Հալեպի ապաստարանի Փրկության տան գրանցումները թուրքերեն

Էմրե Ջան Դաղլըօղլու
Հայոց ցեղասպանությունից փրկված հայերի համար իր դռները բացած Հալեպի Փրկության տանն ապաստանած հայերի թղթապանակների թուրքերեն թարգմանությունը լույս է տեսել` «Հալեպի ապաստարանը 1922-1927 թթ» վերնագրով: «Ալֆա» հրատարակչության կողմից լույս ընծայված գիրքը տպագրության են պատրաստել Գլխավոր շտաբի ռազմական պատմության և ռազմավարական հետազոտությունների վարչության տնօրինության արխիվի նախկին տնօրեն Ահմեդ Թեթիքն ու Ջիհան Գյունեշը:
Դանիացի միսիոներ Կարեն Եպպեյի՝ Ազգերի լիգայի հրամանով ստեղծած 1922-1927 թթ. Հալեպի Փրկության տան գրանցումներից բաղկացած գրքում տեղ են գտել այնտեղ ապաստանած 1 184 հայ կնոջ և երեխայի կենսագրությունները: Համաձայն Եպպեյի անձնական գրառումների՝ որպես Ազգերի լիգայի կոմիսար իր պաշտոնավարման ժամանակ փրկած մարդկանց թիվը հասել է 1 700-ի:

469 կին և 684 տղամարդ
ՄԱԿ-ի Ժնևի արխիվում 12 մատյանից բաղկացած գրանցումների պահոցը պարունակում է Փրկության տանն ապաստանած անձանց անունները, եթե հիշում են ծնողների անունները, հայրենիքը, տարիքը, ապաստարան գալու տարեթիվը, գոյության դեպքում` լուսանկարներ, ինչպես նաև հիշելու դեպքում` 1915 թ. հետո իրենց գլխով անցածները: Համաձայն այս տեղեկությունների՝ փրկված հայերից 469-ը կին, 684-ն էլ տղամարդ էր: 1-61 տարիքային խմբում փրկվածների մեծամասնությունը պատկանում էր 15-20 տարիքային խմբին: Ինչպես հաստատում են Թեթիքն ու Գյունեշը, Փրկության տուն եկած կանանցից միայն 5-ն է սեռական բռնության ենթարկվել, ընդհանուր առմամբ 18 հոգի ենթարկվել է հայհոյանքներով բռնության: Փրկվածների գրեթե կեսը թուրք, քուրդ և արաբ ընտանիքների կողմից վերցրած կանայք կամ երեխաներ են: Գրքում առևանգվածների թիվը ներկայացվում է 348 հոգի: Տղա երեխաներին մեծամասամբ հովվություն անելու համար են փախցրել, մինչդեռ աղջիկ երեխաներին բռնությամբ ամուսնացնելու նպատակով են ընտանիքներից խլել: Փրկության տուն եկած երեխաներից յուրաքանչյուր երրորդը հիշում է, որ իր ընտանիքը բռնության է ենթարկվել: Գրքում տեղ գտած պատմություններում որևէ ձևով ընտանիքից հեռացված այս մարդկանց մեծամասնությունը կարծել է, թե Ցեղասպանության ժամանակ բոլոր հայերին ոչնչացրել են, սակայն երբ լսել են, որ «հայերին Հալեպում հավաքում են», ամեն ինչ թողել և Հալեպ են փախել: Փրկության տանն ապաստանած յուրաքանչյուր երրորդին որևէ կերպ հանձնել են իր մերձավորներին, մնացածները աշխատել են Եպպեյի ստեղծած գյուղատնտեսական ճամբարներում կամ էլ` լքել են Փրկության տունը մի փոքր ոտքի կանգնելուց հետո:

Ծովապատնեշ
Թեմայով հետաքրքրվողների համար գրքում տեղ գտած տեղեկությունները նորություն չեն: Սպասելի էր, որ Թաներ Աքչամի, Դիջլե Աքարի և Մաթիաս Բյորնլանդ համատեղ նախագծի շրջանակներում armenocide.de կայքում հրապարակված անգլերեն այս գրանցումները կթարգմանվեն թուրքերեն: Երբ թեմայի վերաբերյալ հարցրեցինք Թ. Աքչամի կարծիքը, ասաց, որ երբ սկսել են նախագիծը չեն ենթադրել, որ գիրքը լույս կտեսնի, այս գրքի լույսընծայումը «ծովապատնեշի» նշանակություն ունի: Ծրագրի մյուս անդամներից Բյորնլանդն էլ այն կարծիքին է, որ այս գիրքը նախաձեռնել են, որպեսզի խոչընդոտեն 2015 թ. նախօրեին Ցեղասպանության վերաբերյալ պատմությունները, քանի որ գրքի նախաբանում «1915 թ. դեպքերը» մեկնաբանվում են որպես «տեղահանության և վերաբնակեցման» ժամանակ, ինչպես նաև հետագայում տեղի ունեցած դժվարին ճանապարհորդության ժամանակ հայերի մեծամասնության մահ և ընդգծվում՝ այս դեպքերը «ողջ օսմանյան հպատակների համար ցավալի և ողբերգական ժամանակաշրջան» է:

Հրատարակչության հայեցողությունը
Գիրքը հրատարակության պատրաստողներից Ահմեդ Թեթիկն ասաց, որ թեմային առնչվող նախագծի մասին տեղյակ են եղել, սակայն իրենք այս գրանցումների վրա սկսել են աշխատել երկու տարի առաջ: Թեթիքն այն միտքը, թե գիրքը «2015 թ. համար նախապատրաստություն է», որակեց անհաջող միտք՝ «Տեղին չէ այդպես մտածելը: Տեղի ունեցածը վերապրածների տեսանկյունից կարևորեցինք և ցանկացանք հրապարակել»: Թեթիքը հայտնեց, թե քանի որ վերապրածները ծրագրված կոտորածներից չեն խոսում, ապա չի կարելի պնդել, որ նման բան է եղել, ինչպես նաև հավելեց, որ պատերազմի առաջացրած անկարգության մթնոլորտում կատարված դեպքեր են, թուրքերն էլ են նույն ցավերի միջով անցել: Մեր հարցին, թե ինչու թուրքերեն աղբյուրներում «Հալեպի փրկության տուն» հիշատակվող հաստատությունը գրքում կոչվել է «Հալեպի ապաստարան», Թեթիքը պատասխանեց, որ հրատարակչության նախաձեռնությունն է: Հրատարակչությունը շարժվել է այն մտայնությամբ, որ «Փրկության տուն» անվանումն ընթերցողներին ոչինչ չի ասի:

misakmanusyan@gmail.com
http://www.agos.com.tr/haber.php?seo=halep-kurtarma-evinin-kayitlari-turkcede&haberid=8252
Թարգմանեց Անահիտ Քարտաշյանը
Akunq.net