Թու՞րք եք*

Մուրադ Միրզա

Այս հարցին այլևս առաջվա պես դյուրին կերպով չեք կարող պատասխան տալ: Սույն հոդվածն ընթերցելուց հետո ստիպված կլինեք բավականին երկար մտածել` «Այո՛, ես թուրք եմ, քուրդ եմ, արաբ եմ…» ասելուց առաջ:

Եթե ծայրահեղ ազգայնական գաղափարների կրող եք, ի սկզբանե եմ նախազգուշացնում` հետ կանգնեք, քանի դեռ ուշ չէ. անմիջապես դադարեք հոդվածի ընթերցումը: Իսկ եթե ոչ, մի մոռացեք, որ ոչ մի բան այլևս նախկինի նման չի լինի…

Երբ յոթ տարի առաջ “National Geographic”-իկողմից մեկնարկած ‘Genom’ նախագծի համար ուղարկեցի իմ ԴՆԹ-ն, դեռևս շատ վաղ էր, որ հոդված գրեի Թուրքիայի գենետիկ կառուցվածքի վերաբերյալ: Սակայն գենետիկայի մասին գիտությունը բավականին արագ զարգացավ, 2007 թ. հրապարակվեց մարդ արարածի գենային քարտեզը, և այսօր բավարար չափով տեղեկացված ենք, որպեսզի կարողանանք որոշել ժողովուրդների ազգակցական կապերը: Այդ դեպքում սկսենք ճամփորդությունը: Ինչպես Մորփեոսն է ասում, նայենք, տեսնենք` նապաստակի բույնը ի՞նչ խորություն ունի:

Գենային տեստի արդյունքի համաձայն` առաջին տղամարդն ապրել է մեզանից 60-80 հազարամյակ առաջ` Աֆրիկայում, ներկայիս Քենիա-Եթովպիայի կողմերում: Ես որպես միջին կընտրեմ 70 հազար տարին: Այսինքն, երբ աշխարհիս երեսին գտնվող 3.5 միլիարդ տղամարդուց ԴՆԹ-ի օրինակ վերցնելով և Y քրոմոսոմը հիմք ընդունելով` հետ ենք գնում, տեսնում ենք, որ բոլոր տղամարդկանց ընդհանուր նախահայրը 70 հազարամյակ առաջ ապրած այդ անձն է:

Ի դեպ, անմիջապես բացատրենք, թե ինչու ենք «տղամարդ» բառը շեշտում. Y քրոմոսոմն առկա է միայն տղամարդկանց մեջ, և եթե ուզում եք մորական կողմից ձեր ծագումը բացահայտել, ապա պետք է անել տաք միտոքոնդրիումային ԴՆԹ-ի թեստ: Y քրոմոսոմն է սահմանում մարդու սեռը: Այսինքն, արու զավակ չունեցած մեր պարոնները եթե «Ինձ մի որդի չպարգևեցիր» ասելով` իրենց կանանց մեղադրելու փոխարեն դրա համար իրենց սեփական քրոմոսոմները պատասխանատու համարեն, ավելի ճիշտ վարված կլինեն:

Այստեղ իսկույն հետևյալն էլ նշենք. քրոմոսոմի, գենի, միտոքոնդրիումի նման գիտական բառերը թող բոլորովին էլ ձեր աչքը չվախեցնեն. սույն հոդվածում կփորձեմ հնարավորինս հեռու մնալ գիտական եզրաբանությունից: Սակայն ուզած-չուզած ստիպված կլինենք մի փոքր հիշել լիցեյի տարիներին մեզ մատուցված կենսաբանության, աշխարհագրության, մի փոքր էլ` պատմության վերաբերյալ տեղեկությունները: Օրինակ, օգտակար է իմանալ, որ մեր տեսակի մարդու գիտական անվանումը «հոմո սափիենս» է: Երբ երևակայությամբ 70 հազարմայակ հետ ենք գնում, տեսնում ենք, որ աշխարհի երեսին մի տղամարդ հոմո սափիենս է ապրում` ընտանյոք հանդերձ: Այսինքն, ներկայիս ճապոնացիների, գերմանացիների, թուրքերի, արաբների, անգլիացիների, քրդերի, ռուսների` բոլորի ընդհանուր նախահայրը հենց այդ մարդն է: Ուրիշ ոչ մի տեղ մարդ չկա: Հետաքրքի՞ր է, չէ՞: Բոլորս մեկ անձի թոռներն ենք:

