Այշե Հյուրն էլ ասաց` «Սաբիհա Գյոքչենը հայ է»

Այն պնդումը, թե Աթաթյուրքի հոգեզավակներից օդաչու Սաբիհա Գյոքչենի իսկական անունը Հաթուն Սեբիլջյան է, կրկին բարձրացել է օրակարգ:

«Ռադիքալ» թերթի սյունակագիրներից պատմաբան Այշե Հյուրն իր այս սյունակում պնդում է, թե Աթաթյուրքի հոգեզավակներից Սաբիհա Գյոքչենն, ըստ էության, հայ Հաթուն Սեբիլջյանն է: Ա. Հյուրը գրում է, որ իրականում Մ. Քեմալը Սաբիհային (Հաթունին) Այնթապում է որդեգրել, հետո Բուրսայից` առանձնատուն բերել: Ահա Հյուրի պնդումներից մի հատված:
Ո՞վ է Սաբիհա Գյոքչենը
Այժմ հայացք ուղղենք դեպի անցյալ և Սաբիհա Գյոքչենի կենսագրությանը: 1990-ական թթ. Օքթայ Վերելին տված հարցազրույցի ժամանակ ասել է, որ իր հայրը՝ Ադրիանապոլսի դեֆթերդար Հաֆըզ Մուստաֆա Իզզեթ բեյը, երիտթուրքերից է եղել, որի համար Աբդուլ Համիդը նրան աքսորել է Բուրսա: Ըստ իրեն՝ լույս աշխարհ է եկել 1913 թ. մարտի 22-ին Բուրսայում:
Մանուկ հասակում ծնողներին կորցրած և ավագ եղբոր հետ մեծացած փոքրիկ Սաբիհայի կյանքը արմատականապես փոխվեց Մ. Քեմալի` 1925 թ. Բուրսա կատարած այցի ժամանակ: Թիկնազորի հսկողությունը ճեղքելով` առանձնատան այգի թափանցած փոքրիկ Սաբիհան այնքան ազդեցիկ է պատմում կրթություն ստանալու իր մտադրության մասին, որ Գազին անձամբ է առաջարկում որդեգրել նրան: Այժմ տեսնենք դեպքի` Սաբիհայի տարբերակը:

Գազիի հետ ծանոթությունը
«Մեր տունը գտնվում էր Գազիի հյուրընկալած առանձնատան հետ նույն ուղղության վրա: Մի վաղ առավոտ դուրս եկա առանձնատան դարպասների մոտ և ուղիղ նայեցի առանձնատանը: Աչքերիս չկարողացա հավատալ. Աթաթուրքը միայնակ զբոսնում էր այգում: Այդ ժամանակ 12 տարեկան էի, սովորում էի նախակրթարանի երրորդ դասարանում: Քանի որ բռնազավթման ժամանակ դպրոցները փակել էին, մեր կրթությունը դրանից տուժում էր: Ուսման ծարավ էի: Չնայած ավագ եղբայրս ինձ շատ էր սիրում և լավ էր նայում, բայց մտքիս դրել էի գիշերօթիկ դպրոց ընդունվել: Մտածում էի` եթե այս ցանկությանս մասին գնամ և անձամբ պատմեմ Աթաթուրքին, ի՞նչ կլինի: Չգիտեմ, թե ինչպես եղավ: Միանգամից որոշեցի և քայլեցի դեպի առանձնատան դուռը: Դռան մոտ հերթապահող զինվորն ասաց, որ արգելված է: Աթաթուրքը հեռվից մեզ էր նայում, ասաց՝ «Թող երեխան գա»: Վազելով գնացի և ձեռքը համբուրեցի: Անունս հարցրեց, ոգևորությունից լեզուս կապ ընկավ: Բառ անգամ չկարողացա արտասանել: Ասելով` «Եկ մի այստեղ նստենք»` ձեռքիցս բռնեց, և նստեցինք մի բազմոցի վրա:
Այնքան հասարակ ու անմիջական էր, այնպես էր խոսում, կարծես ոչ թե Մեծ Գազին, այլ դասընկերս լիներ: Հարցրեց իմ մասին: Քանի որ հուզմունքս մի փոքր անցել էր, կարողացա սիրտս բացել նրա առաջ: Ասացի, որ ցանկանում եմ սովորել: Լսում էր: Ոչինչ չէր ասում: Անհամբեր ցանկանում էի իմանալ, թե ինչ է ասելու: Նրա պատասխանն ինձ բավականին զարմացրեց. «Քեզ ինձ մոտ վերցնեմ, իմ աղջիկս դարձիր, ի՞նչ կասես»: Նման իրավիճակում, որի մասին անգամ չէի կարող մտածել, ի՞նչ կարող էի ասել: Ասացի, որ եղբորիցս կհարցնեմ: Նա էլ ասաց, որ Զահրա անունով մի աղջիկ էլ ունի, միասին դպրոց կգնանք: Այնուհետև ավագ ադյուտանտ Ռասուհի բեյին կարգադրություններ կատարեց, կանչեցին եղբորս, Ղազին անձամբ խոսեց եղբորս հետ, նա էլ համաձայնվեց: Մի քանի օր անց Ղազիի և նրան ուղեկցող պատվիրակության հետ միասին Բալըքեսիր-Իզմիր (Զմյուռնիա-Ակունքի խմբ.) ճանապարհով եկանք Անկարա: Առանձնատան այգում այն ժամանակ երկու սենյականոց մի դպրոց կար, կոչվում էր Չանքայայի նախակրթարան: Զեհրայի, Ռուքիեի և մյուս երեխաների հետ միասին սկսեցի այնտեղ հաճախել: Այսպիսով՝ ինձ համար բացվեցին բոլորովին նոր կյանքի դռները»:

Ազգանունը Աթաթուրքն է տալիս
Սաբիհան, ով նախ սովորում է Չանքայայի նախակրթարանում, այնուհետև` որոշ ժամանակ Արնավութքյոյի օրիորդաց վարժարանում, Սկյութարի օրիորդաց վարժարանում, առողջական խնդիրների պատճառով ստիպված է լինում որոշ ժամանակ կրթությունն ընդհատել: Հեյբելի կղզում և Վիեննայում որոշ ժամանակ բուժվելուց հետո գնում է Փարիզ, սակայն հայրենիքի և փաշայի կարոտին չդիմանալով՝ բուժումն ավարտելուն պես վերադառնում է Թուրքիա:
Երբ 1934 թ. ընդունվում է ազգանվան մասին օրենքը, Մուստաֆա Քեմալը նրան տալիս է Գյոքչեն ազգանունը:

Հրանտ Դինքի հոդվածը
Սաբիհա Գյոքչենը կրկին օրակարգ է բարձրանում «Ակօս» թերթի 2004 թ. փետրվարի 6-ի համարում լույս տեսած Հրանտ Դինքի «Սաբիհա-Խաթունի գաղտնիքը» հոդվածով: Այս հոդվածում, որը եղել է Հրանտ Դինքին քայլ առ քայլ մահվանը մոտեցրած խորքային արշավի նյութերից մեկը, ասվում է. «Ծագումով Այնթապից Հայաստանի քաղաքացի Հռիփսիմե Սեբիլջյան-Գազալյանի պատմածների համաձայն, ով պնդում է, որ Սաբիհա Գյոքչենի մորաքույրն է, ըստ էության, Սաբիհա Գյոքչենը որբանոցից վերցրած հայ երեխա է եղել»:
Հրանտ Դինքին այս մասին Հռիփսիմեն պատմել է 2001 թ., սակայն քանի որ Հրանտը փաստեր չի ունեցել, մտածել է, որ լուրը կցնցի դեռևս այդ օրերին կենդանի Սաբիհա Գյոքչենին, ուստի չի ցանկացել հրապարակել այն: Սակայն 2004 թ. Հռիփսիմեն որոշ նկարներ է ներկայացրել, Դինքը մտափոխվել է»:

Հռիփսիմե Սեբիլջյանը բացեց «Պանդորայի տուփը»
Երբ 2004 թ. փետրվարի 21-ին հարցը կրկին օրակարգ բարձրացավ Էրսին Քալքանի «Սաբիհա Գյոքչե՞ն, թե՞ Խաթուն Սեբիլջյան» հոդվածով, Գլխավոր շտաբից խիստ հերքում եկավ: Թուրքիայի զինված ուժերից հետևյալ պատասխանը ստացվեց. «Որևէ նպատակով նման խորհրդանիշը քննարկելը մոտեցում է, որն ուղղված է ազգային միասնականության ու հասարակական խաղաղության դեմ»:
Այս հերքման և մինչև 2007 թ. հունվարի 19-ը՝ Հրանտ Դինքի սպանությունը, տեղի ունեցած դեպքերի մասին կարելի է կարդալ «Ոչ ռասիզմին և ազգայնականությանը» նախաձեռնության խոսնակ Ջենգիզ Ալղանի՝ «Թարաֆ» թերթի 2001 թ. հունվարի 19-ի համարում լույս տեսած «Եթե հրանտները չմահանան, հայրենիքը չի բաժանվի» հոդվածում:
Իսկ մենք եկեք ավելի մոտիկից ծանոթանանք Հռիփսիմե Սեբիլջյանին և ԱՄՆ-ում, Կանադայում, Լիբանանում բնակվող նրա բարեկամների պատմածներին:

Մուստաֆա Քեմալը որբանոցից է վերցրել
Ներսես Սեբիլջյանի ընտանիքը Հալֆեթի Ջիբին գյուղի բնակիչներից էր: 1915 թ. հուլիսի 17-ին գյուղապետը, տուն առ տուն շրջելով, տան մեծին հանձնել է փաստաթուղթ, որտեղ հրամայվում էր 24 ժամվա ընթացքում ճանապարհ ընկնել: Նման հրամաններ ստացել են նաև մյուս ընտանիքները: Ջիբինի և Հալֆեթի հայերին երկու օր ժամանակ էր տրվում` Այնթապով Հալեպ ճանապարհվելու համար:
Սեբիլջյան ընտանիքը (Ներսեսը, կինը՝ Մարիամը, երկու տղա և երկու աղջիկ երեխաները) ճանապարհ ընկավ, քանի որ այլ ելք չուներ: Երբ հասան առաջին կանգառ՝ Այնթապ, ինչպես և քարավանի բազմաթիվ ընտանիքները, ապահովության նկատառումներով 6 տարեկան Տիրուհուն և 2 տարեկան Խաթունին հանձնեցին Այնթապի միսիոներական որբանոց (ըստ Հռիփսիմեի՝ Ջիբինում էին հանձնելու որբանոց, սակայն այդ ժամանակ այնտեղ որբանոց չկար: Հավանաբար սխալ է հիշում): Ջիբինի եկեղեցու հոգևոր հովիվ Տեր Ներսես Բաբոյանի առաջնորդությամբ քարավանի մի մասը գնալու էր Սիրիայի հարավ, մի մասն էլ՝ Եգիպտոսի Պորտ Սաիդ:

Մուստաֆա Քեմալը Հաթունին Այնթապից է որդեգրել
1918 թ. հոկտեմբերի 30-ի Մուդրոսի Զինադադարի ստորագրումից հետո դաշնակից պետությունների տված երաշխիքով իրենց տուն վերադառնալու քաջություն ունեցած հայ ընտանիքների շարքում էր Սեբիլջյան ընտանիքը: Երբ ընտանիքը հասավ Այնթապ, ոգևորությամբ շտապեց ամերիկյան որբանոց, սակայն նրանց վատ լուր էր սպասվում:
Ըստ Հռիփիմեի՝ այդ ժամանակ շրջանում պաշտոնավարող Մուստաֆա Քեմալը քանի որ զավակ չուներ, ասում էին, թե որբանոցով շրջել և որդեգրել է աղջիկներից ամենագեղեցիկին: Տեսնելով Խաթունին, ով շատ գեղեցիկ և քաղցրիկ աղջնակ է եղել, մատով մոտենալու նշան է արել և գրկել: Ահա հենց այդ օրն էլ Խաթունն ու Տիրուհին արտասվելով իրարից բաժանվել են: Այդ օրվանից հետո Խաթունը մնացել է Մուստաֆա Քեմալի մոր՝ տիկին Զուբեյդեի մոտ, 1923 թ.` մոր մահից հետո, Խաթունին տվել են տիկին Զուբեյդեի` Բուրսայում գտնվող մի համաքաղաքացու: 1925 թ. Մուստաֆա Քեմալը Բուրսա այցելությունից հետո Խաթունին իր հետ տարել է Անկարա:

Աբրահամը Հաթունի (Սաբիհայի) հետ Անկարայում է հանդիպել
Այդ տարիներին Ներսեսը մահացել է, իսկ Մարիամը երկրորդ անգամ ամուսնացել է Քարա Քարայանի հետ, որից մի տղա է ունեցել: Այդ ընթացքում աղջիկը՝ Տիրուհին, ամուսնացել է Սահակ Տեր-Ղազարյանի հետ՝ ունենալով երկու տղա, երկու աղջիկ: Աղջիկներից մեկին անվանել է Հռիփսիմե, մյուսին՝ Խաթուն: Մայրը՝ Մարիամը, ողջ կյանքի ընթացքում փոքրիկ աղջնակի՝ Խաթունի մասին երազելով, 1947 թ. Հալեպում մահացել է:
Մարիամի եղբայր Կարապետի որդին՝ Աբրահամ Կարապետյանը, 1955 թ. Խաթունի հետքերը գտնելու նպատակով եկել է Թուրքիա և Սաբիհա Գյոքչենի հետ հանդիպել Անկարայում: Երկու բարեկամները խոսել են, միասին նկարվել: Սաբիհա Գյոքչենը նյութական օգնություն է ցուցաբերել Աբրահամին, և Աբրահամը վերադարձել է Հալեպ:

http://www.sondevir.com/?aType=haber&ArticleID=129937
Թարգմանեց Անահիտ Քարտաշյանը
Akunq.net