Չարժե այդպես վիճել, մենք արդեն վերացրել ենք հայերի երեք քառորդը. Թալեաթը` դեսպան Մորգենթաուին

«Ազատ Ձայն» լրատվականն իր ընթերցողին է ներկայացնում ակադեմիկոս Եվգենի Տառլեի «Եվրոպան իմպերիալիզմի դարաշրջանում 1871-1919» աշխատությունից մի հատված, որտեղ հեղինակը նեկայացնում է Թալեաթ փաշայի և ԱՄՆ դեսպան Հենրի Մորգենթաուի երկխոսությունը՝ կապված հայերի բնաջնջման հետ: Ստորև ներկայացնում ենք նյութը.
«Ամերիկյան դեսպան Մորգենթաուն, ամենաարդարամիտ, սթափ դատող, անկանխակալ ականատեսներից լսելով Հայաստանում կատարվող անլուր սարսափելի պատմությունները, վերջապես որոշում է գնալ Թալեաթ փաշայի մոտ: Վերջինս կտրականապես հրաժարվում է խոսել հայերի մասին: «Մի՞թե նրանք ամերիկացիներ են»,- հարցնում է նա Մորգենթաուին: Նա դեսպանին պատասխանել էր ճիշտ և ճիշտ այնպես, ինչպես որ «Berliner Tageblatt»-ի թղթակցին. «Մեզ կշտամբում են, թե մենք տարբերություն չէինք դնում անմեղ և մեղավոր հայերի միջև. դա միանգամայն անհնար էր, քանի որ այսօրվա անմեղները կարող են վաղը դառնալ մեղավորներ»:
Որ հայ ժողովուրդը ամբողջովին կբնաջնջվի՝ Թալեաթ փաշան միանգամայն վստահ էր, և նրա մեղքը չէ, որ այնուամենայնիվ, մի քանի հարյուր հազար հայեր պատահաբար փրկվեցին աշխարհում:
«Չարժե այդպես վիճել, – մի առիթով ասել է Թալեաթ փաշան ամերիկյան դեսպանին,- մենք արդեն վերացրել ենք հայերի երեք քառորդը: Նրանք այլևս չկան ոչ Բիթլիսում, ոչ Վանում, ոչ Էրզրումում»: Թալեաթ փաշան այնքան էր համոզված դրանում, որ լկտիաբար համարձակվել էր (ամենայն լրջությամբ և համառորեն) դեսպանին խնդրել, որ նա ազդի ամերիկյան ապահովագրական ընկերությունների վրա, որտեղ շատ հայեր ապահովագրել էին իրենց կյանքը. «Քանի որ հայերը գրեթե բոլորը այժմ արդեն մեռել են` չթողնելով ժառանգորդներ, ապա հարկ կլինի, որ նրանց փողերն ստանա թուրքական կառավարությունը. Նա պետք է օգտվի դրանցից: Կարո՞ղ եք այդ ծառայությունը մատուցել ինձ»:
Կոստանդնուպոլսում Գերմանիայի դեսպան Վանգենհայմը, որին դիմել էր Մորգենթաուն` խնդրելով զսպել Թալեաթին ու Էնվերին և պաշտպան կանգնել բնաջնջվող հայերին, ի պատասխան սկսել էր ամենակոպիտ հայհոյանքները տեղալ հայերի հասցեին և կտրականապես հրաժարվել էր որևէ բան անել նրանց համար:
Գերմանական դեսպանատան խորհրդական Նոյրատը, Թալեաթի և Էնվերի անլուր չարագործություններից վրդովված, փորձել էր ինչ-որ բան անել նրանց վրա ազդելու համար, բայց հայ ժողովրդի բնաջնջման գործին հենց իր՝ դեսպան Վանգենհայմի ակնհայտորեն համակիր լինելու պայմաններում դեսպանության երկրորդական պաշտոնյայի այդ բոլոր փորձերը, անշուշտ, ապարդյուն էին: Գերմանական դեսպանության ծովային կցորդ Գումմանը՝ Վիլհելմ II-ի սիրեցյալը, բացեիբաց հայտարարում էր, թե թուրքերը միանգամայն ճիշտ են վարվում հայերի հետ (Գումմանը Վիլհելմ կայսեր անձնական հովանավորյալն էր և նամակագրական կապի մեջ էր նրա հետ):
Իսկ Լիման ֆոն Սանդերսը վճռականորեն իր դժգոհությունն էր հայտնում ամերիկյան դեսպանին (նրա որդու միջոցով) այն առթիվ, որ նա թուրքական գազանությունների մասին հաղորդում է Եվրոպա և Ամերիկա: Միայն Կառլ Լիբկնեխտն էր վրդովմունքով նշավակում մարդասպաններին: Բայց նա անզոր էր»:

Armfvn.com