Թեև գիտնականներն առանձնապես չեն սիրում իրենց գիտական աշխատանքների մեջ կրոնին ու հավատքին հղումներ անել, սակայն այդ հոմո սափիենսը Սուրբ գրքում Ադամ անունն է կրում: Այդ առաջին տղամարդը և նրա զավակները, բնականաբար, ունեին ընդհանուր գենետիկ առանձնահատկություններ: Այսինքն, նույնն էին այնպիսի ֆիզիկական տվյալները, ինչպիսիք են` մաշկի և աչքի գույները: Սակայն այդ գենետիկ առանձնահատկությունները ժամանակի ընթացքում փոփոխության ենթարկվեցին. հազարամյակներ տևած ճանապարհորդությամբ այդ մարդկանց թոռները ցրվեցին Աֆրիկայի մայրցամաքով մեկ, մի մասը հեռացավ հյուսիս, ներկայիս Եգիպտոսի և Պաղեստինի կողմերը, իսկ մյուս մասը 70 հազար տարի առաջ առաջին անգամ դուրս եկավ Աֆրիկայի մայրցամաքից և գաղթեց դեպի Հարավային Ասիա, Հեռավոր Արևելք և աշխարհի ամեն անկյուն: Ահավասիկ, այդ գաղթերի հետևանքով, տարբեր աշխարհագրական և կլիմայական պայմանները մուտացիաների տեղիք տվեցին մարդկանց գենետիկ կառուցվածքներում:

Y քրոմոսոմում ի հայտ եկած ամեն մի գենետիկ փոփոխություն (SNP-Single Nucleotide Polymorphism) մի տառով կոդավորելով` այդ նոր գենետիկ առանձնահատկությանը տվել են «հապլո-խումբ» անվանումը:

Երբ նայում ենք ստորև ներկայացված ժամանակագրական ցանկին, տեսնում ենք, որ առաջին SNP մուտացիայի միջոցով առաջացել է BT «հապլո-խումբը»: Երբ դրանից հետո ևս մի քանի հազարամյակ է անցնում, մեկ այլ գենետիկ փոփոխություն հանգեցնում է CT «հապլո-խմբի» առաջացմանը, և այդ փոփոխությունները մեր օրերում էլ են շարունակվում: Քանի որ սույն հոդվածում հիմք են ընդունվել ոչ թե National Georgraphic-ի տվյալները, այլ դոկտոր Սթիվեն Օփենհեյմերի ուսումնասիրությունները, ինչպես վերը նշեցի, առկա են ժամանակային տարբերություններ:

Այդ տեղեկությունների լույսի ներքո մեր գենետիկ փոփոխության ոդիսականի վրա հայացք նետելուց հետո շարունակենք այնտեղից, որտեղ կանգ էինք առել:

Այս սխեմայում նշված են միայն Եվրոպայում հաճախ հանդիպող «հապլո-խմբերը»: Գրեթե անհնար է Ասիայի, Աֆրիկայի և Ամերիկայի մայրցամաքներում հանդիպող «հապլո-խմբերը» և յուրաքանչյուր խմբի ենթախմբերը մեկ սխեմայի շրջանակներում ներկայացնելը: Այդ պատճառով օգտակար է միայն Եվրոպայի մայրցամաքում ամենաշատը հանդիպող «հապլո-խմբերը» ներկայացնելը:

Եվրոպայի էթնիկ կառուցվածքը` ըստ «հապլո-խմբերի»

Մեզոլիթիկ եվրոպացիներ

I1 Նախագերմանական (սկանդինավյան)
I2b: Նախակելտագերմանական                     
I2a1: Սարդինիա, Իբերիա                    
I2a2 Ադրիատիկ, Դանուբի ավազան

Նեոլիթիկ եկվորներ

N1c1 Ուրալո-ֆիննական, Բալթիկ, Սիբիրցի     
G2a Կովկաս, Հունա-անատոլիական

E1b1b Հյուսիսային Աֆրիկա, Մերձավոր Արևելք, Բալկաններ

T Միջին Արևելք, Արևելյան Աֆրիկա

Բրոնզեդարյան եկվորներ
R1a Բալթո-սլավոնական, Գերմանական, Հնդիրանական 
R1b Իտալո-կելտական, Գերմանական, Խեթական, Հայկական

