Իմ նախնիններն իսլամ են ընդունել ողջ մնալու համար. RFI-ի հատուկ ռեպորտաժը Դիարբեքիրից

Հայոց ցեղասպանությունից ողջ մնացածներից յուրաքանչյուրի պատմությունն առանձնահատուկ է։ Սակայն կան մարդիկ, ովքեր մինչ օրս չեն պատմել իրենց պատմությունը։ Նրանց անվանում են «թաքնված հայեր»։ RFI ֆրանսիական միջազգային ռադիոյի հատուկ թղթակիցը մեկնել է Դիարբեքիր` որոնելու այն մարդկանց ժառանգներին, ովքեր ստիպված են եղել իսլամ ընդունել՝ ողջ մնալու համար։

Սապատավոր ծերունին սայթաքուն փողոցներով քշում է իր փայտե սայլակը։ Գունավոր ծածկոցի տակից երևում են հացերը, օդը լցվում է թարմ հացի, տապակած մսի և պղպեղի բույրով։ Կրպակատերերը կանչում են գնորդներին՝ համտեսելու նռան հյութ, թեյ և կանաչ նուշ։

Դիարբեքիրի Սուր շրջանի դարբինները և կոշկակարները հիշեցնում են Օսմանյան կայսրության ժամանակաշրջանը։ Սակայն նախորդ դարի սկզբում այս քաղաքը բազմազգ էր, իսկ հիմա ճնշող մեծամասնությունը քրդեր են։ Ի հիշատակ անցյալի բազմազանության՝ թեյատան սեփականատեր 30-ամյա Բարեշն իր հաստատության պատին կախել է «Բարի գալուստ» ցուցանակ՝ 4 լեզուներով։ Վերջինը՝ հայերեն։ Նրա թեյարանի մոտ է գտնվում 3 տարի առաջ վերականգնված Սուրբ Կիրակոս եկեղեցին։

Նախկինում հայերեն գրառումները քաղաքի փողոցներում բացառիկ չէին։ Ժամանակին Դիարբեքիրը կոչվել է Տիգրանակերտ, իսկ բնակչության 1/3-ը եղել են հայեր։ 1915-ի ցեղասպանության ընթացքում բնակչությունը գրեթե ոչնչացվել է։ Ողջ մնալու համար շատերը ստիպված են եղել իսլամ ընդունել, մոռանալ իրենց լեզուն և փոխել ազգանունը։ Այսօր նրանց անվանում են «թաքնված հայեր»։

Գրեթե 100 տարի անց թուրքական անունների տակ թաքնվող մարդիկ վերադառնում են իրենց արմատներին։ «Այստեղ յուրաքանչյուր քարի տակ թաքնված է հայկական պատմություն»,- ասում է 54-ամյա Արմեն Դեմիրճյանը։ Նա մուսուլման է։ Արմենը 30 տարեկանում է իմացել, որ իրականում քուրդ չէ, այլ հայ։

«1915-ին հայրս 4 տարեկան է եղել։ Ցեղասպանության ժամանակ նրան փրկել է մի քուրդ ընտանիք և դաստիարակել՝ ինչպես իրենց երեխային։ Այդպես նա դարձել է մուսուլման։ Ես ամբողջ կյանքում մտածում էի, որ քուրդ եմ, սակայն երբ գյուղի բնակիչներից իմացա իմ ընտանիքի պատմությունը, մոլորված էի։ Հրանտ Դինքի սպանությունից հետո ես սկսեցի բացահայտ խոսել իմ ծագման մասին, ինչպես այլ «թաքնված հայեր»»,- պատմել է Արմենը։

16-ամյա Սուլթանը «Սուրբ Կիրակոս» սրճարանում աշխատում է ընդամենը մի քանի շաբաթ, սակայն ասում է, որ հաճախ է ընկերների հետ եղել եկեղեցում։ Նա պատմում է, թե ինչպես է իմացել, որ հայ է։

«Մի անգամ պապիկս եկավ մեր տուն, մենք զրուցեցինք, և նա սկսեց շոշափել ցեղասպանության թեման։ Դա մի քանի տարի առաջ էր։ Նա պատմում էր, թե ինչպես են զինվորները կանանց շարքով կանգնեցրել։ Նրանց շարքում եղել է նաև իմ նախատատը, ով հրաշքով ողջ է մնացել։ Զինվորականներից մեկը նրան տարել է, և այդպես նա մուսուլման է դարձել»,- նշել է Սուլթանը։

http://www.tert.am/am/news/2015/04/13/diarbeqir/1644500