«Ես էլ եմ ձախակողմյան». Ռայիֆե Յենիգյուլ*

«Ես ձախակողմյան եմ, իմ ընտանիքը` նույնպես…»,-մեզ հետ զրույցում ասաց համշենահայ բեմադրիչ Օզջան Ալպերի «Աշուն» ֆիլմում գլխավոր հերոսի մոր դերը կատարած Ռայիֆե Յենիգյուլը: Նա մասնագիտությամբ դերասանուհի չէ, «Աշուն»-ն էլ թերևս միակ ֆիլմն է, որում խաղացել է, սակայն այնքան բնական է կատարել իր դերը, որ ակամայից մտածում ենք` այս անսահման բարի համշենահայուհին ընդամենը խաղացել է ինքն իրեն, եղել իրեն այնքան հոգեհարազատ մոր կերպարում…

Akunq.net-ի ընթերցողները վստահաբար ծանոթ են Օզջան Ալպերի այդ առաջին լիամետրաժ ֆիլմին, նրանցից շատերը նաև դիտել են այն 2009 թվականին, երբ «Աշուն»-ը ոչ միայն ցուցադրվեց «Ոսկե ծիրան» կինոփառատոնի շրջանակներում, այլ նաև արժանացավ Ժյուրիի հատուկ և FIPRESCI մրցանակներին:
Այնուամենայնիվ հիշեցնենք` համշենահայ բեմադրիչ և սցենարիստ Օզջան Ալպերը ծնվել է ներկայիս Թուրքիայի Արդվին նահանգի Խոպա գավառում, ավարտել Տրապիզոնի լիցեյը: 1992 թ. սովորել է Ստամբուլի համալսարանի Բնագիտության ֆակուլտետի ֆիզիկայի բաժնում: Բեմադրիչի առաջին ինքնուրույն ստեղծագործությունը «Մոմի»-ն է, որը Համշենի բարբառով ստեղծված առաջին կարճամետրաժ ֆիլմն է, իսկ «Մելանխոլիան և ռապսոդիան Տոկիո քաղաքում» վավերագրական ֆիլմը նկարահանվել է Ճապոնիայում: Ռեժիսորի մեկ այլ փաստագրական ֆիլմ է «Մի գիտնականի հետ ճանապարհորդություն` ժամանակի մեջ»-ը:
«Աշուն»-ը նրա առաջին լիամետրաժ ֆիլմն է, որը մրցանակների է արժանացել բազմաթիվ փառատոներում: Սույն ֆիլմը ձախակողմյան քաղաքական հայացքների պատճառով իր երիտասարդության 10 տարիները բանտում անցկացրած մի համշենահայ երիտասարդի` Յուսուֆի մասին է, ով երկաթե ճաղերից դուրս գալով` վերադառնում է իր հայրենի Խոպա գավառը և փորձում վերագտնել իր արմատները: «Աշուն» ֆիլմում ներկայացվում է 1990-ական թվականների Թուրքիան, տարիներ, երբ ձախակողմյան լինելն ըստ էության մեծ հանցանք էր համարվում այս պետությունում:
Օզջան Ալպերը «Դրոշակ»-ի խմբագրատանը Ռուբեն Հովսեփյանի, Կարեն Խանլարյանի և Հայկազուն Ալվրցյանի հետ ունեցած զրույցում հետևյալն էր ասում սույն ֆիլմի վերաբերյալ. «Ես շատ եմ կարևորում տան թեման, սակայն տունն ինձ համար չի սահմանափակվում զուտ շինություն լինելով: Տունը մարմնավորում է անցյալի պատմությունը, մշակույթը, լեզուն… «Աշուն» ֆիլմում ներկայացվում է մի համշենցու պատմությունը, որը տասը տարի տևած բանտային կյանքից հետո վերադառնում է Խոպա` իր տուն: «Աշուն» ֆիլմի հիմքում իրական պատմություն է ընկած: Խոսքը իմ համալսարանական ընկերներից մեկի` Ջեմիլ Աքսուի** մասին է, որը կալանավորված է եղել…»:
Եվ ահա ժամանակավորապես գտնվելով Խոպա քաղաքում` ցանկացանք անպատճառ ծանոթանալ ֆիլմում մոր դերը խաղացած Ռայիֆե Յենիգյուլի հետ:
Տիկին Ռայիֆեն մեզ ընդունեց համշենահայերին բնորոշ սիրալիրությամբ և խանդավառությամբ: Ռայիֆե Յենիգյուլը թեև սակավախոս էր և հակիրճ էր պատասխանում մեր հարցերին, այնուամենայնիվ նրա լռության մեջ պերճախոսություն կար, որն արտահայտված էր նրա անսահման բարի աչքերում:
Տիկին Ռայիֆեն ծնվել է Խոպա գավառի Խիկո (պաշտոնական անվանումը` Բաշոբա) գյուղում: Օզջան Ալպերի ազգականուհի տիկին Ռայիֆեն ֆիլմում խաղացել է 65-66 տարեկան հասակում: Նա այդ դերը կատարել է բեմադրիչի խնդրանքով, առանց որևէ ակնկալիքի:
Մեր այն հարցին, թե արդյոք նախքան ֆիլմի նկարահանումն իր կյանքում եղել է որևէ նախադեպ, երբ իր ծանոթներից կամ ազգականներից որևէ մեկը կալանավորվել կամ հալածվել է ձախակողմյան հայացքների պատճառով, տիկին Ռայիֆեն պատասխանեց, թե իր ամուսնու եղբոր տղան Տրապիզոնում սպանվել էր ձախակողմյան լինելու համար:
Իսկ այն հարցին, թե «Մտահոգություն ունեցե՞լ եք, որ ֆիլմում խաղալը կարող էր վտանգավոր լինել Ձեր ընտանիքի համար», նա պատասխանեց. «Այդ մտավախությունները, բնականաբար, միշտ էլ եղել են: Մանավանդ որ նախքան ֆիլմի նկարահանումը տղաս ձերբակալվել էր և 10-12 օրվա ազատազրկման ենթարկվել ձախակողմյան լինելու հետևանքով…»:

Մելինե Անումյան
Թեհմինե Մարտոյան
Խոպա/16.03.2015 թ.

* Խոպա ուղևորությունը և հարցազրույցն իրականացվել են «Գալուստ Գյուլբենկյան» հիմնադրամի հովանավորությամբ:
** «Աշուն» ֆիլմի գլխավոր հերոսի նախատիպարը հանդիսացած Ջեմիլ Աքսուն բանտարկված է եղել 8 տարի: Նրա հետ հարցազրույցը տես` http://akunq.net/am/?p=43867

Akunq.net