Սուրբ Կիրակոսը մեր երախտիքն է` մեր պապերին

Ժակլին Չելիք

Դիրաբեքիրի Սուրբ Կիրակոս եկեղեցու՝ «Եւրոպա Նոստրա 2015» մրցանակն ստանալուց հետո Ժակլին Չելիքը եկեղեցու ղեկավար խորհրդի նախագահ Էրգուն Այըքի հետ զրուցել է Սուրբ Կիրակոսի՝ շրջանի և հայերի համար ունեցած նշանակության, վերանորոգման ծախսերի, անվտանգության հարցերի և եկամուտ ապահովելու ուղիների մասին:

Դիարբեքիրի Սուրբ Կիրակոս եկեղեցին ողջ աշխարհով մեկ տարածված հայերի համար առանձնահատուկ նշանակություն ունի: Անատոլիայի հողերում հառնած այս հոյակերտ կառույցը միաժամանակ հիշողության կենտրոն է, որը տակնուվրա է անում բոլոր հայերի զագացմունքները: Նրանք, ովքեր հետևել են եկեղեցու վերանորոգման ընթացքին, տեսել են, թե ինչ դժվարությամբ է այն ընթացել: Եկեղեցու ղեկավար խորհրդի նախագահ Էրգուն Այըքի և վերանորոգման պատասխանատու Զյուլֆիքար Հալեֆեօղլուի գլխավորությամբ անմարդկային ջանքեր են գործադրվել: Սուրիչի թաղամասը, որտեղ գտնվում է եկեղեցին, թե՛ վերանորոգման ընթացքում և թե՛ հետո, այն թաղամասերից մեկն է, որտեղ զգալի է ներքին պատերազմի ազդեցությունը: Հետևաբար թե՛ շինության և թե՛ այնտեղ աշխատողների համար անհանգիստ իրավիճակ էր: Իսկ շինարարության համար բավական գումար գտնելն ինքնին խնդիր էր: Անգամ կարող ենք ասել, որ այս խնդիրը շարունակվում է, թեև մի փոքր կարգավորվել է, սակայն անվտանգության խնդրի համար վստահ չեմ, թե նույն բանը կարելի է ասել:
Հունիսի 1-ին Սուրբ Կիրակոս եկեղեցու պատարագին մասնակցելու համար ուղիղ քառաոտ մինարեթին մոտենալիս փողոցներում արձագանքում էր զանգերի ձայնը: Եկեղեցուն մոտենալիս ձայներից անհանգստացող ժողովրդի խոսակցություններն էլ ավելի լսելի են դառնում, այնուհետև մնում հետևում: Թուրքիայում բնակվող որևէ փոքրամասնության ներկայացուցչի անտարբերությամբ շարունակում եմ ճանապարհս, սակայն՝ մի փոքր բարկացած: Այս քաղաքը, որն իր ցավերով է տապակվում, երբեք քաոսային իրավիճակից դուրս չի գալիս, այնուամենայնիվ պետք էր դեպքերն ու խոսակցությունները առանձին-առանձին քննարկել: Ասել է թե՝ «սատանայի մայլում քյանդրբազություն անելիս» պետք էր քեզ և՛ սատանայի, և՛ քյանդրբազի տեղը դնել:
Սուրբ Սարգիս եկեղեցու ղեկավար խորհրդի նախագահ Էրգուն Այըքի հետ հանդիպումն այս մտորումների առանցքի շուրջ զարգացավ: «Եվւոպա Նոստրա 2015» մրցանակն ստանալու համար Օսլո գնալուց և վերադառնալուց հետո զրուցեցինք մրցանակի, եկեղեցու և իրավիճակի մասին: Բեմահարթակը Էրգուն Այըքինն է…

