Բաթմանում իսլամացված մի հայի ինքնության փնտրտուքը

Բերիլ Էսքի
BBC թուրքերեն

Սելիմ Աքդաշը 24 տարեկան է: Ծնվել է Բաթմանի Սասունի գավառում և մեծացել որպես քուրդ: Սելիմը 16 տարեկանում է իմացել իր հայկական ծագման մասին:

Դպրոցից տուն վերադառնալով՝ իրենց տանը տեսել է մի կնոջ՝ դստեր հետ, որոնք անգլերեն են խոսում, վզներին էլ խաչ են կրում: Սելիմը մորը հարցրել է, թե հյուրերն ովքեր են, մայրն էլ պատասխանել է. «Մեր բարեկամներն են, Ամերիկայից են եկել»: Սելիմը կարևորություն չի տվել քրիստոնյա բարեկամներ ունենալու հանգամանքին:

Այդ օրը մայրը պատմել է իրականությունը: Իր բարեկամները 1915 թ. Ամերիկա են գաղթել և տարիներ անց իրենց գտնելու համար են եկել: Իսկ իրենց ընտանիքը, որպեսզի կարողանա մնալ Սասունում, իսլամ է ընդունել՝ ոչ մեկի չասելով, որ իրենք հայ են:

Սելիմն իր ընտանիքի պատմությունն այսպես է ներկայացնում.

-1915 թ. պապիկիս հորը՝ Հակոբին, գյուղի արաբները թաքցրել են, որից հետո Հակոբը նույն գյուղում մեկ այլ տուն է կառուցել և այնտեղ սկսել ապրել: Գյուղ անընդհատ դրսից արաբ ընտանիքներ են բերել: Իմանալով, որ հայ են, պետությունը նրանց Դիարբեքիր է ուղարկել:

Դիարբեքիրում բնակություն հաստատած Հակոբը գյուղի կարոտին չի դիմացել և 3 ամիս անց գյուղ է վերադարձել:

Սասուն վերադառանալու համար 2 աղջիկ են տվել, մուսուլման են դարձել

Սակայն քանի որ իրենց գյուղերը դարձրել են պաշտպանիչ գյուղեր, չեն կարողացել այնտեղ վերաբնակվել: Նրանք էլ բնակվել են կողքի քրդաբնակ Բեքսե գյուղում:

Գյուղ մտնելը հեշտ չի եղել: Սելիմն ասում է, որ իր ընտանիքը, որպեսզի կարողանա գյուղ մտնել, քրդերին երկու աղջիկ է տվել, հետո էլ իսլամացել է: Միայն այս պայմաններով կարող էին գյուղում մնալ:

Ասում է, որ գյուղում հաստատվելուն պես պետությունը ընտանիքին դաշտ է տվել, ապրուստն այստեղից են ապահովել:

Որպես մուսուլման ապրել շարունակող ընտանիքում իրենց հայկական ծագման մասին խոսելը տաբու էր, երեխաների հետ այդ մասին չէին խոսում:

Ընտանիքը շարունակում է այդ գյուղում ապրել: Սակայն ներքին ամուսնություններով փորձում են պահպանել իրենց հայկական ինքնությունը: Ըստ էության՝ Սելիմի ծնողները ևս եղբոր երեխաներ են, օրորոցում են նշանադրել:

Սելիմն ասում է, որ իր ընտանիքը վախենում է, Սասունում մնալու համար իսլամացել է և թաքցրել իր հայկական ինքնությունը:

Լավ, 1915 թ. վերապրած ընտանիքը, որը ստիպված է եղել հեռանալ իր գյուղից, աղջիկներին տալ և մուսուլման դառնալ, ինչու՞ է համառորեն ուզում մնալ:

Սելիմը պատասխանում է.

-Չեն ցանկանում հրաժարվել իրենց հողերից:

Հարցնում եմ.

-Դու նրանց կարողանու՞մ ես հասկանալ:

-Հայաստան գնալուց հետո կարողանում եմ հասկանալ: Այստեղի բարեկամներիս հետ հանդիպելուց հետո նրանց հետ խոսելով ավելի լավ եմ հասկանում: Ինձ հետ խոսելիս լացում են: Ասում են, որ ցանկանում են միայն Սասունը, իրենց պապերի գյուղը տեսնել: Մտածում եմ՝ եթե նրանց Սասուն տանեմ, ինչպե՞ս եմ մեր պապիկի գյուղ տանելու, որովհետև այնտեղ արդեն արաբներ են ապրում, հին տները չեն մնացել, եկեղեցին էլ որպես գոմ են օգտագործում:

Դե պատմիր, տեսնենք գանձերը որտե՞ղ են թաղված

Երբ Սելիմն սկսեց վերադառնալ իր հայկական ինքնությանը, ընտանիքն էլ ավելի ամուր փարվեց իր ինքնությանը, որոշ բաներ լուսավորվեցին Սելիմի գլխում.

