1915թ. ուրվականները կամ Քոբանիի՝ Հայոց ցեղասպանություն տեսած անցյալը. «Միլլիյեթ»-ի անդրադարձը

100 տարի առաջ Քոբանի կոչվող վայր գոյություն չուներ: Շատերն ասում են, որ այդ բնակավայրի սկզբնական անունը Այն ալ Արաբ է եղել, բայց նման բնակավայր էլ չկար: 100 տարի առաջ այնտեղ Արաբ Փունար կոչվող փոքրիկ մի գյուղ կար, պատմում է «Միլլիյեթ» թերթի հոդվածագիր Ասլը Այդընթաշբաշը:
Հոդվածը ներկայացնում ենք մասնակի կրճատումներով.
«Այս փոքրիկ գյուղի պատմությունն այսօր Ռուսաստանից մինչև Նյու Յորք` ողջ աշխարհի օրակարգում է հայտնվել, սակայն այս պատմությունն արժե պատմել…
Բեռլին-Բաղդադ ցամաքային ճանապարհն Օսմանյան կայսրության վերջին տարիների ամենակարևոր քաղաքական և տնտեսական նախագիծն էր: Արաբ Փունարի մասին առաջին հիշատակումը գերմանացիների կողմից կառուցված ճանապարհի փոքրիկ կայարանի կառուցումից հետո է եղել…
1912թ-ն է… Ուրֆան հայերով և արաբներով բնակեցված մեծ բնակավայր է, իսկ Արաբ Փունարը՝ լեռան գագաթին գտնվող մի կայարան, որը փոքրիկ հյուղակներից էր բաղկացած:
Սակայն Արաբ Փունարը պատմության թատերաբեմում հայտնվեց 1915թ. հայերի ջարդերի (Հայոց ցեղասպանության-Ակունքի խմբ.) տարիներին:
Արաբ Փունարը Սիրիայում ճգնաժամի սկզբից շրջանառվող անունների՝ Ռասուլ Այնի, Ռաքքայի և Դեր Զորի նման, Անատոլիայից (Արևմտյան Հայաստանից-Ակունքի խմբ.) գաղթած հայերի հաստատված «ճամբարներից» է: Ավելի ճիշտ` ավելի մահացու, ողջ մնալը գրեթե անհնար ճամբարներ հասնելու համար «տարանցիկ կենտրոն»:
Հայկական արմատներով ֆրանսիացի պատմաբան Ռայմոնդ Գևորգյանը Հայոց ցեղասպանության մասին պատմող իր գրքում նշում է, որ 1915թ. Արաբ Փունարի ճամբարում տեղավորված 15 հազար հայերից վարակիչ հիվանդությունների պատճառով օրական 100-170-ը մահանում էին: Կարապետ Գափիջյանն էլ նշում է, որ ճամբարում 6 շաբաթում 4.000 մարդ է մահացել:
Օսմանյան կայսրությունը հայերին, Անատոլիայի ամեն անկյունից տեղահանելով, Սիրիայի անապատներ մահվան էր ուղարկում:
Անցնում է որոշ ժամանակ, և Օսմանյան կայսրությունը հետ է քաշվում այդ սահմաններից՝ Արաբ Փունարը Սիրիային թողնելով: 1915թ. փրկված հայերն ու շրջակա գյուղերից գաղթած քրդերը կամաց-կամաց այնտեղ են հաստատվում:
Ժամանակի ընթացքում այստեղ արաբ, քուրդ, հայ, թուրքմեն ազգերից բաղկացած խառը բնակչություն է հաստատվում: Դպրոցներ են բացվում, եկեղեցներ, մզկիթներ կառուցվում:
1920-1930-ական թվականներին Թուրքիայի երիտասարդ հանրապետության հիմնական խնդիրներից մեկը Սիրիայից զինյալ խմբերի մուտքը երկիր արգելելն էր: Արաբ Փունարի մասին նաև այդ ժամանակահատվածում է շատ խոսվում: Անկարան Սիրիայում հաստատված քուրդ-հայկական միությունն իրեն ուղղված սպառնալիք էր դիտարկում:
Հետո ստեղծվում է Սիրիական պետությունն, ու արաբականացման քաղաքականության շրջանակներում բնակավայրը վերանվանվում է Այն ալ Արաբ:
Իսկ Քոբանի անունը, ասում են, գերմանացիների կառուցած կայարանի պատճառով է. գերմաներեն «ընկերություն»՝ «Kompanie» բառի աղավաղված ձևն է:
Ամեն դեպքում, Քոբանին այս կամ այն կերպ, արդեն մեկ դար է, եղունգներով կառչածների, ընկած-վեր կացածների քաղաքն է: Այդ պատճառով էլ դեռ դիմանում է…»
http://www.tert.am/am/news/2014/10/14/kobani-1915/