«Վարդապետի լռությունը». նոր ֆիլմ՝ Կոմիտասի մասին

Նաիրա Փայտյան
Կինոռեժիսոր Վիգեն Չալդրանյանն սկսել է իր նոր՝ «Վարդապետի լռությունը» պայմանական վերնագրով խաղարկային ֆիլմի նկարահանումները: Այն նվիրված է Հայոց մեծ եղեռնի 100-րդ տարելիցին: Ֆիլմը նկարահանվում է Հայաստանի ազգային կինոկենտրոնի աջակցությամբ: Վիգեն Չալդրանյանը շեշտեց, որ «Վարդապետի լռությունը» շարքային ֆիլմ չէ. ստեղծագործական խմբի յուրաքանչյուր անդամ ջանում է լավագույնս ինքնադրսևորվել ու իր նվիրումն արտահայտել Ցեղասպանության զոհերի և Կոմիտաս վարդապետի հիշատակին:

-Կոմիտասի նկատմամբ համազգային, նաև համաշխարհային ակնածանք կա. այլ կինոռեժիսորներ նույնպես անդրադառնալու են այդ առանցքային կերպարին: Ենթադրելի է, որ Կոմիտասն է Ձեր ֆիլմի գլխավոր հերոսը:
-Գլխավոր հերոսն Էդգար Նովենց անուն-ազգանունով ժամանակակից ճանաչված մի գրող է, որը «Վարդապետի լռությունը» վերնագրով վեպ է գրում Կոմիտասի մասին: Այսինքն՝ ֆիլմի գլխավոր հերոսն Էդգար Նովենցն է, իսկ նրա վեպի գլխավոր հերոսը՝ Կոմիտասը: Նրա գրքի միջոցով հետադարձ հայացք է գցվում 1915, 1935 թվականներին՝ Կոմիտասի կյանքի ողբերգական իրադարձություններին:
-Ովքե՞ր են մարմնավորելու Կոմիասին և Էդգար Նովենցին:
-Կոմիտասի դերակատարի հարցում չեմ կողմնորոշվել: Կոմիտասի 3 «թեկնածու» կա՝ կոմպոզիտոր Վաչե Շարաֆյան, որը դեմքով շատ նման է Կոմիտասին, տեր Շահեն քահանա. նամակ ենք ուղարկել Վեհափառ հայրապետին, որի թույլտվությամբ միայն հոգևորականներն իրավունք ունեն մասնակցել նման նախագծերի: Եվս մի հոգի կա, որը դարձյալ նման է Կոմիտասին: Ու չի բացառվում, որ էլի «Կոմիտասներ» ի հայտ գան: Կոմիտասը ֆիլմում տարբեր տարիքում է հանդես գալիս: Միգուցե բոլորովին այլ դերակատար գտնվի, որին ոչ ոք չգիտե՝ որպես դերասան: Առաջին պայմանն, իհարկե, արտաքին նմանությունն է: Չեմ ուզում դա ստանալ դիմահարդարման միջոցով, ինչն իմ կինոյում քիչ նշանակություն ունի: Իսկ Էդգար Նովենցի դերը խաղում է Վարդան Մկրտչյանը:
-Շշուկներ կան, որ Կոմիտասի դերում Դուք եք հանդես գալու:
-Այդ դերին այնքան զգուշորեն եմ մոտենում: Չի բացառվում, որ ֆիլմում մի քանի Կոմիտաս լինի կամ միայն մեկը լինի: Այսօր դեռ դժվար է ասել: Այս տարի (2014 թ.-Ակունքի խմբ.) նկարահանում ենք ֆիլմի այն հատվածը, որը կապված է մեր օրերի հետ, իսկ անցյալի պատմությունը կմնա մյուս տարի (2015 թ.-Ակունքի խմբ.):
-Հայտնի է, որ նկարահանումներ եք արել Փարիզում: Կռահում եմ, որ Կոմիտասի հետքերով եք գնացել…
– Շնորհակալություն մեր ԱԳՆ-ին ու Ֆրանսիայում ՀՀ դեսպանությանը, որովհետև առաջին անգամ նկարահանումներ ենք արել Փարիզի Վիլժյուիֆի հոգեբուժարանում, որտեղ պառկած է եղել և իր մահկանացուն է կնքել Կոմիտասը: Ֆիլմի համար շատ կարևոր դրվագներ ենք նկարահանել: Հայտնի է, որ հոգեբուժարանի արխիվը նկարահանել չի թույլատրվում, բայց մեզ հաջողվեց որոշ դրվագներ նկարահանել հենց Կոմիտաս վարդապետի հիվանդության պատմությունից, նաև նամակներ, բնագիր ձեռագրեր: Այցելեցինք այն մասնաշենքը, հիվանդասենյակը, որտեղ Կոմիտասը կյանքի վերջին տարիներն է անց կացրել: Եղանք հիվանդանոցի այգում, որտեղ շրջել է Վարդապետը: Հազարավոր հիվանդներ է ունեցել այդ հոգեբուժարանը. այգում միայն մեկի՝ Կոմիտաս վարդապետի կիսանդրին է տեղադրված:
-Փարիզից առաջ նաև Չինաստանում եք նկարահանումներ արել. ի՞նչ կապ կա Չինաստանի ու ձեր ֆիլմի միջև:
-Ես Չինաստան էի գնացել երկու պատճառով: Իմ «Ձայն լռության» ֆիլմը հայաստանյան երեք ֆիլմերից մեկն էր, որ մասնակցեց Չինաստանի «Մետաքսի ճանապարհ» միջազգային կինոփառատոնին: Ի դեպ, իմ և Ջիվան Ավետիսյանի «Թևանիկը» 147 ֆիլմերի մեջ ընդգրկվեցին լավագույն 20 ֆիլմերի շարքում: «Մետաքսի ճանապարհը» չունի ժյուրի. լավագույն ֆիլմերի ընտրությունը կատարվում է հանդիսատեսի միջոցով: Իմ՝ Չինաստան մեկնելու առիթը ծառայեց նաև «Վարդապետի լռությունը» ֆիլմին, որտեղ գլխավոր հերոսը՝ Էդգար Նովենցը, մեկնում է Չինաստան՝ իր «Մետաքսի ճանապարհ» վեպով մասնակցելու գրական կոնֆերանսին: Այսպիսով, չինական կինոփառատոնը ֆիլմում վերածվեց նույնանուն կոնֆերանսի, որին մասնակցում է իմ հերոսը:
-Ի՞նչպիսի տեսարաններ կան ֆիլմում, ի՞նչ պատկերներ, կերպարներ:
-Գաղթի ճանապարհ, անապատ, որը գտել ենք Հայաստանում ու պիտի նկարահանումներ անենք այնտեղ, գաղթականներ, թուրք ասկյարներ ու ժանդարմներ. այն ամենն, ինչը կապված է 1915 թվականի հետ: Իմ ֆիլմերին բնորոշ են դերասանական առումով նոր բացահայտումները, նոր անունները: Կարծում եմ՝ «Վարդապետի լռությունն» էլ բացառություն չէ: Ունենք հերոսուհի՝ Սոնան, որին մարմնավորելու է Համազգային թատրոնի շատ հետաքրքիր դերասանուհի Անի Ղազարյանը, որի հետ արդեն դերի կեսն անցել ենք: Ինքնատիպ դերակատարում է մեզ սպասվում. առհասարակ անսահման նվիրում կա դերասանների կողմից: Շատ ազդեցիկ տեսարան ենք նկարահանել՝ 250 երեխաների՝ բաց դաշտում: Այդ տեսարանում նկարահանվել են նաև Տիգրան Հեքեքյանի ղեկավարած «Հայաստանի փոքրիկ երգիչներ» երգչախմբի երեխաները:
– Այդ զանգվածային տեսարաններն ի՞նչ նպատակ ու դեր ունեն ֆիլմում:
-Հայտնի է, որ Կոմիտասին 1915 թվականին միշտ մղձավանջային երազ է հետապնդել: Այդ երազը նա իր ընկերոջը՝ Չիթունուն է պատմել: Ասում էր. «Ես հազարավոր հայ երեխաների եմ տեսնում բլրի վրա, որոնք ձեռքները երկինք պարզած՝ «Առավոտ լուսո» են երգում»: Հետո են հասկացել, որ Կոմիտասը 1915 թվականի Եղեռնն է կանխատեսել: Այդ տեսարանը մի քանի անգամ կկրկնվի ֆիլմում: Երբ նկարահանումն ավարտեցինք, դիտեցինք, թե ինչ է ստացվել: Տեսնողները շատ էին հուզվել: Գեղագիտական առումով հետաքրքիր էր ստացվել: Բայց պիտի կրկնեմ կինեմատոգրաֆիստի հայտնի խոսքը՝ էկրանը վերջում ցույց կտա. ամեն ինչ կերևա մոնտաժից հետո՝ վերջնական արդյունքում, երբ այս ամենը գումարվի իրար ու կինո դառնա:
-Հայտնի՞ է, թե ով է երաժշտություն գրելու ֆիլմի համար:
-Վաչե Շարաֆյանը. ասացի, որ նա նաև Կոմիտասի դերի թեկնածուներից մեկն է, և անգամ մի քանի դրվագ նկարահանվել է: Առհասարակ մեծ հույսեր եմ կապում Վաչեի հետ: Կարծում եմ՝ նա այս ֆիլմում պիտի անի առավելագույնը՝ որպես կոմպոզիտոր, քանի որ երաժշտությունը չափազանց կարևոր դեր է ունենալու:
-Լիամետրաժ ֆիլմ եք նկարում. Ձեր պատկերացմամբ` ֆիլմի բյուջեն բավակա՞ն է գործն ավարտին հասցնելու համար:
-Գումարը շատ քիչ է նման մեծածավալ ֆիլմի համար, այնուամենայնիվ, շնորհակալ եմ մեր կառավարությանը, Ազգային կինոկենտրոնին: Դրսում միշտ հարցնում են ինձ. «Ո՞նց ես կարողանում այդքան քիչ գումարով ֆիլմ նկարահանել»: Դրսում չեմ կարող այդ գումարով ֆիլմ ստեղծել: Այստեղ կարող եմ, որովհետև օգնողներ շատ կան: Դեռ չի եղել մի դեպք, երբ ես որևէ դուռ թակեմ ու մերժվեմ: Շնորհակալ եմ բոլորին: Ի վերջո, այդ մարդիկ գիտակցում են, որ իրենց աջակցությունն ուղղված է Կոմիտասի հիշատակին նկարահանվող ֆիլմին, որն ունի ազգային կարևոր ասելիք:
-Իսկ մեր ֆիլմերն այդ ազգային կարևոր ասելիքը կարո՞ղ են դրսում ներկայացնել այնպես, որ հասանելի ու հասկանալի դառնա օտարին:
-Հոլոքոստի մասին մի ֆիլմ ուղղակի ցնցեց աշխարհը՝ Սպիլբերգի «Շինդլերի ցուցակը»: Հայերս պիտի խոստովանենք, որ նման ֆիլմ չենք կարող նկարել: Վիթխարի գումարներ են ծախսվել, ու բացի դրանից, այդ ֆիլմն ստեղծվել է կինոարտադրության թիվ մեկ երկրում՝ ԱՄՆ-ում՝ Հոլիվուդում: Այսինքն՝ գումարից բացի, կարևոր է նաև, թե ինչ մասնագետներ են աշխատել ֆիլմի վրա: Մենք այսօր չունենք կինոինդուստրիա կոչվածը: Վերջին 20-25 տարում շատ բան կորցրեցինք՝ երկրորդ էշելոնը՝ պրոֆեսիոնալ երկրորդ ռեժիսոր, պրոֆեսիոնալ ասիստենտ, պոմռեժ: Աստիճանաբար ինչ-որ բան փոխվում է. արտադրություն կա: Փորձում են մարտաֆիլմեր նկարել, ոտք գցել Հոլիվուդի հետ. դա ծիծաղելի է: Այդ համակարգչային քիմիկատներով լցված ֆիլմերից մի օր աշխարհը կհոգնի ու կարիք կունենա տեսնելու քո ազգայինը, այն ինչ կա քո ներսում՝ մարդուն: Դա երբեք մոդայից դուրս չի գա: Ես ոտք եմ գցում միայն իմ խղճի, իմ հնարավորությունների հետ. իմ կադրում միշտ լինելու է մարդը: Ես փորձելու եմ հասկանալ, թե ով էր Կոմիտասը և փորձելու եմ իմ ֆիլմում նրան ներկայացնել՝ որպես հայ ժողովրդի խիղճ: Կոմիտասյան իմ ուսումնասիրություններն ինձ վստահեցրել են, որ իմ ազգը պիտի վերադառնա Կոմիտասի մշակույթին, որովհետև այսօր մեզ պակասում է Կոմիտասի նման մտավորականը, որը կմարմնավորի ազգի խիղճը:
Վիգեն Չալդրանյանը վստահ է, որ մենք շատ բան ունենք աշխարհին ներկայացնելու՝ մեր ազգային տեսակով, նկարագրով, մշակույթով ու արժեհամակարգով: Հսկա Չինաստանը միլիարդներ է ծախսում կինոարտադրության ոլորտում, ինչ է թե` առաջ անցնի Հոլիվուդից, օգտագործում է տեխնիկայի վերջին հնարավորթյունները: Բայց հուզվում է «Ձայն լռության» ֆիլմից, որովհետև այնտեղ մարդն է: Ու թեև այդ մարդն ազգությամբ հայ է, թվում է՝ միայն մեզ համար ըմբռնելի ու հասկանալի, բայց պարզվում է չինացին էլ է ընկալում նրան, որովհետև բնական մարդ արարածը կինոյում ամենապահնջվածն ու փնտրվածն է:
Հարցազրույցը՝ Նաիրա ՓԱՅՏՅԱՆԻ
http://kinoashkharh.am/2014/11/9060