-Պապս հովվություն անելիս անընդհատ նույն լեռան գագաթն էր բարձրանում, մենք էլ անընդհատ հարցնում էինք, թե ինչու ենք միշտ նույն տեղը գալիս: Դու մի ասա լեռան գագաթից երևում էր իրենց նախկին գյուղը, պապիս հայացքը առավոտից երեկո իր հոր տանն էր հառված: Անընդհատ այնտեղ էր գնում, քանի որ կարոտում էր իր գյուղը:

Մերոնք մտածելով, թե հետ են վերադառնալու իրենց տուն, տատիկիս ուլունքները թասերի, թավաների մեջ թաղել էին: Երբ իրենց նախկին գյուղից հյուր էր գալիս, տատիկս տխրում էր՝ իր ուլունքները նրանց վզին տեսնելով:

Սելիմն ասում է, որ երբ գյուղում իմացան, որ ինքն ու իր ընտանիքը հայ են, գյուղում գանձերի մասին զրույցներ ծավալվեցին.

-Գյուղացիներն ինձ լավ են ընդունում, ճաշի են հրավիրում: Որոշ ժամանակ անց էլ կատակով ասում են. «Դե ասա, տեսնենք գանձերը որտեղ են: Քարտեզ կա՞»: Այդ ժամանակ եմ հասկանում, թե ինչու են ինձ լավ վերաբերվում:

Սելիմի ինքնության փնտրտուքի այսօրվա կանգառը Հայաստանը դարձավ: Վերջին 7ամիսը Հայաստանում է ապրում, այստեղ հայերեն է սովորում՝ փորձելով հայկական ինքնության հետ ավելի մոտիկից ծանոթանալ:

Հայաստան է գնացել Հայաստանի Սփյուռքի նախարարության նախաձեռնությամբ:

-Անցյալ տարի առաջին անգամ Թուրքիայի մուսուլման հայերից բաղկացած մի խումբ Հայաստան տարան: 18 օրյա ծրագիր էր: Մեր կազմակերպիչը Դիրաբեքիրի Սուրբ Կիրակոս եկեղեցու նախագահն էր: Ես եկա և՛ Հայաստանը տեսնելու, և՛ բարեկամներիս գտնելու:

22 տարի անց նամակը հասավ այն գրած անձին

Լավ, իսկ Հայաստանի իր բարեկամների մասին Սելիմն ինչպե՞ս իմացավ: Ըստ էության, իր բարեկամներին գտնելու պատմությունն սկսում է 22 տարի առաջ իր ընտանիքին ուղարկված մի նամակից:

Սելիմի պապի՝ Գենջո Աքդաշի ընկերը, որ Սասունի մի այլ գյուղից իսլամացած հայի ընտանիքից է, հետագայում կրկին դառնում է քրիստոնյա: Այս ընտանիքը գնում է Հայաստանում գտնվող իրենց բարեկամներին այցելության: Եվ այցելած գյուղում գտնում է նաև Միթոյի ընտանիքին: Միթոյին Սելիմի ընտանիքի ազգանունն է նախքան իսլամ ընդունելը: Գենջո Աքդաշի ընկերը իմանում է այս մասին, և զրույցի ընթացքում պարզվում է, որ Աքդաշ ընտանիքի բարեկամներն են:

Հայաստանաբնակ բարեկամները Գենջոյին նամակ են գրում և տոհմածառն ուղարկում: Նամակի մասին միայն պապը՝ Գենջո Աքդաշն ու Սելիմի հայրը՝ Սաբրի Աքդաշը գիտեին: Տարիներ շարունակ նամակը, որպես գաղտնիք թաքցնում են, սակայն այն բանից հետո, երբ Սելիմն իմանում է իր ինքնության մասին և որոշում վերադառնալ իր ինքնությանը, նամակը նրան են հանձնում: Իսկ Հայաստանում իր բարեկամներին գտնելու պատմությունը Սելիմն այսպես է ներկայացնում.

