Ինչպե՞ս են հայ լինում

Տիրան Լոքմագյոզյան

Պոլսո հայոց պատրիարքի գլխավոր փոխանորդ, արքեպիսկոպոս Արամ Աթեշյանի` սույն թվականի փետրվարի 15-ին ունեցած ելույթի ազդեցությունը չի սահմանափակվի պոլսահայ համայնքով և, ամենայն հավանականությամբ, շուտով քննարկումների տեղիք կտա նաև Հայաստանում և Սփյուռքում:
«Ում կարելի է հայ համարել» թեման մի հարց է, որը վաղուց է զբաղեցնում մարդկանց ուղեղները և հակասական մտքեր հարուցում: Մոտեցումները բազմազան են` սկսած այն գաղափարից, թե «Հայ ծնորղներից ծնված, հայերեն խոսող և Հայոց եկեղեցու անդամը կարող է հայ համարվել», մինչև այն միտքը, ըստ որի` «Անկախ էթնիկական պատկանելիությունից, լեզվից ու կրոնից` իրեն հայ համարող յուրաքանչյուր անձը հայ է»:
Հարգելի Աթեշյանի գաղափարների կապակցությամբ արդեն իսկ տարբեր մոտեցումներ են ներկայացվել: Այն դեպքում, երբ «Ակօս» շաբաթաթերթը նյութի վերաբերյալ որպես վերնագիր է ընտրել «Աթեշյանի վիճելի խոսքերը» արտահայտությունը, «Հայ թերթը» նրա խոսքերի առնչությամբ նշել է, թե «Լիովին կիսում ենք հարգարժան Աթեշյանի գաղափարները»:
Նախ հայացք գցենք այն հարցին, թե ինչպես է պարոն Աթեշյանը սահմանում հային: Այդ բնութագրումն իհարկե կարելի է «իդեալական» համարել, սակայն իրականությունը, ինչպես ամեն հարցում, այս խնդրում ևս իդեալական չլինելով, մեզ այդ գաղափարից շեղելով` հարկադրում է որոշ բաներ ընդունել:
Հարգելի Աթեշյանը կրոնափոխ հայերի, հայերենի և խառնամասնությունների մասին խոսելով` մատը հենց մեր վերքերին է դնում: Սակայն դրանք այն խնդիրներն են, որոնց մասին բոլորս ենք տեղյակ: «Բժիշկը ոչ թե առողջների, այլ հիվանդների համար է» ընդգծած Քրիստոսի ներկայացուցչի պաշտոնական պարտավորությունը նախ հիվանդների մասին մտածելն է: Իսկ լավ բժշկի պարտականությունն է ոչ միայն հիվանդությունը ախտորոշելը, այլ նաև` բացահայտելը, թե որտեղից է այդ հիվանդությունն առաջացել և բուժում անելը: Եթե դրանք չլինեն, ոչ բժիշկը, ոչ էլ նրա ախտորոշումը պիտանի չեն լինի:
Կրոնափոխությունը, խառնամուսնությունը և ուծացումը հայ ժողովրդի` ճնշումների, բռնությունների, կոտորածի և տեղահանության պատճառով ցիրուցան լինելու հետևանքներն են: Ցեղասպանության պատճառով աշխարհով մեկ տարածված հայերն այն երկրներում, որտեղ ապրում են, ենթարկվում են «սպիտակ» ցեղասպանության, իսկ նրանք, ովքեր այս կամ այն կերպ կարողացել են իրենց հողերում մնալ, ենթարկվել են «կարմիր»` մշակութային, կրոնական, ազգային և էթնիկական ասիմիլացիայի: Պարոն Աթեշյանն ինքը դրա ամենավառ օրինակներից է, քանզի իր ընտանիքի անդամները կրոնափոխվել են մահվան սպառնալիքի ներքո, թեև մի մասը վերջին տարիներին վերստին վերադարձել է քրիստոնեության, սակայն ներկայում նրա ընտանիքի անդամներից կան այնպիսիք, ովքեր խիզախություն չեն ունեցել այդ քայլը կատարելու: Ո՞վ կարող է այդ մարդկանց մեղադրել: Այս հողերը լի են նման հազարավոր, հարյուր հազարավոր մարդկանց ողբերգություններով:
Մի բան հաստատ է. կրոնափոխ եղողներից ոչ մեկն ի սրտե չի դիմել այդ քայլին: Սակայն այդ դեպքերից հետո շատ ժամանակ է անցել. շատ ջրեր են հոսել կամրջի տակից: Այդ մարդկանց մեծ մասը չի գիտակցում իր իսկական ինքնությունը, քանի որ ծնողները թաքցրել են այն: Ամեն բան նրանց կյանքում ճնշման է ենթարկվել` ինքնության, լեզվի, կրոնի, մշակույթի, անունների, անցյալի հետ առնչվող բոլոր հուշերը: Նրանք անընդհատ ապրում են անսովոր մի կյանք` բացահայտումներով լի: Իրականում մեր` պոլսահայերիս կյանքը ևս շատ չի տարբերվում նրանց ապրածից, սակայն նրանք այս ամենն ապրել են անհամեմատ ավելի մեծ մասշտաբով և դեռ շարունակում են ապրել: Այդ պայմաններում ի՞նչ կարող ենք նրանցից պահանջել: Ի՞նչ իրավունք ունենք պահանջել: Պետք է շատ լավ մտածենք այդ հարցի մասին:
Երկրորդ հարցը, որի շուրջ պետք է մտորենք, այն խնդիրն է, թե արդյոք մենք մեղքի բաժինն ունե՞նք այս հարցում և եթե ունենք, ի՞նչ աստիճանի է այն: Հարգելի Աթեշյանը, երբ խառնամուսնություններից իրավացիորեն բողոքելով` դրանք ընկալում է որպես «սպիտակ ցեղասպանություն», աչքաթող է անում այն փաստը, որ պատրիարք Մութաֆյանի կողմից սկսված` «ոչ թե պսակադրություն, այլ օրնհում» անվան տակ այդ ամուսնություններն օրինականացվել և աջարկցություն են ստացել հենց պատրիարքարանի կողմից, և որ այդ «օրհնության» հետևանքով նման ամուսնությունները շատ արագ տարածվել են, ավելին` «օտարազգիներին մեր դպրոցներ ու հաստատություններ ընդգրկելու» հարցում ոչ միայն վավերացվել է այլազգիների հետ ամուսնությունը, այլ ավելին` «ոչ թե կորցնենք, այլ շահենք» կարգախոսով այդ «օտարազգիներին» և նման խառնամուսնությունների հետևանքով ծնված երեխաներին մեր եկեղեցու գիրկն ու հաստատություններն ընդունելը ևս կապված է պատրիարքարանին ենթակա հոգևորականների հետ:
Ասեղը մեր մեջ ավելի խորը մտցնելով` հիվանդության պատճառն իմանալուց հետո անցնենք բուժմանը: Մի՞թե այսօր «Հայ եմ» ասողի, ասել կարողացողի, այդ խիզախությունը ցուցաբերողի մեկնած ձեռքը հետ մղելը մեր յուրաքանչյուրի և պատրիարքարանի գլխավորությամբ` հոգևորականների պարտականությունն է: Մի՞թե նրանք են մեղավոր, որ հայերեն չգիտեն, մկրտված չեն: Մի՞թե Պոլսո հայոց պատրիարքարանը, պատրիարքի գլխավոր փոխանորդը մեր ժողովրդի միայն մի հատվածի համար է: Մի՞թե միակ բանը, որ նա կարող է ասել մյուսներին, հետևյալն է լինելու` «Սովորի’ր, նոր արի կամ` կնքվի’ր, նոր արի»:
Ավելին, երբ այդ մարդիկ օգնություն, աջակցություն են հայցում, պատրիարքարանի պարտականությունը դուռը նրանց առջև փակելով` նրանց իսկ հնարավորություններով սկսված հայոց լեզվի դասընթացը ձախողե՞լն է լինելու:
Հարգելի’ Աթեշյան, ո՞ւմ պարտականությունն է Դիարբեքիրի եկեղեցու գլխավորությամբ, եկեղեցի, որը վերանորոգելու համար մեծ գումարներ ծախսվեցին, գաղտնի կամ բացահայտ հայերի բնակության վայրեր հոգևորական ուղարկելն ու այդ մարդկանց փիրերի (ալևիների հոգևոր առաջնորդները-Ակունքի խմբ.), խոջաների և այլ եկեղեցիների սպասավորների ձեռքն ընկնելուց փրկելը: Նման հայերի բարձիթողի վիճակում ձգած պատրիարքարանն ու հոգևորականներն իրավունք ունե՞ն արդյոք քննադատել նրանց:
Հատկապես Դերսիմը, Մուշը, Դիարբեքիրը և Մալաթիան այն վայրերն են, որոնց սերմերն արդեն ծիլ են տվել և ընդամենը կենարար ջուր են ուզում վերընձյուղվելու համար: Եթե հայերենի մի դասընթացը Դերսիմում կարողանում է մեծ հուզմունք և ոգևորություն հարուցել, մնացածը Դու’ք պատկերացրեք:

28.02.2015/Դերսիմ
Թարգմանեց Մելինե Անումյանը
Akunq.net