Թուրքական Zaman պարբերականում հրապարակած իր հոդվածում թուրք պրոֆեսոր Գարիբ Թուրունչն անդրադարձել է Թուրքիայի՝ պատմությանն առերեսվելու անհրաժեշտությանն ու մեկնաբանել է երկրի քաղաքականության և հասարակության մեջ վերջին տարիներին գրանցված փոփոխությունները: Հոդվածը ներկայացնում ենք մասնակի կրճատումներով.
«Իրականության հանդեպ վախ ունեցող մարդկանց հաճախ հիվանդ ենք անվանում, և նրանք պատրանքով սնվող անձինք են:
Նույն կերպ որոշ հասարակություններ իրենց մասին իրականությունից դուրս եզրակացություններ են հորինում ու մեծ կրքով դա պաշտպանում են: Նրանք իրականությունն ըմբռնելու չափ հասուն չեն և այդ թերությանն առերեսվելու փոխարեն նախընտրում են փախչել իրականությունից:
Թուրքիան տարիներ շարունակ այս հոգեվիճակով է ապրել: Օսմանյան կայսրության փլուզումն արագ տեղի ունեցավ և մեծ ողբերգության պատճառ դարձավ: Պատմությանը հեռվից նայելու փոխարեն պետության ձեռքով նոր պատմություն գրվեց:
Թուրքիայի նախկին դեսպաններից Թեմեն Իսքըթը 2009 թվականի օգոստոսին Taraf-ին տված հարցազրույցում ցնցող հայտարարություններ էր արել: 41 տարի Արտգործնախարարությունում աշխատած «սպիտակ թուրքի» խոստովանությունը սա էր. «Իմ սերունդը և շրջապատը երկար տարիներ Թուրքիայում են ապրել առանց խնդիրների: Քրդական հարց չկար: Հայկական հարց առհասարակ չկար: Հետո Արևմուտքի մեր թշնամիները չեղած տեղից Ցեղասպանություն հորինեցին: Հետո հայերի՝ մեզ թիկունքից հարված հասցնելը Հայկական հարցի վերածվեց: Այժմ պատմության «ֆոտոշոփված» էջերը բացելիս ապշում ես»:
Այո՛, մենք 1915 թվականի Ապրիլի 24-ին և դրանից հետո տեղի ունեցած աղետը ուշ զգացինք: Երբ իմացանք, որ անխղճորեն կոտորվել են, արդեն շատ ուշ էր, նրանց վաղուց էինք կորցրել: Աշխարհի չորս կողմերում սփռված, այդ աղետից այրված, ոտքի կանգնել փորձող մեր հայ եղբայրների հետ շատ տարիներ անց կարողացանք հանդիպել, ցավը հասկանալ: Ցավերը վերացնելն անհնար է, թեթևացնելը՝ նույնպես: Սակայն ինչ էլ պատահի, նոր եղբայրության էջ է բացվելու: Հրանտ Դինքն այդ էջը փնտրողներից մեկն էր…«1915-ին տեղի ունեցածը Ցեղասպանություն էր» ասելու համար դատապարտվեց, ծայրահեղականների թիրախում հայտնվեց, 2007-ին սպանվեց: Նրա կյանքը չբավականացրեց մեր հայ եղբայրների հետ ընդհանուր լեզու գտնելու համար: Սակայն Թուրքիայում վերջին 10 տարիներին կարևոր զարգացումներ եղան:
Անցյալ տարի ապրիլի 23-ին Էրդողանը ցավակցական ուղերձում նշեց. «Օսմանյան կայսրության բոլոր քաղաքացիների նման հայերն էլ այդ շրջանում ցավեր են ապրել, և դրանք հիշելը, հասկանալն ու կիսելը մեր մարդկային պարտականությունն է»:
Պետությունը քրդերի և ալևիների հարցից հետո Հայկական հարցն էլ երկխոսությամբ և առերեսվելով լուծելու համար մի քայլ արեց: Սակայն Թուրքիայի մամուլը վարչապետի (այդ ժամանակ Էրդողանը դեռ վարչապետ էր- Tert.am) հայտարարության մեջ ազատության կողմը տեսնել չուզեց և նախընտրեց այն միայն որպես քաղաքական գործիք ընթերցել: Թուրքիան այժմ ավելի ազատորեն կարող է խոսել:
Պատմաբանները, իրավաբանները, քաղաքացիական հասարակության կառույցները պետք է խոսեն 1915-ից առաջ և հետո տեղի ունեցածների, դրանց նշանակության մասին, պատմության հետ հաշտվելու համար ճանապարհ պիտի բացեն:
Դեպքի 100-ամյակին ենք մոտենում: Թուրքիան, որպես պետություն, սրանից հետո ի՞նչ է անելու:
Իրականում հիմա արդեն տեսնում ենք «հավասարակշռելու քաղաքականությունը»: Արտգործնախարարությունը մեծ թափով շարունակում է լոբբիստական աշխատանքը: Չանաքքալեի ճակատամարտի 100-ամյակին պաշտոնական միջոցառումները մարտի 18-ի փոխարեն ապրիլի 24-ին անելը «ցավերով մրցակցելու» ուղղությամբ արված քայլ է:
Առաջիկա Ապրիլի 24-ին միջազգային հանրությանն ու հայերին հետևյալ ուղերձն է հղվելու. «Առաջին աշխարհամարտը բոլորիս համար ցավերով է լի: Այո՛, հայերի գլխին վատ բաներ են եկել, բայց մենք էլ ենք շատ տառապել: Մենք էլ մարտադաշտերում ենք զոհեր տվել»:
Մյուս կողմից էլ ցավակցական ուղերձի հաջորդ քայլն է արվում: Վարչապետ Ահմեթ Դավութօղլուի՝ Հրանտ Դինքի մահվան տարելիցի օրը հղած գրավոր ուղերձում հետևյալ միտքը կար.
«Պատերազմի պայմաններում, հարկադիր տեղահանության քաղաքականությունն անմարդկային հետևանքներ ունեցավ, և Թուրքիան, ինչպես ասվել է նախկինում, ցավերը կիսելու, երկու ազգերի միջև կապերի ստեղծման առումով ջանքեր է գործադրում…Մենք ցանկանում ենք վերքերն ամոքելով դարձյալ բարեկամություն հաստատել: Մեր նպատակը բարեկամությունն ու խաղաղությունն է…»:
Այս քայլը նախորդի նման լավ քայլ է՝ ճանապարհ բացելու առումով: Դրա երևալու համար ևս մի քանի քայլ է պետք: Այլևս փախչելու, հետքայլ անելու, հետաձգելու, վախենալու ժամանակաշրջանը հետևում է մնացել: Խոսքն այս հողերում համատեղ ապրելու մեր ճակատագրի մասին է, այսինքն՝ մեր ապագայի մասին: Այստեղ ենք ապրում, այստեղ ենք ապրելու:
Սակայն այլ կեցվածքով, այլ հայացքով, համատեղ արժեքները ևս մեկ անգամ համբերությամբ և միասին ստեղծելով: Թուրքիան այս բեռով այլևս ապրել չի կարող… Իրականությունից վախենալով՝ «Նոր Թուրքիա» լինելը դժվար է… Առողջանալու համար պետք է քննարկենք, առերեսվենք, հաշտվենք…»։
http://www.tert.am/am/news/2015/03/10/zaman/1612790
Leave a Reply