J1 Կովկաս, Միջագետք, Սեմական

J2 Հունա-անատոլիական, Միջագետք, Կովկաս

Եթե մեզնից բաղկացած այս խմբերը մեկ առ մեկ ուսումնասիրելով` տառերով և թվերով արտահայտված կոդերը փոխարինենք ազգերի անուններով, ապա բարդ կլինի որոշել, թե մեր երկրում եղած գեները որ ռասաներին են պատկանում: Որպես օրինակ` ուսումնասիրենք R1a «հապլո-խումբը»: Երբ նայում ենք վերոհիշյալ սխեմային, տեսնում ենք, որ այդ խումբը կազմավորվել է 22-24 հազարամյակ առաջ, հավանաբար Արևելյան Եվրոպայում կամ Հարավային Ասիայում: Սույն խումբն առավելապես հանդիպում է սլավոնական և գերմանական ցեղերի մոտ: Այդպիսով, կարող ենք ենթադրել, որ Եվրոպայում բնակվող R1a խումբը բաց շիկամորթ է, կանաչ-կապույտ աչքերով:

Այսպես, եթե նայենք ստորև բերված գծագրին, ապա կտեսնենք, որ այդ խումբը ներկայում առավելապես հանդիպում է այնպիսի սլավոնական երկրներում, ինչպիսիք են Ռուսաստանը, Ուկրաինան և Լեհաստանը: Սակայն դա հիմք ընդունելով` չենք կարող ասել, թե R1a խումբը միայն ռուսական կամ սլավոնական ցեղում է հանդիպում: Այո՛, սլավոնական ռասայի նախահայրերը R1a խմբից են, սակայն 22 հազար տարի առաջ ի հայտ եկած այդ խումբը 19-27 տոկոսով հանդիպում է նաև Նորվեգիայում և Շվեդիայում: Հետևաբար, R1a-ը թե՛ սլավոնական և թե՛ արևելաեվրոպական ու սկանդինավյան բազմաթիվ ցեղերի ընդհանուր նախահայրն է: Որոշ առումով կարելի է ասել, որ այդ ժողովուրդներն իրար ազգական են այնքանով, որքանով կրում են այդ գենը:

Հիմա ուսումնասիրենք մեկ այլ տիպիկ եվրոպական «հապլո-խումբ» եղող R1b-ն: Ինչպես երևում է քարտեզում, այդ գենետիկ խումբը հոծ զանգվածով հանդիպում է այնպիսի արևմտաեվրոպական երկրներում, ինչպիսիք են Իսպանիան, Ֆրանսիան և Անգլիան: R1b-ն կազմավորվել է մոտավորապես 20 հազար տարի առաջ, ժամանակագրական սխեման ցույց է տալիս, որ R1a-ի և R1b-ի համատեղ նախահայրը եղող R1-ը ի հայտ է եկել 26 հազարամյակ առաջ: Իսկ ի՞նչ է դա նշանակում: Դա նշանակում է, որ երբ 26 հազար տարի հետ ենք գնում, այլևս ֆրանսիական, անգլիական, ռուսական ցեղ չի մնում, նրանք մեծամասամբ ազգակից են դառնում: Եթե 44 հազար տարի հետ գնաք, բոլոր եվրոպական ցեղերը կդառնան նույն պապի թոռները` լինելով IJK «հապլո-խմբից»: Այս կետում կանգնում ենք ազգայնականությունն իմաստազրկող մի իրավիճակի առջև: IJK-ն չենք սահմանում ռուս, անգլիացի, գերմանացի, ֆրանսիացի, շվեդացի ազգություններով, քանի որ այդ ժողովուրդների անվանումներն ի հայտ են եկել հազարամյակներ առաջ: Այս փաստն իրապես դժվարին կացության առջև է դնում թունդ ցեղապաշտներին: Պետք է որ դառը լինի այն փաստը, որ ինքը նույն ցեղից է ծագում այն ազգի հետ, որին ներկայում ատում է:

Այսչափ տեղեկություններից հետո այլևս ժամանակն է, որպեսզի անդրադառնանք Թուրքիային: Վստահ եմ, որ մինչ այժմ մեր գրածներն ամենայն ուշադրությամբ ընթերցածները երբ նայեն Թուրքիայում բնակվող ժողովուրդների գենետիկական գծագրին, կցանկանան իմանալ, թե այդ գույներից որոնք են պատկանում Միջին Ասիայից եկած պապերին: Ձեր հետաքրքրությունն ավելի չեմ բորբոքի, բայց ուզում եմ նախ ձեր ուշադրությունը հրավիրել մի կետի վրա: Երբ մյուս երկրների գենային գծագրին նայելով` այն համեմատում եք Թուրքիայինի հետ, չե՞ք նկատում աչքի զարնող ուշագրավ մի բան: Օրինակ, Ռուսաստանի կեսը դեղին է, Լեհաստանի կեսից ավելին և Ֆրանսիայի 60 տոկոսը կարմիր է, Անգլիան նմանապես մեծամասամբ կարմիր է…

Երբ Թուրքիային ենք նայում, տեսնում ենք գեների մի իսկական խճանկար. գրեթե ոչ մի «հապլո-խումբ» իշխող չէ: Եթե ձեր ուշադրությունը կանաչ գույնն է գրավել, մի շտապեք որոշում կայացնել: Կանաչ խումբը խորհրդանշում է J1 և J2 խմբերը, որոնք ոչ մի կապ չունեն Միջին Ասիայի հետ: Այսպես, օրինակ, այս ուսումնասիրությունը կատարած աղբյուրը Թուրքիայի վերաբերյալ հատուկ նշում է կատարել, որի թարգմանությունը տառացիորեն հետևյալն է. «Թուրքիան միակ երկիրն է, որում 8 ու կես տոկոսով ընդգրկվել են նաև այս պատկերի մեջ չներառված Աֆրիկայի և Ասիայի «հապլո-խմբերը» (A, ExE1b1b, C, H, L, O, R2)»:

Այսինքն, Թուրքիան ցեղերի իսկական խառնարան է: Եթե այսչափ ցեղ կա այստեղ, մի՞թե դրանց մեջ առկա չեն Միջին Ասիայից գաղթած պապերի գեները: Կա իհարկե` Q «հապլո-խումբը», որը կազմում է ընդամենը 2 տոկոս: Երկրի անվան հետ բոլորովին չհամապատասխանող մի թիվ. գիտությունը երբեմն կարողանում է մեզ հիասթափեցնել:

Մեկ այլ «հապլո-խումբ» է N-ը: Ներկայում հատկապես Ֆինլանդիայում և Բալթյան երկրներում հանդիպող այդ գենետիկ խումբն ունի 20 հազարամյա միջինասիական պատմություն: Թուրքիայում կազմում է 4 տոկոս: Իսկ Q և N «հապլո-խմբերի» ընդհանուր նախահայրը 36 հազար տարվա վաղեմություն ունեցող ‘NOP’ «հապլո-խումբն» է: Եթե նայեք ժամանակագրական գծագրին, կտեսնեք, թե ում հետ է նա ազգակից: Այո՛, հավատացե՛ք ձեր աչքերին. Բոլոր եվրոպական ու միջինասիական ցեղերը 36 հազար տարի առաջ նույն ռասայից են ծագել: Տիպիկ եվրոպական ցեղեր հանդիսացող R1a-ի և R1b-ի պապը եղող R «հապլո-խումբը» 30 հազարամյակ առաջ կազմավորվել է Միջին Ասիայում և հետագայում գաղթել Եվրոպա:

Գիտեմ, որ շատերը դրական չեն վերաբերվում գենային թեստին: Վերջին ժամանակներս, երբ դավադիր տեսությունները ինչպես հարկն է գրավել են մեզ, կարելի է ենթադրել, որ կլինեն նաև մարդիկ, ովքեր կտրականապես կմերժեն գենետիկական այս ուսումնասիրությունները: Սակայն, ինչպես ասում է Գալիլեոն, գիտությունը ժխտում չի ընդունում, եթե անգամ ոմանք «ո՛չ» էլ ասեն, Երկիրը շարունակում է պտտվել: Կարծում եմ` ինձ պես չափազանց հետաքրքրասերները, եթե անգամ մի փոքր անհանգստացած էլ լինեն, այնուամենայնիվ կասեն. «Մի հատ էլ ես իմանամ` ովքեր են եղել իմ պապերը»: Եթե գիտնականներն այս տեմպով շարունակեն, առնվազն 3-5 տարուց կսահմանեն մարդկության տոհմածառը. ըստ իս, բոլորը շուտով կտեղեկանան, թե ում հետ ինչ աստիճանի ազգակցական կապեր ունեն:

Մի՞թե մի փոքր չափազանցրած կլինեմ, եթե ասեմ, որ գենետիկական տոհմածառը կփոխի ոչ միայն անհատների աշխարհայացքը, այլ նաև, հավանաբար, տեղիք կտա պետական կառուցվածքների ցնցումներին: Կարծում եմ` չափազանցրած չեմ լինի. թերևս սույն հարցի նշանակությունն արտահայտելու համար այսօր մեր ասած ամեն բան քիչ կլինի: Կարմիր դեղն ընդունելով` ժամ առաջ իրականության հետ առերեսվել չկարողացողների գլուխը մոտ ապագայում կարող է խիստ լրջորեն ցավել: Շուտով կտեսնենք, թե այդ գենետիկական ուսումնասիրությունն ինչպես կազդի 200 տարի առաջ Ֆրանսիայից աշխարհով մեկ տարածված ազգային պետության մոդելի վրա: Ազգի մասին մեր այսօրվա ընկալումը հիմնված է լեզվի վրա: Այսինքն, նույն լեզվով հաղորդակցվող մարդիկ համարվում են նույն ազգի ներկայացուցիչներ: Ժողովուրդները կարող են ազգակից համարվել միմյանց` ըստ լեզուների նմանության: Ինչպես օրինակ` թուրքերեն-ուզբեկերեն-ադրբեջաներեն…

Սակայն, մյուս կողմից, երբ հայացք ենք գցում գեներին, նկատում ենք, որ այն դեպքում, երբ ուրալ-ալթայական (թյուրքական) լեզվախմբի բարբառներով խոսող այդ ժողովուրդների մոտ նրանց միջինասիական նախահոր գենը շատ աննշան է, ապա այդ գենը մեծ տոկոսային հարաբերակցությամբ է (58 տոկոս) հանդիպում է Ֆինլանդիայում: Այնպիսի Բալթյան երկրներում, ինչպիսիք են Լատվիան, Լիտվիան և Էստոնիան, միջինասիական և սիբիրյան գեները շատ ավելի լավ են պահպանվել, քան թուրքերենով հաղորդակցվողների մոտ: Ինչպես երևում է, գիտությունը մոտ է դոգմաները մեկ անգամ ևս կոտրելու շեմին, ինչպես դա մի քանի անգամ արել է անցյալում: Եթե որոշ ռեժիմներ ցանկանում են իրենց գոյությունը պահպանել, լեզվի հետ մեկտեղ շտապ կարիք ունեն նաև այլ միջուկների:

Այս վիճակը ներկայիս համար որպես վտանգավոր չընկալողները չպետք է մոռանան, որ Ֆրանսիական մեծ հեղափոխությունից անմիջապես հետո, երբ թագավորությունը վերջ գտավ գիլիոտինի տակ, ո՛չ Ռոմանովները, ո՛չ էլ Օսմանի որդիները դեռ նորածին հանրապետական ռեժիմը և ազգային պետության մոդելը վտանգավոր չէին համարում իրենց սուլթանությունների համար: Սակայն ապագան տեսնել կարողանալով` նոր պայմաններին հարմարվող թագավորական ընտանիքները մի կերպ պահպանում են իրենց գոյությունը: Հավանաբար, ապագան կանխատեսելու ընդունակությունը ոչ բոլորին է շնորհված…

Հետաքրքրվողների համար ներքևում բերված է եվրոպական երկրներում առկա «հապլո-խմբերի» տոկոսային հարաբերակցությունը ներկայացնող պատկերը: Դա կարող ենք անվանել նաև ազգերի ազգակցության աստիճանը սահմանող պատկեր: Իհարկե, այդ բոլորը Y քրոմոսոմի վրա են հիմնված, այսինքն` հորական կողմը ներկայացնող տոհմածառի: Մեկ էլ միտոքոնդրիումային ԴՆԹ-ի թեստը կա, ըստ որի` կարելի է որոշել, թե մորական կողմից ով ում հետ է ազգական: Թերևս հաջորդ անգամ էլ դրան կանդրադառնամ:

http://dunyalilar.org/turk-musunuz.html

Թարգմանեց Մելինե Անումյանը

*ԹարգմանությունըկատարվելէՀԵՀ–իորպեսՀՀնախագահիկողմիցգործընկերկազմակերությանհայտարարած` «ՀայությանխնդիրներնուիրավունքներըԹուրքիայիՀանրապետությունում» անվանակարգովդրամաշնորհովաշխատանքիշրջանակներում:

Akunq.net