Գողտրիկ մի վայր, որ ամբարում է մի ժողովրդի պատմություն*

Անահիտ Քարտաշյան
Թուրքագետ

Այս շաբաթվա անդրադարձս մի փոքր այլ թող լինի ասելով` նստում եմ Սանկտ Պետերբուրգ-Մոսկվա գնացքը, սակայն ճանապարհորդում մեկ այլ ուղղությամբ՝ Պոլիս: Գնացքի միալար ու հանգիստ ընթացքը հիշեցնում է Պոլսում անցկացրածս հագեցած, խրթին, ոչ միալար, սակայն օգտակար երկու ամիսը: Զբոսաշրջիկի կամ մեկ այլ կարգավիճակով չէի մեկնել Պոլիս. գնացել էի Գալուստ Գյուլբենկյան հիմնադրամի կարճաժամկետ հետազոտական աշխատանք կատարելու կրթաթոշակի շրջանակներում` որպես հետազոտող ու, մի կողմ թողնելով տարատեսակ ու հակասական զգացմունքներս, սպունգի պես փորձում էի կլանել ամեն ինչ, բաց չթողնել ոչ մի մանրուք: Այլ բան է ուսումնասիրել դաշտը գրքերում, համացանցում կամ լսարաններում, մեկ այլ բան, երբ հենց տեղում՝ դաշտում ես:
Այս անգամ պրպտումներիս արդյունքում հայտնվեցի Պոլսի Սուրբ Փրկիչ հայկական հիվանդանոցում: Հիվանդանոցի մասին չէ, որ պետք է պատմեմ, առավել ևս որ բազում աշխատություններ ու հոդվածներ կան այդ համազգային նշանակություն ունեցող դարավոր հսկայի մասին: Սակայն չեմ կարող չնշել, որ հակառակ իմ սպասումերի՝ գտա ժամանակակից բոլոր չափանիշներին համապատասխան բուժհատատություն:
Հիվանդանոցը գտնվում է Զեյթունբուրնուում:
Այս անգամ ուզում եմ խոսել Սուրբ Փրկիչ հայկական հիվանդանոցոմ գործող գրադարանի մասին, որի պաշտոնական բացումը դեռ չի եղել, սակայն մեկ տարի է, ինչ իր դռներն է բացել հետազոտողների առաջ: Մտածելով` միգուցե հետազոտողներին հետաքրքրի, մանրամասն պատմեմ գրադարանի մասին.
Դեռևս Սանկտ Պետերբուրգից էլեկտրոնային նամակ ուղարկեցի հիվանդանոցի հոգաբարձուների խորհրդին՝ նշելով հիվնդանոցի գրադարան-արխիվում հետազոտություն կատարելու ցանկությանս մասին, և շատ կարճ ժամանակահատվածում թույլատվություն ստացա: Եթե որևէ առիթով շփվել եք պոլսահայ համայնքային կառույցի հետ, ապա պետք է ծանոթ լինեք որոշ պոլսահայ համայնքային կառույցների չմերժելու, բայց նաև չթույլատրելու, տանել-բերելու գործելակերպին:
Գրադարանն աշխատում է աշխատանքային օրերին, ժ. 9:00-16:00: Այն ոչնչով չի զիջում համալսարանական գրադարաններին, իսկ մթնոլորտը տրամադրող է: Ինչպես նշեց գրադարանի ստեղծման նախաձեռնողներից պոլսահայ ճարտարապետ, հետազոտող Զաքարյա Միլդանօղլուն, գրադարանում ստեղծված է ամեն մի պայման հետազոտողի արդյունավետ աշխատանքի համար: Սուրբ Փրկչի գողտրիկ այգին հիանալի վայր է ընթերցանությունից մի փոքր ցրվելու, հանգստանալու և մի բաժակ թեյ կամ սուրճ ըմբոշխնելու համար:
Ստորև ներկայացնում եմ գրադարանավարուհի Ազատ Քուրթուլքայայի հետ հարցազրույցը, որն առավելագույնս տեղեկություն կհաղորդի գրադարանի աշխատանքի մասին:
-Ե՞րբ է ստեղծվել գրադարանը:
Այս գրադարանը որոշվեց բացել անցած տարի: Գրադարան կոչվածը շատ հին էր, ոչ ոք չէր վերանորոգել և պայմանները շատ վատ էին, ոչ մեկ չէր ցանկանում աշխատել այնտեղ: Գրադարանը բացելու միտքը պատկանում է պարոն Արսեն Յարմանին, սակայն նա չէր կարող միայնակ իրագործել այդ գաղափարը, եթե չլիներ պարոն Զաքարյա Միլդանօղլուն, ում էլ հանձնվեց վերանորոգման հարցը: Այսօր շնորհիվ պարոն Արսենի և պարոն Զաքարյայի՝ ունենք այս գրադարանը:
Երբ անցյալ տարվա հուլիսին սկսեցի աշխատել, արդեն գրքերն էի տեղավորում: Սեպտեմբերին աշխատանքները վերջացրել էինք, և գրադարանը բացեցին հետազոտողների առաջ:
-Ուսումնասիրողն ի՞նչ կարող է գտնել գրադարանի հավաքածուում:
Այստեղ ավելի շատ կարող են գտնել մշակութային գրականություն՝ թատերախաղեր, մյուզիքլներ. վերջիններս այդքան էլ շատ չեն: Կախված է նրանց ուսումնասիրության առարկայից: Դասագրքեր ունենք, վեպեր, հայոց պատմության վերաբերյալ գրքեր, որոնք ևս հարուստ չեն: Օրինակ՝ ունենք «Շողակաթ» կրոնաբարոյագիտական ամսագիրը, որն ավելի շատ կրոնական ուղղություն ունի, բայց այն կարող են օգտագործել նաև մշակութային, թատերական ուսումնասիրությունների համար: Անհրաժեշտ գրականությունը գտնելու համար պետք է փնտրել: Թերթերի հավաքածու ունենք՝ «Մարմարա», «Ժամանակ», որոնք ոչ մի տեղ ամբողջական չկան: «Ժամանակ»-ի հավաքածուն ներառում է 1928 թ. մինչև մեր օրերը հրատարակված համարները, իսկ «Մարմարա»-ի հավաքածուն՝ 1940 թ. ի վեր հրատարակված համարները: Ունենք նաև «Սուրբ Փրկչի» տարեգրքերը՝ սկսած 1900 թ. մինչև 1910 թ. և 1924 թ. ցայսօր: Ամսագրեր ունենք, որոնք ներկայացված են մաս-մաս՝ մի քանի տարվա հրատարակումներով: Գրադարանում կարելի է գտնել «Թռուցիկ»-ի 1907-1928 թթ. համարները, «Երջանիկ», «Շողակաթ», «Կուլիս» ամսագրերի համարները, որոնք մեզ տեղեկություն են հաղորդում 1948-1996 թթ. Թուրքիայում տեղի ունեցող թատերախաղերի մասին:
Ունենք «Ակօս» 1996 թ. մինչև այսօր, «Ազդարար»` 1926-1936 թթ., «Ճառագայթ»` 1948-1951 թթ., «Արևելք»` 1931-38 թթ., «Փարոս», «Շողակաթ», «Զարթոնք»: Առանձնակի կարևորություն են ներկայացնում Վարուժան Քյոսեյանի աշխատություններն ու արխիվը, որ, ցավոք, ժամանակի սղության պատճառով դեռևս չենք հասցրել տեղավորել գրադարանում: Գրադարանում ունենք նաև Սուրբ Փրկիչ հիվանդանոցի նկարների հավաքածու, որը հավաքել են գրեթե 1940 թ. սկսած:
Այս թերթերն ու ամսագրերը սկզբնաղբյուրի նշանակություն ունեն, տեղեկություն են հաղորդում ոչ միայն պոլսահայ համայնքի կյանքի, այլև ընդհանուր Թուրքիայի սոցիալ-քաղաքական իրավիճակի վերաբերյալ:
Հետազոտողը կարող է գտնել նաև բժշկական ամսաթերթեր, բժշկության օրագրքեր, գրեթե մեր գրադարանի կեսը այդ ամսաթերթերն են գրավել, իհարկե, վերջիններս անգլերեն և ֆրանսերեն են գրված: Բժշկության մասին հայերեն լեզվով գրքեր ունենք, որոնք մարդիկ բավականին շատ են օգտագործում: Հիվանդանոցի 1873-1970 թթ օրագրերն ունենք: Սակայն այն օգտագործելը դժվար է, քանի որ այն միայն հիվանդանոցին է վերաբերում. հիվանդանոցի այցելուների և նրանց հիվանդությունների մասին պատմող օրագրեր են:
Այստեղ հայերենի հետ մեկտեղ կան նաև թուրքերեն գրքեր, որոնք հրատարակվել են գրեթե վերջին տարիներին՝ 1980 թ. հետո: Այդ գրքերը հրատարկվեցին Հրանտ Դինքի շնորհիվ, որոնցում ներկայացված է մեր գրական անցյալը: Այստեղ հայախոսների թիվը նվազել է, անգամ չենք կարողանում հայերեն խոսել: Այս գրքերը մեզ պատմում են մեր գրական անցյալի մասին:
-Ինչպե՞ս է ստեղծվել գրադարանի հավաքածուն, ինչպե՞ս եք այն հարստացնում:
Մեր նպատակն էր ստեղծել մի գրադարան, որտեղ մեր ձեռքն ընկած գրքերը, ամսագրերը, անգամ ինչ-որ թղթեր իրենց տեղը գտնեին: Քանի որ մեզ հասած գրական ժառանգությունը բոլորիս է պատկանում, նպատակ էինք հետապնդում բացել այն բոլորի համար. թող նրանք, ովքեր հետաքրքրվում են, գան, կարդան, ուսումնասիրեն:
Այս թերթերի և ամսագրերի հավաքածուների մի մասը մինչեև 2000 թ. պարոն Քյոսյանն է հավաքել, այնուհետև՝ թաղային խորհուրդը: Երբ եկա այստեղ աշխատելու, 1980 թ. ի վեր հավաքված գրականությունը արկղերի մեջ էր, բոլորը դասավորեցինք գրադարակներում: Նպատակը մեկն էր՝ փրկել այս հավաքածուները ոչնչացումից և հանձնել ընթերցողին:
Բացի այդ, գրադարանը պարբերաբար համալրվում է նոր գրքերով: Հիմնականում հնատիպ գրքեր են, որոնք գնում ենք գրավաճառների շուկաներից կամ առանձին անհատներից: Վերջերս գրադարանի համար 800 գիրք ենք գնել, որոնք այս գրադարանի համար անհրաժեշտություն էին: Այդ գրքերից կարող եմ առանձնացնել հայոց պատմության վերաբերյալ գրքերը: Աշխատողների և այցելուների համար անհրաժեշություն էր, որպեսզի հարստացնենք հայերեն գրականությունը: Իհարկե, այս ամենը կապված է մեծ ֆինանսների հետ, եթե ինչ-որ մեկը մեր գրադարանին գրքեր նվիրի, շատ ուրախ կլինենք:
-Գրադարանը ապագայում պատրաստվու՞մ է ստեղծել թվային գրացուցակ:
Էլեկտրոնային գրացուցակի մասին ոչինչ ասել չեմ կարող: Սակայն այսօր գնում ենք դեպի թվայնացում: Եթե նման բան լինի, ապա կարծում եմ՝ միայն գրքերի անունները, հեղինակի անունը, հրատարակման տարեթիվը և վայրը կտեղադրվեն թվային դաշտում: Այդպես ավելի հեշտ կլինի փնտրելու համար:

*Հարցազրույցը վերցրել եմ դեռևս մայիսին արևմտահայերենով: Մեր ընթերցողներին ենք ներկայացնում հարցազրույցի արևելահայերեն տարբերակը:
P.S.-Ուզում եմ առանձնահատուկ շնորհակալություն հայտնել հիվանդանոցի ղեկավար կազմին, մասնավորապես պարոն Արսեն Յարմանին և գրադարանավարուհի տիկին Ազատ Քուրթուլքայային, Զաքարյա Միլդանօղլուին և բոլոր նրանց, ովքեր ջանք չխնայեցին օգնելու և ժամանակս արդյունավետ բաշխելու համար:
Akunq.net