Մուրադ Բարդաքչըի մոռացած հայկական եկեղեցին

Սերդար Քորուջու

Լրագրող Մուրադ Բարդաքչըն, հիշեցնելով, որ Հունաստանի Սալոնիկ քաղաքում գտնվող Համզա Բեյ մզկիթը մի ժամանակ օգտագործվել է որպես էրոտիկ ֆիլմերի կինոթատրոն, ասաց. «Աղոթատեղին էրոտիկ ֆիլմերի կինոթատրոն վերածելու նման ամոթի տակ չստորագրեցինք»: Թերևս մոռացվել է, որ «էրոտիկ ֆիլմերի կինոթատրոնի վերածված» եկեղեցիներից մեկը Էսքիշեհիրում գտնվող հայկական Սուրբ Երրորդություն եկեղեցին է եղել…

«Հաբերթյուրքի» գրող, պատմաբան Մուրադ Բարդաքչըն փետրվարի 8-ի իր հոդվածում Քսանթիից (Իսքեչե) ընտրված Սիրիզա կուսակցության թուրք պատգամավոր Հյուսեին Զեյբեկի` «Աթենքի համար մզկիթ կառուցելու ժամանակն արդեն եկել է և նույնիսկ անցել» խոսքերի վերաբերյալ խոսեց Հունաստանում օսմանյան ժամանակաշրջանից մնացած մզկիթների վիճակի մասին:

Բարդաքչըն, գրելով, որ Սալոնիկում գտնվող Համզա Բեյ մզկիթի մի հատվածը մի ժամանակ էրոտիկ ֆիլմեր ցուցադրող կինոթատրոնի է վերածվել, առաջ քաշեց հետևյալ պնդումը. «Լավ, 1955 թ. սեպտեմբերի 6-7-ի խայտառակության ժամանակ եկեղեցիների, հոգևորականների ու մեր ուղղափառ հայրենակիցների նկատմամբ ամեն տեսակ ամոթ կյանքի կոչեցինք, ցավոք, պատճառ դարձանք չլսված խայտառակության, սակայն Սալոնիկում գտնվող Համզա Բեյ մզկիթի գլխին եկածն անելու, այսինքն` աղոթատեղին էրոտիկ ֆիլմերի կինոթատրոնի վերածելու նման ամոթի տակ չստորագրեցինք»:

Սակայն քաղաքապետարանի արձանագրություններում տեղ գտած իրականություն է, որ Էսքիշեհիրի կենտրոնում գտնվող 19-րդ դարի Սուրբ Երրորդություն հայկական եկեղեցին մի ժամանակ օգտագործվել է որպես ժամանակակից կինոթատրոն: Էսքիշեհիրում բոլորը գիտեն, որ այս կինոթատրոնում էրոտիկ ֆիլմեր են ցուցադրվել: Այնպես որ՝ նախքան եկեղեցու շենքի` այսօրվա «Տիկին Զյուբեյդե» մշակութային կենտրոնի վերածվելը այս տեղեկությունն իր արտացոլումն է գտել նաև տպագիր մամուլում:

«Հայերն անհանգստացած էին էրոտիկ ֆիլմերի ցուցադրությունից»

2008 թ. ՙՀյուրրիյեթ՚ թերթին տված հարցազրույցում Էսքիշեհիրի մասնավոր մշակութային կենտրոնի գլխավոր գեղարվեստական ղեկավար Նեջմի Ունվերը հայտնում էր, որ Ջումհուրիյեթ թաղամասում Սպայական տան հարևանությամբ գտնվող երկհարկանի պատմական հայկական եկեղեցին երկար տարիներ ծառայել է որպես կինոթատրոն և այստեղ մոտ 20 տարի էրոտիկ ֆիլմ է ցուցադրվել, ինչն էլ հայերի հակազդեցության պատճառ է դարձել: Ունվերը նշում էր, որ շենքը 3 տարի շարունակ դատարկ է մնացել և վերածվել «թմրանյութերի կենտրոնի»:

«Եկեղեցին 1945 թ. սկսել է շահագործվել որպես կինոթատրոն»

Էսքիշեհիրում գտնվող հայկական եկեղեցու` կինոթատրոնի վերածվելու վերաբերյալ մանրամասն տեղեկությունների հնարավոր է հանդիպել դոկտոր Ֆեյյազ Բոդուրի «Էսքիշեհիրի կինոթատրոնների երեկն ու այսօրը» հոդվածում, որը գրվել է 1990 թ. և տպագրվել Անադոլու համալսարանի «Քուրգու» ամսագրում: Այս հոդվածում ևս պարզորոշ նշվում է, որ եկեղեցին օգտագործվել է որպես «Էրոտիկ ֆիլմերի կինոթատրոն»:

«Հիմնադրամներին պատկանող հին եկեղեցի հանդիսացող շենքը Հասան Թոզմանն ու Հիքմեթ Օզբիլը վարձույթով շահագործեցին որպես կինոթատրոն: Ավելի ուշ Իբրահիմ Չանաքչըն գնեց հիմնադրամի կողմից վաճառքի հանված շենքը: Մեկ տարվա ընթացքում 3 անգամ ձեռքից ձեռք անցած կինոթատրոնը վերջինը գնեց Թոզման ընտանիքից Հասան Թոզմանը: Կինոթատրոնը 1945 թ. միասին սկսեցին շահագործել Հիքմեթ Թոզմանն ու Իբրահիմ Չանաքչըն, 1948 թ. ծագած հրդեհի պատճառով փակված կինոթատրոնը կրկին բացվեց 1950 թ. Հիքմեթ Թոզմանի կողմից: 1973 թ. ընտանեկան ձեռնարկությունը կազմալուծվեց, սակայն Ժամանակակից կինոթատրոնը Թոզմանների ձեռքում մնաց, 1975 թ. Ջահիթ Թոզմանի ղեկավարության տակ անցավ: Այսօր Ժամանակակից կինոթատրոնը շահագործում է Քամիլ Թոզմանը: Մինչև 1965 թ. 40 նստատեղ ունեցող կինոթատրոնն այսօր ունի 600 նստատեղ: 1988 թ. ֆիլմ ցուցադրող մեքենան ածխայինից փոխվեց լամպային համակարգի: Կինոթատրոնում աշխատում է 9 անձնակազմ»:

Ժամանակակից կինոթատրոնը անցյալ տարիներին Էսքիշեհիրի լյուքս կինոթատրոններից մեկն էր: Մինչև 1970-ական թթ. առաջին կեսը մեծ թվով հանդիսատես ունեցող կինոթատրոնի նույն շենքում գործել է նաև միայն մանկական ֆիլմեր ցուցադրող փոքրիկ սրահ: Հեռուստատեսության տարածումը, քաղաքական իրադարձությունների հետևանքով հանդիսատեսի` ֆիլմերից հեռացումը պատճառ դարձան, որ փակվի մանկական կինոթատրոնն ու փոքրանա հանդիսատեսի թիվը: Ժամանակակից կինոթատրոնի 1975 թ. հանդիսատեսի օրական միջին թիվը 1500 էր, 1987-88 թթ. հասավ 250-ի, վերջին երկու տարիներին աճ է գրանցվել` հասնելով 400-ի:

«Ժամանակակից կինոթատրոնը էրոտիկ ֆիլմեր է ցուցադրում»

Ֆիլմերի ցուցադրությունը, որ սկսվում է ժամը 11-ին, ամեն օր տևում է 7 ցուցահերթ: Ցուցահերթերը սովորաբար 2 ֆիլմ են: Ըստ կառավարչի` կինոթատրոնի հանդիսատեսի 30 տոկոսը համալսարանի ուսանող է: Բացի ուսանողներից՝ հանդիսատեսի թվում են նաև տևական գործազուրկները, ցածր կրթական մակարդակ ունեցող բանվորներն ու արհեստավորները, արվեստի ոլորտի ենթավարպետները: Հանդիսատեսն ամբողջությամբ տղամարդիկ են: Ժամանակակից կինոթատրոնը էրոտիկ ֆիլմեր է ցուցադրում: Քանի որ 1974 թ. ի վեր Ժամանակակից կինոթատրոնի հաճախորդը սովոր է այս տեսակ ֆիլմերին, կառավարիչը շարունակում է նույնատիպ ֆիլմերի ցուցադրությունը: Սակայն կինոթատրոնի կառավարիչը նշում է, որ այս տեսակ ֆիլմերն արաբեսկ և կարատե ֆիլմերի նման անցողիկ են, և որպեսզի կարողանան շարունակել իրենց մասնագիտությունը, ջանում են ցուցադրել նաև լայն զանգվածների համար նախատեսված որակյալ ֆիլմեր:

Թարգմանեց Անահիտ Քարտաշյանը

http://www.agos.com.tr/tr/yazi/10602/murat-bardakcinin-unuttugu-ermeni-kilisesi