Հայաստան գալու երրորդ օրը ճանապարհվեցի նրանց գտնելու: Հետս վերցրեցի նաև թարգմանչին ու Դիարբեքիրից եկած տարեց մի հորեղբոր:

Երթուղային մեքենա նստելուն պես թարգմանիչ Գևորգն ասել է, որ փնտրում են Սելիմի բարեկամներին և ցույց տվել նամակը: Վարորդն այդ հասցեն գիտեցել է: Շենքի վերելակը չէր աշխատում, տունն էլ 11-րդ հարկում էր: Դիարբեքիրցի հորեղբորն ասել են՝ դու մի բարձրացիր, մնա, սակայն նա առաջինն է բարձրացել: Չի ցանկացել բաց թողնել Սելիմի՝ բարեկամների հետ հանդիպելու պահը:

-Դուռը բացող կնոջ աչքերը լցվեցին թարգմանչի հետ խոսելիս: Երբ իմացավ, թե ես ով եմ, ճիչ արձակելով ներս վազեց: Մյուս բարեկամներին զանգեց և տուն կանչեց: Մենք մնացինք դռան շեմին, չիմացա՝ ինչ անել: Հետո վերադարձավ և փաթաթվեց ինձ:

Սելիմն ասաց, որ կես ժամվա ընթացքում մոտ 25 հոգի եկան:

-Այս ամենից հետո ի՞նչ զգացիր:

-Երջանիկ, միևնույն ժամանակ նաև տխուր էի: Նրանց գտել էի, սակայն չգիտեի նրանց լեզուն, չէի կարողանում խոսել:

Սա մեծ ազդեցություն է ունենում Սելիմի՝ հայերեն սովորելու որոշման վրա: Սելիմն ասում է, որ ցանկանում է ամռանն իր հորը Հայաստանի բարեկամների հետ ծանոթացնել և թարգմանիչն էլ հենց ինքը լինի:

-Ընտանիքիս համար եմ հայերեն ուզում սովորել: 100 տարի անց մեր բարեկամներին գտանք: Ուզում եմ օգոստոսին հորս տանել և բարեկամների հետ ծանոթացնել: Նրանք էլ հետո Սասուն են գալու: Ընկերներն ասում են, որ իրենք կթարգմանեն, սակայն հայրս ուզում է, որ թարգամանիչն իր արյունակիցը լինի:

Քրդական ինքնությունից հրաժարվելու համար ժամանակ էր պետք

Սելիմը այդքան էլ հեշտությամբ չի վերագտել իր հայկական ինքնությունը: Մինչև 20 տարեկանն իրեն քուրդ է համարել.

-Վերջ ի վերջո մեծացել եմ քրդերեն խոսելով, քրդական մշակույթի մեջ: Ժամանակ էր հարկավոր, որ հրաժարվեի դրանից:

Սակայն հայկական ինքնութանը հիմնականում մերվել է հայ լինելու համար արհամարհական վերաբերմունքի արժանանալուց հետո:

-Երբ իմացա, որ հայ եմ, հարցեր առաջացան՝ որտեղի՞ց են եկել մեր քրիստոնյա բարեկամները, ու՞ր են գնացել, մենք ո՞վ ենք, ինչու՞ ենք մուսուլման դարձել… Սրանց մասին հարցրեցի ընտանիքիս: Պարզ ասացին, որ պատճառը վախն է եղել: Հետո հասկացա, որ պատասխաններն, ըստ էության, դրսում էին տալիս, գյավուր Հակոբի թոռ էին ասում: Դու մի ասա՝ Հակոբը հայկական անուն է: Ես չգիտեի, երբեք չէի հարցրել:

Սասունում արաբները, քրդերը իրենց լեզվով են խսում: Համալսարանում թուրքերն իրենց մայրենի լեզվով են խոսում, իրենց մշակույթով ապրում, սակայն, օրինակ, հայրս արաբերեն, քրդերեն և հայերեն (թուրքերեն տեքստում հավանաբար վրիպակ է եղել, հեղինակը նկատի է ունեցել թուրքերեն- Ակունքի խմբ.) է խոսում, սակայն չի կարող հայերեն խոսել: Մարդու համար սա շատ դժվար է: Նա, ով սրա միջով չի անցել, դժվար կհասկանա: Պատմելն անգամ հեշտ չէ:

Համալսարանի «հայ Սելիմը»

Հետագայում Սպարտայի Սուլեյման Դեմիրել համալսարան ընդունված Սելիմին այստեղ տեսածն ու ապրածն ավելի ամուր կապերով կապեցին իր հայկական ինքնությանը:

Հարցնում եմ, թե համալսարանում թաքցրե՞լ է արդյոք իր հայկական ինքնությունը: Պատասխանում է, որ երբեք չի թաքցրել, երբ հարցրել են՝ ասել է իր հայկական ինքնության մասին:

Սելիմը պատմում է, որ ուսանողության տարիներին համալսարանում քրդերի և ազգայնականների միջև մշտապես լարվածություն է եղել, փորձել է երկու խմբի հետ էլ ընկերություն անել, երկու խումբն էլ իրեն լավ են վերաբերվել, անգամ իրար միջև լարվածություն ծագելու դեպքում, միջնորդի դերով հանդես գալով, փորձել է հարթել: Ասում է, որ ժամանակի ընթացքում համալսարանում իրեն սկսում են ճանաչել որպես «հայ Սելիմ»:

Ընկերը, ում հետ տուն էր վարձակալում, ազգայնական էր: Ես էլ հարցնում եմ, թե որևէ լարվածություն եղել, թե ոչ:

Սելիմը պատասխանում է.

