Խաղաղության պատերազմն ազգայնականության դեմ. Ջեմալ փաշայի թոռան հոդվածը Ցեղասպանության տաբուն կոտրելու անհրաժեշտության մասին

Հայոց ցեղասպանության գլխավոր կազմակերպիչներից Ջեմալ Փաշայի թոռը՝ Հասան Ջեմալը, ով պապի հանցանքների պատճառով բազմիցս ներողություն է խնդրել հայերից և այցելել Ծիծեռնակաբերդ, իր հերթական հոդվածում խոսել է Թուրքիայում հայերի, քրդերի ու ալևիների՝ ինքնությունը թաքցնելով ապրելու, «ցեղասպանություն բառի տաբուի, և տաբուներն ու ազգայնականությունն արմատախիլ անելու անհրաժեշտության մասին»:
Հոդվածը ներկայացնում ենք մասնակի կրճատումներով.
«Գալու է մի օր, երբ բոլորս անցյալը ցավով ենք հիշելու, այլ ոչ ատելությամբ: Գալու է օրը, երբ մենք մեր հողերում գտնելու ենք մեր «կորսված պատմությունը»: Ահա այդ ժամանակ պատմությունը դադարելու է մեզ համար բեռ լինել և մենք, մեր պատմության հետ միասին, ավելի ազատ ենք լինելու» (Հասան Ջեմալ. Հայոց ցեղասպանությունը, էջ 57):
Թուրքիայի երկու առաջատար լրագրող, գրողներին իրենց մայրերի իրական ինքնությունը թաքցնել հարկադրողն ի՞նչն էր, Թուրքիա՞ն:
Հայկական բարեգործական ընդհանուր միությունը Սփյուռքի ամենամեծ բարեգործական կառույցներից մեկն է, որի կենտրոնը նախ եղել է Ստամբուլում, ապա Եգիպտոսում, որտեղից էլ տեղափոխվել է ԱՄՆ: Ստորև ներկայացնում եմ այդ կառույցի փարիզյան գրասենյակում ունեցած իմ ելույթը:
«Դուք երբևէ ստիպված եղե՞լ եք թաքցնել ձեր ինքնությունը:
4 տարի առաջ մահացած Իլհան Սելչուքը, ով սյունակագիր էր «Ջումհուրիյեթ» թերթում, մարդ, որի հետ աշխատել էի թերթում, իր ողջ կյանքում թաքցրել է, որ մայրը հայ է:
Մեհմեթ Ալի Բիրանդը՝ անցյալ տարի մահացած գործընկերս, որը Թուրքիայի առաջատար լրագրողներից էր, մոր կողմից քուրդ լինելու մասին միայն 2012թ. լույս տեսած ինքնակենսագրականից տեղեկացանք:
Երբեք չեմ մոռանա, թե ինչպես քուրդ մտավորականներից մեկը մի անգամ ասաց. «Թուրքիայում քրդերը երկար տարիներ փորձում են ապացուցել, որ իրենք գոյություն ունեն, իսկ հայերը՝ որ իրենց սպանել են»:
Ահա այսպիսին է թուրքական պետությունը…
Մինչև Օսմանյան կայսրություն, մինչև Էնվեր-Թալեաթ-Ջեմալ եռյակը ձգվող մի գիտակցություն կա այս պետության հիմքում:
Այս ազգայնական պետությունը կարելի է այսպես բնութագրել. «Մուսուլման չեղողներին Անատոլիայից բռնի արտաքսել կամ էլ, ինչպես 1915թ. էր, էթնիկ և մշակութային «մաքրագործում» իրականացնել»:
Հարվարդի համալսարանից oսմանյան պատմագիր, պրոֆեսոր Ջեմալ Քաֆադարն այսպես է ասում. «Անատոլիայի շատ քաղաքներում էթնոգրաֆիկ թանգարաններ կան, որտեղ հայերից «հ» տառն անգամ չի պահպանվել: Սա ցեղասպանության հարցից ավելին է, այլ կերպ ասած՝ ջնջում է սա»:
Հրանտ Դինքն ասում էր, որ Անատոլիայում բնակված հայերի բնաջնջումը ոչ միայն էթնիկ, այլև մշակութային հարց է.
