Քոբանին 1915 թվականին

Սերդար Քորուջու
Սերդար Քորուջուն պատմում է, թե Քոբանին, որի մասին քուրդ առաջնորդներն ասում են, թե «եթե իսլամական բանակի ձեռքն ընկնի, ապա ցեղասպանություն կլինի», 100 տարի առաջ ի՞նչ վիճակում էր Հայոց ցեղասպանության ժամանակ:
Միջազգային հանրության ուշադրությունը կենտրոնացած է «Իսլամական պետության» անունից խալիֆայություն հռչակած կազմակերպության թիրախում հայտնված Քոբանիի կամ ինչպես արաբներն են անվանում, Այն-ալ Արաբի վրա: Իսկ ամենամեծ տագնապն այն է, որ «1915 թ. ցավերի ականատես այս հողերը մի նոր ցեղասպանության թատերաբեմ են դառնում»:
20-րդ դարի սկզբին Քոբանին սովորական կանգառ էր` 1912 թ. բացված Քոնիա-Բաղդադ երկաթուղու գծում: Քոբանին վերջին շրջանում օրակարգ բարձրացավ, երբ սեպտեմբերի 15-ին «Իրաքի և Լևանտի իսլամական պետությունը» հարձակվեց շրջանն իր ազդեցության տակ պահող Ժողովրդական ինքնապաշտպանության ջոկատի վրա:
Այսօր և՛ ԻԼԻՊ-ը, և՛ ԺԻՋ-ը չի հրաժարվում շրջանից, որտեղ նախքան ներքին պատերազմը 200 հազար մարդ էր բնակվում, իսկ վերջին շրջանում բնակչության թիվը կրկնապատկվել էր դեպի հյուսիս գաղթի արդյունքում: ԻԼԻՊ-ը հայտարարում է, որ նպատակ ունի Այն-ալ Արաբը դարձնել Այն-ալ Իսլամ՝ «իսլամի աչք», իսկ ԺԻՋ-ի համար Քոբանին կարևոր է, քանի որ թեև այն Ռոժավա շրջանում հռչակված ինքնավար շրջանների մեջ ամենափոքրն է, սակայն հենց այնտեղ է 2012 թ. հուլիսի 19-ին կրակը բռնկվել, ինչպես նաև 1979 թ. հուլիսի 2-ին Սուրուչից այստեղ է եկել Աբդուլլահ Օջալանը:
Այսօր քուրդ ղեկավարները նախազգուշացնում են, որ եթե Քոբանին անցնի ԻԼԻՊ-ի ձեռքը, ապա «ցեղասպանություն» տեղի կունենա: Իսկ ամենամեծ երկյուղը այն է, թե հանկարծ չկրկնվի 1915 թ. հայերի վերապրածը:

Այրված դիակներ
Հայոց ցեղասպանության ժամանակ կատարվածների վերաբերյալ Հալեպում Գերմանիայի հյուպատոս Վոլտեր Ռոսլերի՝ Գերմանիայի կանցլեր Թեոբալդ ֆոն Բեթման Հոլվեգին ուղղված զեկույցներում Քոբանին հիշատակվում է որպես «Արաբ Փունար»:
Վոլտեր Ռոսլերը 1915 թ. օգոստոսի 13-ի իր զեկույցում անդրադառնում է օգոստոսի 11-ին իրեն ուղարկված «մի ավստրիացու գրանցումներին», որտեղ տեղ գտած տեղեկություններում նշվում է այդ շրջանում ցեղասպանության զոհերի այրված դիակների մասին. «Ուրֆա (Եդեսիա-Ակունքի խմբ.)-Արաբ Փունար ճանապարհին հավանաբար մթության պատճառով դիակ չէի տեսնում, սակայն վարորդս, որ շարունակ այս ճանապարհով գնում-գալիս էր, ժամանակ առ ժամանակ այրված վայրեր էր ցույց տալիս, քանի որ մարդկանց մարմիններն անմիջապես գտնված վայրում այրում էին»:
56 աստիճան տապի պայմաններում
Գրանցումներում անդրադարձ է կատարվում նաև ցեղասպանության քարավանների ընթացքին. «Որոշ քարավաններ ցավագալար հավաքվում և աղաղակներ արձակելով` առաջ էին ընթանում: Որևէ մեկին հանդիպելիս այս խեղճ մարդկանց մեծամասնությունը ծնկաչոք օգնություն էր աղերսում և ցանկանում փրկվել կամ էլ` խնդրում, որ իրենց երեխաներին գոնե վերցնեն: 56 աստիճան տապի և ջրի բացակայության պայմաններում մեծ մասը մահանում էր, իսկ ողջ մնացածների մահն էլ մոտ էր»:
Ուրֆայից Սիրիայի անապատներ ձգվող ճանապարհի վրա գտնվող շրջանը ցեղասպանության զոհերի մեծ մասի համար մահվան ճամփորդության վերջին կանգառն էր: Ցեղասպանությունից փրկված` 1902 թ. ծնված Սուրեն Սարգսյանը Վերժինե Սվազլյանի աշխատության մեջ պատմում է իր մահվան ճանապարհորդության մասին. «Մեզ տարան Ուրֆա, այնտեղից էլ` անմարդաբնակ անապատ, որտեղ մի քանի ծառ կար միայն: Այդ գիշեր անձրև մաղեց, և մի քիչ սառը քամի փչեց: Գիշերը հարյուրավոր մարդիկ էին զոհվել»:

serdarkorucu@hotmail.com
http://www.agos.com.tr/haber.php?seo=1915te-koban&haberid=8337
Թարգմանեց Անահիտ Քարտաշյանը
Akunq.net