-Երկու սենեկակիցս էլ գիտեին, որ հայ եմ: Նույն հանրակացարանում էինք: Երբ ասացի, որ վարձով տուն եմ տեղափոխվում, ցանկացան ինձ միանալ: Շատ լավ էինք իրար վերաբերվում, եթե իրար պոչ չտրորեինք: Ընկերներ էինք: Երբեմն քաղաքականության մասին խոսելիս իրարից նեղանում էինք, 1-2 շաբաթ չէինք խոսում, սակայն հետո հաշտվում էինք: Ամեն ինչ միասին էինք անում:

Հետագայում իր հետ ապրող ընկերներից մեկը ազգայնական խմբակ է սկսում հաճախել, սակայն սա այդքան էլ մեծ ազդեցություն չի թողում իրենց հարաբերությունների վրա:

Ոստիկանություն է գնացել, երբ չի կարողացել տուն գտնել

Սելիմը ոչ միայն հայկական, այլև քրդական ինքնության պատճառով էլ է մինչև 20 տարեկանը նեղություն կրել.

-Եթե համալսարանում որևէ դեպք տեղի ունենար, տարածվում էր նաև քաղաքում: 2 ամիս շարունակ տուն չէի կարողանում գտնել, քանի որ ինձ քուրդ էին համարում: Համաձայնության էինք գալիս, սակայն անձնագրիս մեջ տեսնելով, որ Բաթմանում եմ ծնվել, հրաժարվում էին: Թեև ընկերներս արևելքից չէին, սակայն իմ պատճառով նրանց էլ տուն չէին տալիս: Բառացի ասում էին՝ քուրդ չեմ ուզում: Արդեն սկսել էի մտածել Սասուն վերադառնալու կամ Ստամբուլ գնալու մասին:

Վատ տրամադրությամբ մի օր Սելիմը փողոցով անցնող ոստիկանության մեքենան կանգանցնում և ասում է, որ չի կարողանում տուն գտնել. «Ինձ տուն չեն տալիս, քանի որ բաթմանցի եմ»: Երբ ոստիկանն ասում է, «Ես ի՞նչ կարող եմ անել», պատսախանում է. «Քաղաքացուն օգնելը Ձեր պարտականությունը չէ՞, օգնեք»:

Ոստիկանության հետ բաժանմունք է գնում, խոսում են, և նրա երաշխավորությամբ ոստիկանական բաժանմունքի վերին հարկում գտնվող տունը վարձակալում են:

Մուսուլման հայ եմ

Հարցնում եմ, թե արդյոք կրոնը փոխելու է:

-Սրա մասին ինձ բարեկամներս էլ են հարցրել: Ասել եմ, որ մուսուլման եմ: Նրանք էլ ասացին. «Եթե մենք էլ մնայինք Սասունում, մենք էլ էինք մուսուլման դառնալու, եթե դու գայիր Հայաստան, դու էլ քրիստոնյա կլինեիր: Մեզ համար դա ոչինչ չի փոխում»:

Ըստ էության՝ Սելիմն ասում է, որ մի ժամանակ մտածել է կրոնափոխության մասին.

-Եթե անգամ կրոնափոխ լինեմ, ոչինչ չի փոխվի: Մուսուլման եմ, սակայն չեմ հետևում իսլամին: Կարծում եմ, որ ինքնության մեջ կրոնն այդքան էլ ազդեցություն չունի:

Երևանում կազմակերպված ոգեկոչման արարողություններին մասնակցած Սելիմին հարցնում եմ, թե 1915 թ. 100-ամյակի վերաբերյալ ի՞նչ է զգացել: Պատասխպանում է, որ երջանիկ է՝ ապրիլի 24-ին այստեղ է եղել: Սելիմն իր պատմությունը միշտ ժպտալով է պատմում, պատմում է, որ երբեմն տխրում, կոտրվում, շատ դժվարանում է.

-Ուրախ եմ, որ այս ամենը իմ հետ կատարվեց: Լավ է, որ այս ամենը վերապրեցի, որովհետև այս ամենն ինձ իմ հայկական ինքնությանն ավելի մոտեցրեց:

Այսօր Սասունում քրիստոնյա 4 ընտանիք կա: Սելիմն ասում է, որ իրենց գյուղում 3 իսլամացած հայկական ընտանիք կա, սակայն չգիտի, թե Սասունի շրջակայքում, որքան իսլամացած հայկական ընտանիք կա:

http://www.demokrathaber.net/yasam/batman-da-muslumanlastirilmis-bir-ermeni-nin-kimlik-arayisi-h48147.html

Թարգմանեց Անահիտ Քարտաշյանը

Akunq.net