«Հայաստանը երկրորդ հայրենիքս է». Համշենահայերը` հայերի և Հայաստանի մասին

Ներկայիս Թուրքիայի Հանրապետության Արդվին նահանգի Խոպա քաղաքում, որի բնակիչների գրեթե կեսը համշենահայեր են, մեր կատարած ուսումնասիրության ընթացքում մեզ մեծ աջակցություն ցուցաբերեցին համշենահայեր Ալի Աքսուն և Ասլան Ջանջըն (Խոպայի քաղաքապետարանում աշխատող Ասլան Ջանջըի հետ կանադահայ «Հորիզոն» շաբաթաթերթի հարցազրույցը տես` http://akunq.net/am/?p=36844): Նկատելով հայերին օգնելու այդ մեծ պատրաստակամությունը և հետաքրքրությունը նրանց նկատմամբ` Ալի Աքսուի հետ զրուցեցինք հայերի հետ նրա առաջին ծանոթության մասին:

Նախկինում փոստատար եղած թոշակառու Ալի Աքսուն (Խիկո գյուղից, 55 տարեկան) մեզ հետ զրույցում նշեց, որ հայերի հետ առաջին անգամ ծանոթացել է 1977 թվականին` Ստամբուլում, 17 տարեկան հասակում:

«Հորս հետ շրջում էինք Ստամբուլի Փակ շուկայում (Kapalı Çarşı), երբ հայրս ինձ ասաց` «Նրանք հայ են»: Ես նրանց հետ խոսեցի համշենահայերենով: Եվ երբ նրանք պատասխանեցին, զարմացա` մտածելով, թե ինչպես կարող են նրանք խոսել մեր մայրենիով,-մեզ պատմեց Ալի Աքսուն,-Լեզվի նմանությունը խիստ մեծ էր, սակայն հայերն այն ժամանակ Թուրքիայում վախենում էին հայերեն խոսել և խուսափում հայոց լեզվով հաղորդակցվելուց:

Մեծ ջերմություն էի զգում, երբ մեր լեզվով զրուցում էի նրանց հետ: Նաև` բազմաթիվ հարցեր էին ծագում գլխումս. ինչպե՞ս և ինչու՞ են նրանք խոսում մեր լեզվով: Մե՞նք ենք եկել այս կողմեր, թե՞ նրանք են գնացել այս վայրերից… Ցանկացա հայերի պատմության մասին որոշ բաներ իմանալ: Ինչու՞ են հայերը ենթարկվել ցեղասպանության: Ինձ հետաքրքիր է հայոց պատմությունը: Հիմա հասկացել եմ, որ մեզ` համշենահայերիս, հատուկ պոկել են մեր արմատներից…»:

Ալի Աքսուն մեզ պատմեց նաև համշենահայերի ուծացմանն ուղղված Թուրքիայի քաղաքականության մասին. «Գյուղում համշենահայ երեխաները նախքան դպրոց հաճախելը թուրքերեն չէին խոսում: Միայն դպրոցում էին սկսում սովորել պաշտոնական լեզուն: Դպրոցի տնօրեններն ընդմիջումներին նկատողություն էին անում համշենահայերեն խոսող երեխաներին: Հենց այդտեղից էր սկսում ուծացումը…

Իմ երեխաներն արդեն չեն կարողանում համշենահայերեն խոսել (ԱլիԱքսուն ունի 3 դուստր-Ակունքի խմբ.), միայն հասկանում են, բայց չեն պատասխանում: Դժվարությունները շատ են: Համշենահայերենը, գոնե որպես ընտրովի դաս, չի ընդգրկվել դպրոցական ծրագրում:

Երբ համշենահայի երեխան սկսում է դպրոց հաճախել, պետք է լավ տիրապետի թուրքերենին, որպեսզի խնդիրներ չունենա: Տանն աշխատում ենք հիմնականում մեր մայրենիով շփվել, սակայն իմ աղջիկներն այլևս չեն կարողանում խոսել, միայն հասկանում են…»:

Վերադառնալով Հայաստանի և հայերի թեմային` Ալի Աքսուն նշեց, որ առայժմ չի եղել Հայաստանում, թեև այցելելու ցանկությունը մեծ է: Նա նաև հայտնեց, որ համացանցով և հեռախոսով շատ է շփվում հայերի հետ:

Մասնագիտությամբ գործարար Նազմի Գյուլը (Ձաղըրնա գյուղից, պաշտոնական անվանումը` Գյունեշլի), արդեն 20 տարի է, ինչ աշխատում է Թուրք-հայկական բիզնեսի զարգացման խորհրդում (Turkish – Armenian Business Development Council):

«Հայաստանը երկրորդ հայրենիքս է, իսկ առաջինը` բնականաբար Համշենը, Խոպան,-մեզ հետ զրույցում նշեց Նազմի Գյուլը,-Իմ կարծիքով` համշենահայերի և հայերի ամենամեծ նմանությունը, բացի լեզվական նմանությունից, նաև հյուրասիրությունն է»:

Մեր այն հարցին ի պատասխան, թե «Կապե՞ր ունեք հայաստանցիների հետ», Նազմի Գյուլը հայտնեց, որ մեծ թվով ընկերներ ունի Հայաստանում:

Իսկ Խոպայում մի համշենահայ սրճարանատեր և առևտրական, ով չցանկացավ, որ իր անունը հրապարակվի, շեշտեց, որ իր փորձից ելնելով` կարող է ասել, թե հայերն ազնիվ են առևտրի մեջ: Բազմիցս Հայաստան այցելած սրճարանատերը, սակայն, ընդգծեց, թե ինքը որոշ ազգայնամոլություն է նկատել հայաստանցի հայերի մեջ: Այդ ազգայնամոլությունը բացատրեց հայերի ներփակ լինելու հանգամանքով:

Անդրադառնալով նաև Հայոց ցեղասպանության հարցին` իր անունը հրապարակել չցանկացած համշենահայը նշեց. «Երկու քարի արանքում ենք: Մեկը Թուրքիայի տեսակետն է, մյուսը` հայկականը: Այդ դեպքերը որքանով կարող են որպես ցեղասպանություն բնորոշվել` չգիտեմ: Գիտեմ, որ եղել է զուլում: Սակայն չեմ կարող ասել, թե հայերի հետ նույնն է կատարվել, ինչ հրեաների: Չեմ կարող վստահ լինել: Շատ բան չգիտենք այդ մասին…»:

Մելինե Անումյան

Թեհմինե Մարտոյան

Խոպա / 2015 թ. մարտ

Խոպա ուղևորությունն իրականացվել է «Գալուստ Գյուլբենկյան» հիմնադրամի հովանավորությամբ:

Լուսանկարում` համշենահայեր Ասլան Ջանջըն և Ալի Աքսուն

Լուսանկարը`Թեհմինե Մարտոյանի

Akunq.net