«Եւրոպա Նոստրա 2015» մեծ մրցանակը
Երբ որպես ղեկավար խորհուրդ դիմեցինք «Եւրոպա Նոստրա 2015» մրցանակի համար, տարատեսակ փաստաթղթեր ու նկարներ պահանջեցին, այնուհետև այցելեցին եկեղեցի և արդյունքում Սուրբ Կիրակոս եկեղեցին, որպես 29 երկրներից ներկայացված 263 կոթողների միջից ընտրված 28 վերանորոգված կոթողներից մեկը, ստացավ «Եւրոպա Նոստրա 2015» մեծ մրցանակը: Բացի այդ՝ հաղթած նախագծերի մեջ 7 ամենամեծ մրցանակներից մեկին արժանացավ: Սա էլ մեզ համար մեծ ուրախության ու հպարտության առիթ հանդիսացավ: Նաև ինտերնետային քվեարկության արդյունքում երրորդ տեղը գրավեց: Բնականաբար այս մրցանակները լոկ վերանորոգման տեխնիկական հոյակերտության համար չեն: Գլխավոր պատճառներից մեկն այն է, որ վերանորոգումից հետո կառույցը որոշակի մարդկային զանգվածի է գրավում և մարդկանց միմյանց մտերմացնում, ինչն էլ գնահատվել էր եւրոպացիների և ժյուրիների կողմից: Այս մրցանակներն ստանալու համար մեծ դերակատարում ունեցավ նախ այն, որ Սուրբ Կիրակոս եկեղեցին 100 տարի շարունակ մեծ տրավմա ապրած մարդկանց միմյանց մի փոքր ավելի մտերմացրեց, ինչպես նաև՝ այնտեղ ծավալված սոցիալական գործունեությունը:

Եկեղեցին կանգուն պահել
Եկեղեցու վերանորոգումն ավարտելուց հետո երկու տարի է` այն 2 հոգով էինք կառավարում: Այս մարդիկ պատասխանատու էին ամեն ինչի համար՝ եկեղեցու խնամքից մինչև անվտանգության, խոհանոցում թեյից մինչև սուրճի սպասարկում: Այս ընթացքում քաղաքապետարանի հետ մեր հանդիպումների ժամանակ համաձայնության եկանք, որ նախկինում որպես եկեղեցու դպրատուն օգտագործված շինությունը տրվի Դիարբեքիրի քաղաքային թանգարանին և այնտեղ հայերին նվիրված բաժին բացվի: Այս կապակցությամբ քաղաքապետարանը պարտավորվեց ապահովել եկեղեցու գիշերային հսկողությունը: Բացի այդ՝ եկեղեցու մաքրությունը, այգու խնամքը հոգացող, ինչպես նաև այցելուներին ուղեկցող մարդկանց կարիք կար: Մյուս ծախսերի հետ միասին եկեղեցին 25 հազար թուրքական լիրայի կարիք ուներ: Դեռևս վերանորոգման ծախսերը չմարած, եկեղեցու՝ վարձակալությունից ստացված 3 հազար թուրքական լիրա եկամուտով ու մոմից ստացված նվիրատվությամբ անհնար էր հոգալ այս ծախսերը: Բացի այդ՝ հատկապես ամռան ամիսներին այցելուների խցանում է առաջանում եկեղեցում: Այս այցելուների մեջ օտարերկրյա զբոսաշրջիկներ, երկրից և դրսից եկած հայեր և, բնականաբար, նրանցից շատ ավելի այդ շրջանում իսլամացված հայեր կան: Ամառանը մեկ օրվա ընթացքում այցելուների թիվը հասնում է 300-ի: Հատկապես քանի որ այցելուները միջին տարիքի կամ տարեց են, եկեղեցի այցելելով՝ ցանկանում են այնտեղ նստել, մի փոքր ժամանակ անցկացնել:
Մենք էլ, որպես ղեկավար, սկսեցինք փնտրել այնպիսի մի կազմակերպություն, որն իր վրա կվերցներ եկեղեցու և շրջակայքի խնամքն ու որոշակի չափանիշների շրջանակում կկարողանար հյուրերին հյուրընկալել: 4 ամիս շարունակ ղեկավար խորհրդի մեր ընկերներով փնտրտուքների մեջ էինք: Ճիշտն ասած՝ ոչ ոք որոշակի նվիրատվության դիմաց չցանկացավ ստանձնել այդ պարտականությունը: Մեկ տարի առաջ ներկայիս աշխատողների հետ համաձայնության եկանք և որոշ չափանիշներ սահմանեցինք: Գոնե եկեղեցուց դուրս գտնվող շինությունները խնամված ու մաքուր են, այցելուներն էլ եկեղեցու միջավայրում կարողանում են հաճելի ժամանակ անցկացնել: Բացի այդ՝ եկեղեցուն կից մեր խանութում, որտեղ տարբեր գրքեր ու հուշանվերներ են վաճառվում, օտար լեզվի տիրապետող գիդն էլ է զբոսաշրջիկներով զբաղվում:

Այգու սրճարանը
Ներկայում սրճարանը` որպես գործատեղի, քիչ թե շատ կարողանում է պահել այն: 2 շաբաթ առաջ Ազատ դատ կուսակցության անդամների սպանության օրը ղեկավարությունը չէր թողել, որ մարդիկ այնտեղ մտնեն, կանուխ փակել գնացել էր՝ ապահովության նկատառումներից ելնելով: Այս ամենը հաշվի առնելով, եթե այդ սրճարանի վերաբերյալ էլ ավելի լավ առաջարկ կա, մենք՝ որպես ղեկավար խորհուրդ, պատրաստ ենք քննարկման: Վատ մտադրություն ունեցողներից բացի՝ ցայսօր որևէ բողոք չեմ լսել: Թեև բողոքների արկղ ենք դնելու: Նաև պետք է իմանալ, որ հասարակությանը 100 տարվա առաջվա կանոններով չենք կարող ղեկավարել: Ամեն ինչ փոխվում է: Նախկինում եկեղեցիները ոչ միայ ծիսական արարողությունների վայր, այլև սոցիալական հարթակ են եղել: Փորձում ենք շարունակել այս ավանդույթը:
Միանգամից մեկ օրվա մեջ չի քանդվել: Դա պատրիարքարանի, մեր՝ դիարբեքիրցիների, Պոլսի և համայն հայության մեղքն էլ է: Պատասխանատուն մենք ենք: Չենք կարողացել պահպանել:

Հիմնական խնդիրն այն է, թե մենք ինչ ենք ուզում
4 տարի տևած վերանորոգման ժամանակ այնտեղ որևէ մեկի հետ որևէ խնդիր չունեցանք, սակայն, բնականաբար, սա չի նշանակում, որ որևէ խնդիր չենք ունենալու, քանի որ մենք նրանց շատ լավ ենք վերաբերվել: Չենք էլ կարող ասել, թե վաղն ինչ կլինի, սա առանձին հարց է: Հիմնական խնդիրն այն է, թե մենք ինչ ենք ուզում: Ես այսպես եմ մտածում. բոլորս էլ գիտենք, որ մենք այսօր ողջ ենք շնորհիվ նրա, որ մեր ընտանիքից ոմանք ինքնազոհողության են գնացել: Մենք նրանց պարտք ենք: Չենք կարող նրանց արձանները կանգնեցնել, չգիտենք, թե նրանց գերեզմանները որտեղ են, շիրմաքար անգամ չենք կարող դնել: Չենք կարողանում նրանց տները գնել, ըստ էության հողերն էլ արդեն կորած են: Միակ բանը, որ կարող ենք նրանց համար հիմա կատարել, նրանց հիշատակը վառ պահելն է:
Նրանց հոգիները երկնքում են: Եթե այդ եկեղեցում այսօր որևէ շարական է հնչում, զանգ է ղողանջում, այդ ձայներն այդ հոգիների համար մանանա են: Այժմ մենք մի հնարավորություն ունենք, նման միջավայր է մեր ձեռքում հայտնվել: Աշխարհի չափ հողեր ունենք այնտեղ, բոլորի համար դատական գործընթացներ ենք բացել: Նախքան 1915 թ. Անատոլիայում 2 հազարից ավելի եկեղեցի ու վանք ունեինք, որոնց մեծ մասն ավերվել է, սակայն Սուրբ Կիրակոսը 15 թվից հետո կանգուն էր: Գերմանացիները 2-3 տարի որպես շտաբ են օգտագործել, հետո Սյումերբանկն է գնել: Սակայն անտեղի մարդիկ 1950-ականներից մինչև 80-ական թթ. կանգուն են պահել: Ժողովուրդ կար: 80-ականներից հետո, երբ փլուզվեց, այնտեղ նորից ժողովուրդ կար, սակայն ոչ մեկի պետքն էլ չէր: Միանգամից մեկ օրվա մեջ չի քանդվել: Դա պատրիարքարանի, մեր՝ դիարբեքիրցիների, Պոլսի և համայն հայության մեղքն էլ է: Պատասխանատուն մենք ենք: Չենք կարողացել պահպանել:

