ՁԵՐ փաստաթղթերը ՄԵՐ փաստաթղթերն են

Արիս Նալջը

Մինչ Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին Թուրքիայի նախագահը չի ամաչում շարունակաբար կրկնել հին խոսքը, թե «պատմությունը պատմաբաններին թողենք», հարցնելով՝ «որքան փաստաթուղթ ունեք»` փորձում է Ցեղասպանության վերաբերյալ այնպիսի քաղաքական կուրս որդեգրել, որն անգամ ակադեմիկոսներին ու պատմաբաններին է այլևս զզվացրել:
Հանրապետության նախագահի այս հայտարարություններից հետո բազմաթիվ պատմաբանների հետ եմ զրուցել, հասկանալու համար, թե ինչ են մտածում: Ըստ պատասխանների՝ զզվացնող և անգամ պատասխան տալու կամ մեկնաբանելու համար անիմաստ են: Իրավացի էին: Դեհ եթե ձեռքում եղած փաստաթղթերն այդքան շատ են…
Մի կողմից երիտասարդ պատմաբան Ումիթ Քուրթը հարցնում է՝ «Ինչու՞ են Լքյալ գույքերի կատալոգները փակ»: Մյուս կողմից Անգլիայում գտնվող Կոմիտաս ինտիտուտի տնօրեն Արա Սարաֆյանը պատասխանում է. «Այս հարցի վերաբերյալ որևէ լուրջ մեկնաբանություն չի կարելի կատարել: Սրանք հռետորական հարցեր են: Մենք բազմաթիվ փաստաթղթեր ունենք, ըստ որի՝ հայերին անիրավացիորեն են տեղահանել և կոտորել: Ապրիլին այցելելու ենք Բաթման, որը մեկն է այն վայրերից, որտեղ կոտորածներ են եղել: Միգուցե նախագահ Էրդողանն էլ մեզ միանա: Ըստ էության, օսմանյան գրանցումներն անգամ չեն կարող բացատրել 1915 թ. հայերի կորուստը: Պաշտոնապես վերաբնակեցնելու համար Դէր Զոր են ուղարկել, սակայն օսմանյան արխիվները չեն կարող ցույղ տալ, որ այս մարդկանց անապատում են բնակեցրել: Հարյուր հազարավոր մարդիկ են ուղարկել այնտեղ, և ոչ ոք կենդանի չի մնացել: 1917 թ. Թալեաթ փաշան օսմանահպատակ հայերի վերաբերյալ զեկույց է պահանջել, ըստ որի՝ Դէր Զորում գրեթե ոչ ոք չէր մնացել: 1917 թ. Դէր Զորում կատարված այս ուսումնասիրության պատասխանները վարչապետին կից օսմանյան արխիվներում են, սակայն` անհասանելի: Մուրադ Բարդաքչըի կողմից հրապարակված Թալեաթ փաշայի օրագրում ասվում է, որ ողջ Դէր Զորում ընդհանուր 6778 հայ էր մնացել: Միակ պատճառը, որ այս զեկույցը հասանելի է, և այն կարող ենք անվանել « Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ Թալեաթ փաշայի զեկույց» այն է, որ Թալեաթ փաշան սպանվել է Բեռլինում, զեկույցը մնացել է նրա ընտանիքի մոտ (ոչ թե թուրքական արխիվներում) և հրատարակվել է մասնավոր հրատարակչի կողմից: Այսինքն՝ եթե Էրդողանը լուրջ է տրամադրված, ապա պետք է հարցնել, թե Դէր Զոր ուղարկված հարյուր հազարավոր հայերն ուր են»:
Արդյոք Թուրքիայի Հանրապետության նախագահը նկատու՞մ է, որ բազմաթիվ մտավորականներ, գիտնականներ և անգամ սեփական ժողովուրդն այլևս իրեն լուրջ չի ընդունում:
Արդյոք նախագահը գիտի՞, որ հավանաբար այս տարի Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին նվիրված ամենամեծ միջոցառումներից մեկին՝ Փարիզի սիմպոզիումին մասնակցում են իրենց մասնագիտությանը սիրահար հարյուրավոր թուրք, հայ, քուրդ, հրեա, եվրոպացի և ամերիկացի պատմաբաններ:
Ֆրանսիայի նախագահ Օլանդի անմիջական հովանավորությամբ կազմակերպված Փարիզի սիմպոզիումը կրում է «Հայոց ցեղասպանությունն Առաջին համաշխարհային պատերազմում» խորագիրը: Այստեղ են գրեթե բոլոր պատմաբանները, ովքեր ցայսօր Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ ուսումնասիրություններ են կատարել: (Անունները թվարկել անհնար է տեղի սղության պատճառով, սակայն հետաքրքրվողները կարող են անցնել հետևյալ հղմամբ և տեսնել ծրագիրը՝ http://centenaire.org/fr/espace-scientifique/colloquesseminaires/le-genocide-des-armeniens-de-lempire-ottoman-dans-la-grande):
Ըստ էության, պատմաբանները վաղուց են պատմությունը քննարկում: Անգամ խոսում են օսմանյան արխիվների փաստաթղթերով: Ձեր ասած այն «միլիոնավոր» փաստաթղթերով…
Էրդողանը մի բան է մոռանում: Օսմանյան արխիվները նաև հայերի արխիվներն են: Իսկ ցեղասպանության ամենամեծ ապացույցն էլ այս արխիվներում պահվող փաստաթղթերն են:
http://t24.com.tr/yazarlar/aris-nalci/belgeleriniz-belgelerimizdir,11575
Թարգմանեց Անահիտ Քարտաշյանը
Akunq.net