«Թուրքիայում ապրող տարբեր մշակույթները ներկայացնող մի դասագիրք անգամ չկա: Լավ, դասագիրքը մի կողմ թողնենք, թուրքերենի մի գրքում անգամ մի բառ չկա, ասենք «Ալի՛, գնդակն Այշեին նետիր» նախադասության փոխարեն «Ալի՛, գնդակը Հակոբին տուր»:
Սա այնպիսի պետական գիտակցություն է, որ Թուրքիայում բնակվող քուրդին ստիպում է թաքցնել իր քրդական ինքնությունը, հային՝ հայ, իսկ ալևիին՝ ալևի լինելը:
Այժմ ձեզ մի երկրորդ հարց եմ ցանկանում տալ. «Դուք տաբուներ ունեցե՞լ եք, որոշ բառեր արտաբերելու հետ խնդիրներ ունեցե՞լ եք»:
Ես ունեցել եմ: Դրանցից մեկն էլ «ցեղասպանություն» բառն է:
Պատմեմ.
Լոս Անջելես, 2011թ. մարտի 31
Կալիֆոռնիայի համալսարանում ելույթից առաջ իմ սենյակում եմ: Մտածում եմ՝ «ցեղասպանություն» ասելո՞ւ եմ:
Ելույթիս սկզբում ասելու եմ. «Ձեր ցավը հասկանում եմ, և այդ ցավը կիսելու համար եմ այստեղ»: Բայց ո՞ր ցավը: Ցեղասպանությա՞ն ցավը, թե՞ պարզապես ցավը: Լեզուս կապ է ընկնում:
Կարծես չգիտեմ, որ Անատոլիայում էթնիկ, մշակութային ցանկացած տարբերության վերջն դնելու և թուրքացման քաղաքականությունն Իթթիհաթ վե Թերաքի-ի ժամանակաշրջանում է սկսվել:
Եվ եթե գիտեմ այդ ամենը, ինչո՞ւ չպետք է ասեմ այնպես, ինչպես գիտեմ: Սակայն ելույթս պատրաստելիս լեզուս շարունակում է կապված մնալ:
Երևանում էլ այդպես էր եղել 2008-ին: Ցեղասպանության հուշարձանին այցելելո՞ւ եմ, թե՞ ոչ:
Հետո գնացել և Հրանտ Դինքի ցավին գլուխս խոնարհելով` մեխակ էի դրել:
Լոս Անջելեսի հյուրանոցի իմ համարում շարունակում եմ գրել ու ջնջել «ցեղասպանություն» բառը:
Ինչո՞ւ:
Ի՞նչ խնդիր ունեմ այդ բառի հետ:
Ցեղասպանության հուշարձանին 2008թ. եմ այցելել: Հայերից ներողություն եմ խնդրել և կարծում եմ, որ ապրիլի 24-ը ցեղասպանություն էր:
1915թ.-ին Օսմանյան կայսրության քաղաքացի հայերի դեմ իրագործվածը ծրագրված էր:
Մտածում եմ, որ դա մարդկության դեմ ուղղված հանցագործություն էր, և դա ընդունելը Թուրքիային կմեծացնի:
Սակայն դեռ չեմ կարողանում ասել՝ ցեղասպանությո՞ւն, տեղահանությո՞ւն, ողբերգությո՞ւն, Մեծ եղե՞ռն, կոտորա՞ծ, ջա՞րդ:
Ի՞նչն է ինձ խանգարում բացեիբաց ասել այն, ինչ մտածում եմ. տաբունե՞րը, վախե՞րը, ճնշո՞ւմները, թուրքական Քրեական օրենսգրքի 301 հոդվա՞ծը, հայրենիքի դավաճան համարվե՞լը. ազգայնականության ծանր ճնշումնե՞րը:
Արդեն քանի տարի է` ժողովրդավարության, խոսքի ազատության համար եմ պայքարում, բայց որոշ գաղափարներ ինքս ինձնից շարունակելո՞ւ եմ թաքցնել: Դեռ տաբունե՞ր եմ ունենալու: Չե՞մ ազատվելու դրանցից: Ի վերջո «ցեղասպանություն» բառն ավելացնում եմ ելույթիս. «Ձեր ցավը գիտեմ, հասկանում եմ, և այստեղ եմ՝ ցեղասպանության վիշտը կիսելու համար»:
Ազգայնականությունը մարդկության գլխին եկած սարսափելի փորձանքներից մեկն է, դա հիվանդություն է:
Ազգայնականության մանրէից, ցավոք, մարդկությունը դեռ չի ազատվել՝ չնայած տեսած ցավերին:
Ազգայնականության դեմ հաղթանակի հասնելու համար, եթե պետք լինի, ինքներս մեր դեմ բռնություն պետք է գործադրենք:
Դրան հասնելու համար շատ մեծ գին վճարած ընկերոջս՝ Հրանտ Դինքին, կարոտով եմ հիշում…»:
http://www.tert.am/am/news/2014/10/27/cemal-article/