Թշնամական տրամադրությամբ չեկանք
1915 թ. անցել է 100 տարի: Մարդու կյանքում սա երկար ժամանակ է, սակայն ազգերի կյանքում՝ ոչ: Ասում ենք, թե այնտեղ անվտանգ չէ, վտանգավոր է: Լավ, իսկ ե՞րբ է մեր ազգն այնտեղ անվտանգ ու խաղաղ ապրել: Միշտ բռնության չի՞ ենթարվել: Միշտ արարել ու չի՞ ավերվել: Ոչինչ չի փոխվել: Այն ժամանակ բնակչության 35-40 տոկոսը հայ էին: Ինչ պատճառ էլ լինի, աշխարհի ո՞ր ծայրում այսքան ծուխ ունեցող եկեղեցին նման ավերիի կենթարկվեր:
Ինչպես ասացի, չնայած ամեն ինչի, սա մեր երախտիքն է մեր պապերին: Մենք այնքան շատ բան ենք կորցրել որ… կյանքեր, փող, ունեցվածք… Ավերում են, թող ավերեն, վերջ ի վերջո թող 6 միլիոն լիրա էլ հօդս ցնդի:
Երբեմն այնտեղի մարդկանց հետ խոսելիս ասում եմ. «Տեսեք, եթե մենք այստեղ թշնամական դիրքորոշմամբ գայինք, այս եկեղեցին էլ ինչու՞ էինք վերանորոգել տալու: Ընդհակառակը, քարը քարից ավելի կտեղաշարժեինք, որ ավելի վատ տեսք ունենար, ողջ աշխարհն էլ գար ու տեսներ»: Բացի այդ՝ մեկ այլ բան էլ եմ ասում՝ պատմում եմ աշտարակի մասին. «100 տարի անց մենք աշտարակը կառուցեցինք, սակայն դուք ձեր ավերածը տեսնես քանի տարվա ընթացքում կշտկեք»: Հետևաբար միակ բանը, որ կարելի է անել, այդ եկեղեցին, որքան որ հնարավոր է, կանգուն պահելն է:

Այս եկեղեցին համայն հայությունը ոտքի կանգնեցրեց
Եկեղեցու վերանորոգումը բավականին երկար ժամանակ տևեց: Երբ արդեն նախագիծը պատրաստ էր, բազմաթիվ մարդիկ տարբեր չափի նյութական օգնություն ցուցաբերեցին: Ընդհանուր առմամբ 5 միլիոն 500 հազար թուրքական լիրայի շինարարության 17 տոկոսը՝ 950 հազար լիրան, քաղաքապետարանի բյուջեից հատկացվեց: Սա հատկապես շեշտում եմ, որովհետև երբեմն այնպես են խոսում, կարծես թե եկեղեցու վերանորոգումը քաղաքապետարանն է իրականացրել: Գոնե այս սխալ կարծիքը շտկենք: Եվ երկրորդ՝ եկեղեցու զանգակատան վերանորոգմանն անդրադառնանք, որն արժեցավ 7-8 հարյուր հազար թուրքական լիրա: Օրթաքյոյի եկեղեցու 265 հազար լիրա նվիրատվությունը կազմեց այս գումարի 1/3-ը: Վերջապես, բացի քաղաքապետարանի նյութական օգնությունից, վերանորոգման ողջ ծախսերը հոգացել են երկրի և արտերկրի հայերը: Այսինքն՝ այս եկեղեցին ոտքի են կանգնեցրել ողջ աշխարհի հայերը:

http://www.agos.com.tr/tr/yazi/11911/surp-giragos-atalarimiza-minnet-borcumuz
Թարգմանեց Անահիտ Քարտաշյանը

Akunq.net