Տրապիզոնի հայերի բռնագաղթը. մի լուսանկարի պատմություն

«100 լուսանկարչական պատմություններ Հայոց ցեղասպանության մասին» հատուկ նախագծի շրջանակում Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի պաշտոնական կայքում ներկայացվել է մի լուսանկար, որն արվել է ռուսական զորքերի` Տրապիզոն մտնելուց առաջ և փոխանցվել է ֆրանսիական «L’Illustration» թերթի թղթակից Էռնեստ Սիմեին:

Ըստ Հայոց ցեղասպանության թանգարանի կայքի, տեսարանը ներկայացնում է թուրք ոստիկանների մուտքը հայկական թաղամաս, տների խուզարկումն ու կողոպտումը: Այնուհետև խմբերով, տղամարդկանց՝ մի կողմում, կանանց ու երեխաներին՝ մյուս կողմում, քաղաքի հայ բնակիչներին տեղահանում են իրենց բնակավայրից: Այս լուսանկարում կարելի է նկատել հետաքրքիր դրվագներ. քարավանի աջ ու ձախ կողմերից քայլող զինվորները հարվածում են իրենց զոհերին: Թուրք սպան մայթին ձերբակալել է մի հայի, ով փորձում էր փախչել:

Այս լուսանկարն առաջին անգամ հրապարակվել է ֆրանսիական «L’Illustration» թերթի 1916 թ. հուլիսի 29-ի համարում:

Տրապիզոնի բնակչության տեղահանությունն սկսվել է 1915 թ. հուլիսի 1-ին, որի հրամանը տրվել էր դեռևս հունիսի 26-ին: Բռնագաղթի երթուղին նախապես որոշված է եղել՝ Գյումուշհանեից Մոսուլ: Տեղահանվածների մի մասը, հիմնականում՝ կանայք ու երեխաներ, ջրախեղդ են արվել Սև ծովում, իսկ մյուս մասն էլ սպանվել է բռնագաղթի ճանապարհին: Թուրքական իշխանությունների շուրջկալների ու մարդորսի՝ մեկ շաբաթ տևած գործողությունների հետևանքով Տրապիզոնի և շրջակա հայկական բնակավայրերի 14 հազար հայ բնակչությունից մնացել էր ընդամենը 100 հոգի, իսկ բռնագաղթյալներից ողջ էին մնացին միայն նրանք, ովքեր ստրկության էին վաճառվել քրդերին կամ արաբներին:

Տրապիզոնահայերի վերջին բեկորները լքել են քաղաքը 1919-1920 թվականներին՝ հույների հանդեպ քեմալականների կատարած բռնությունների ժամանակ:

« … Մինչև հուլիսի 6-ը (երեքշաբթի) Տրապիզոնի մոտ 1000 հայկական տներ դատարկվեցին. բնակիչներին արտաքսեցին: Չէին էլ հարցնում, թե ով էր մեղավոր, ով էր անմեղ կառավարության դեմ սկսված շարժման մեջ: Հայ լինելը բավարար պատճառ էր, որ նրանց վերաբերվեին որպես հանցագործի և արտաքսեին»:

Տրապիզոնում ԱՄՆ հյուպատոս
Օսկար Ս. Հեյզերի զեկույցը՝
դեսպան Հենրի Մորգենթաուին
հուլիսի 28, 1915 թ.

Լուսանկարի աղբյուրը` «L’Illustration», Փարիզ, հուլիսի 29, 1916 թ.
«100 լուսանկարչական պատմություններ Հայոց ցեղասպանության մասին» գրքից

Hayernaysor.am