Բադալյանն իր «Սուեդիայի հայ բնակչության ժողովրդագրական կազմը Առաջին համաշխարհային պատերազմի նախօրյակին» զեկույցում հետաքրքիր մանրամասներ ներկայացրեց մուսալեռցիների սովորույթների և մինչ օրս Այնճարում նույն ոգով պահպանվող ավանդույթների մասին:

Ֆակուլտետի դեկան Էդիկ Մինասյանը խոսեց Մուսա լեռան ինքնապաշտպանության գործում կանանց դերի մասին, թե ինչպես նեցուկ կանգնելով իրենց ամուսիններին ու որդիներին՝ հայ կանայք բարձրաբերձ ժայռերից քարաբեկորներով են պաշտպանվել անագորույն թշնամուց:

Պ.գ.դ. պրոֆեսոր Աշոտ Ներսիսյանն անդրադարձավ հերոսամարտի ընթացքում 20-ամյա հրամանատար Մովսես Տեր-Գալուստյանի կատարած մեծածավալ գործունեությանը և սխրագործություններին:

Զեկույցներով հանդես եկան նաեւ պ.գ.դ. Հարություն Մարությանը («Հայոց ցեղասպանության տարիների ինքնապաշտպանությունները և ապրիլի 24-ի բանաձևումը»), Սարդարապատի հերոսամարտի հուշահամալիրի, Հայոց ազգագրության և ազատագրական պայքարի պատմության ազգային թանգարանի գիտաշխատող Խորեն Գրիգորյանը («Մուսա լեռան հերոսամարտի տոնակատարությունը թանգարանային ցուցադրության համատեքստում»), պ.գ.թ. Սվետլանա Պողոսյանը («Սվեդիահայ/մուսալեռցիների ինքնության դրսևորումները և կենսապահովման մշակույթի առանձնահատկությունները») և Կալիֆորնիայի «Արփա» ինստիտուտի նախագահ Հակոբ Փանոսյանը («Մուսա լեռան հայության բարբառի առանձնահատկությունները»):

Գիտաժողովի ավարտին կազմակերպվեց հյուրասիրություն, որտեղ մատուցվեցին մուսալեռցիների ավանդական ուտեստներ:

Hayernaysor.am