Կայացել է «Հայերի ներդրումն Օսմանյան կայսրությունում» գրքի թուրքերեն տարբերակի շնորհանդեսը

Հայկուհի Բարսեղյան

Ստամբուլում տեղի է ունեցել պատմական գիտությունների դոկտոր Հասմիկ Ստեփանյանի «Հայերի ներդրումն Օսմանյան կայսրությունում» գրքի թուրքերեն տարբերակի շնորհանդեսը:
Գիրքը 500 տպաքանակով լույս է տեսել շուրջ երեք ամիս առաջ: Մինչ այս` 2011-ին, հրատարակվել են գրքի հայերեն և ռուսերեն տարբերակները: Գրքի թուրքերեն տարբերակը նվիրված է Կ. Պոլսի (Ստամբուլի) Պատրիարքարանի 550-ամյակին` ի գնահատումն նրա մեծ դերի` արևմտահայերի պահպանության գործում:
«Ջեզայիր» սրահում կայացած շնորհանդեսին մասնակցել են Գերմանիայի հայոց թեմի առաջնորդ, արքեպիսկոպոս Գարեգին Բեկչյանը, Պատրիարքարանի ներկայացուցիչ Սահակ եպիսկոպոս Մաշալյանը, Թուրքիայում հայկական համայնքի ներկայացուցիչներ: Միջոցառումը բացել է «Անադոլու քուլթուր» կազմակերպության և «Ջեզայիր» սրահի տնօրեն Օսման Քավալան:
«Հայերի ներդրումն Օսմանյան կայսրությունում» մենագրությունը ներկայացնում է Օսմանյան կայսրության պալատական, դիվանագիտական, վարչական, դատական, զինվորական բնագավառներում, բանակում, բանկային, արդյունաբերական, ապահովագրական համակարգերում, նաև ճարտարապետության, կերպարվեստի, լուսանկարչության, թատրոնի, երաժշտության, կիրառական արվեստների, սպորտի ոլորտներում արևմտահայության ունեցած մեծագույն ներդրումը:
Խոսելով գրքի կարևորությունից` Ստեփանյանն ասում է, որ այն վեր է հանում մեր պատմության ու մշակույթի կարևոր շերտերից մեկը, որը հիմա մոռացության ու չիմացության է մատնված:
Ստեփանյանը հայատառ թուրքերենի մասնագետ է, շուրջ 40 տարի ուսումնասիրել է հայոց պատմության ու մշակույթի այդ շերտը: Նրա խոսքով` հայատառ թուրքերենով հրաշալի պատմագիրներ ու թարգմանիչներ ենք ունեցել, եղել է ինքնուրույն գրականություն: Սակայն մեր պատմության 500-ամյա այս շերտի մասին շատ քիչ բան է հայտնի. թե՛ դպրոցներում, թե՛ բուհերում թեման անտեսված է: Գիրքը որոշ չափով լույս է սփռում մեր պատմության մշուշում մնացած էջերի վրա:
Գրքի մյուս առաքելությունն է ցույց տալ, թե ինչ պաշտոններ են զբաղեցրել ու ինչ ներդրում են ունեցել հայերն Օսմանյան կայսրությունում: Ստեփանյանն ասում է, որ միշտ վիրավորվել է թուրքերի այն հայտարարություններից, թե Օսմանյան կայսրությունում հայերը պաշտոններ չեն զբաղեցրել, որևէ կարևոր դերակատարում չեն ունեցել, ընդամենը լավ առևտրականներ են եղել: Գիրքը ցույց է տալիս, որ թուրքերի թեզերը հեռու են իրականությունից. հայերի շնորհիվ է, որ Օսմանյան կայսրությունը չի մասնատվել, և այսօր գոյություն ունի որպես Թուրքիա պետություն:
Խոսելով հայերի զբաղեցրած պաշտոններից` Ստեփանյանն ասում է, որ Օսմանյան կայսրության շուրջ հարյուր արհեստավորական խմբավորումները ղեկավարել են հայերը: Նաև հայեր են եղել երկրի գլխավոր ճարտարապետները, բժշկապետները, դրամահատները, գանձապետները, ոսկերչապետները և այլն:
Ստեփանյանն ասում է, որ մինչ օրս եվրոպական թանգարաններում պահպանվող Օսմանյան կայսրության նվերները հայերի գործեր են, դրանցում տեսանելի է հայկական մշակույթը: Նույնը և մետաղադրամների պարագայում. մանրակրկիտ փորագրություններն էլի հայկական հետքն են կրում: Իսկ զանազան կառույցներ ղեկավարող հայերը գրագրությունը վարել են հայատառ թուրքերենով, ինչը ևս մեկ անգամ վկայում է նրանց ազգային պատկանելության մասին:
Արտերկրում Թուրքիան ներկայացնող կառույցների` դեսպանատների և հյուպատոսությունների աշխատակիցների գերակշիռ մասը ևս հայեր են եղել: Եթե անգամ դեսպանը թուրք է եղել, նրա խորհրդականները, քարտուղարը և բժիշկը հայեր են եղել:
Ստեփանյանն ասում է, որ այսօրվա թուրքական ճարտարապետությունը, որը տեսնելու են գնում տարեկան հազարավոր զբոսաշրջիկներ, հայերի ստեղծածն է: Բացի հայտնի Պալյանների գերդաստանից, հայ է եղել նաև Սինանը, որը շուրջ 500 շինություն է ստեղծել Օսմանյան կայսրությունում:
«Վերջին տասնամյակում թուրքերն էլ այդքան վատ չեն զգում, երբ շոշափվում է Սինանի հայ լինելու հանգամանքը: Նա թուրքերի «Լենին պապիկն» է, ունեն Սինանի անվան ակադեմիա, համալսարան, փողոց և այլն: Իսկ Սինանը հայ է եղել, որին տղայահավաքի հետևանքով խլել են ընտանիքից ու մուսուլմանական կրթություն տվել: Քանի որ նրա տաղանդը շատ մեծ է եղել, կարողացել է դառնալ Թուրքիայի ամենամեծ ճարտարապետը»,- ասում է Ստեփանյանը:
Հեղինակը նշում է, որ գիրքը նաև կոչված է աշխարհին ցույց տալու, որ հայերը հնագույն քաղաքակրթություն ունեցող ժողովուրդ են, նաև մատնացույց անելու նրանց մեծ ավանդը և թուրքերի ապերախտությունը:
«Արժանապատվությանս վրա միշտ ազդում է, երբ սրան-նրան խնդրում ենք, որ Ցեղասպանությունն ընդունեն: Ընդամենը մեր մշակույթն ու պատմությունը պետք է պատշաճ ներկայացնենք, որպեսզի ամեն երկիր պատիվ համարի Ցեղասպանության փաստն ընդունելը` հետագայում նման չարագործությունները կանխելու համար»:
Անդրադառնալով գրքի թուրքերեն տարբերակի կարևորությանը` Ստեփանյանն ասում է, որ այն կոչված է կոտրելու Թուրքիայում հայերի մասին առկա կարծրատիպերը:
«Ցեղասպանությունից հետո սերունդներ են փոխվել: Դպրոցում և բուհում տրված կրթության համաձայն` հայերն ու թուրքերը համերաշխ ապրել են: Բայց հայերն ապերախտ են գտնվել ու վճռական պահին անցել են թշնամու` ռուսների կողմը: Արդյունքում մինչև հիմա Թուրքիայում «հայ» բառը վիրավորական իմաստ ունի: Պետք է կոտրել դա: Հետագա հարաբերությունների համար չափազանց կարևոր է, որ հարևան ժողովուրդները միմյանց հանդեպ թշնամանքով լցված չլինեն»,- ասում է Ստեփանյանը:
Նրա խոսքով` գիրքը թուրք ընթերցողին ցույց կտա, որ հայերն են շենացրել իրենց երկիրը, կներկայացնի, թե ինչ մեծ ներդրում են ունեցել հայերն իրենց երկրի պահպանման ու զարգացման գործում:
«Պատմությունը ստույգ գիտություն է, եթե զգացմունքայնության գնաս կամ փորձես ինչ-որ բաներ ծածկել, վաղ թե ուշ բացահայտվելու է, և արհամարհանքի ես արժանանալու: Ուստի պետք է ազնիվ լինես պատմության և խղճիդ առջև»,- ասում է Ստեփանյանը` հավելելով, որ ինքն այդպես էլ վարվել է:
Գրքի թուրքերեն տարբերակի հրատարակությունը հնարավոր է դարձել «Եվրասիա» համագործակցության հիմնադրամի և Գյուլբենկյան հիմնադրամի աջակցությամբ: Գիրքը, սակայն, ներկա պահին վաճառքում չկա. այն անհատապես նվիրվում է ղեկավար օղակներ զբաղեցնող պաշտոնյաներին, հատկապես` հայաշատ գավառների ղեկավարներին:

http://ankakh.com/article/5716/kayatsyel-e-«hayyeri-nyerdrumn-osmanyan-kaysruthyunum»-grqi-thurqyeryen-tarbyeraki-shnvorhandyese