Դեյր Էզ Զորի վայրագությունների և հայկական եկեղեցու պայթեցման հետևում կանգնած է Թուրքիան

«Իրաքի և Լևանտի իսլամական պետություն» ահաբեկչական խմբավորման կողմից Դեյր էզ Զորի Սրբոց Նահատակաց հայկական եկեղեցու ականապատման և պայթեցման դեպքի վերաբերյալ հայաստանյան պատմագիտական շրջանակը մեկ ընդհանուր եզրակացություն ունի, այն է՝ ծայրահեղական իսլամիստների գործողությունները ուղղակիորեն աջակցություն են ստանում Թուրքիա պետության կողմից, և դրանք ուղղակի կապ ունեն նաև Հայոց ցեղասպանության 100-ամյակի հետ:
Tert.am-ի հետ զրույցում ԳԱԱ պատմության ինստիտուտի տնօրեն Աշոտ Մելքոնյանն ասաց, որ թեև տեղի ունեցած վայրագություններն ուղղակի կապել Ցեղասպանության 100-րդ տարելիցի հետ՝ շատ դժվար կլինի, բայց, ըստ նրա, ենթատեքստ կա, քանի որ ոչ ոքի համար գաղտնիք չէ, որ այդ ծայրահեղական իսլամիստներն ի վերջո ուղղորդվում են Թուրքիայի կողմից, և ի թիվս բազմաթիվ այլ քրիստոնեական կոթողների, Սուրբ Նահատակաց եկեղեցու պայթեցումը կարող է լինել դրա շարքում, առավել ևս, որ այն Դեյր Զորի տարածքում խորհրդանշում էր Մեծ եղեռնի նահատակների հիշատակը:
«Կարծում եմ, որ այդ վայրագությունն իսկապես կարող են ենթատեքստ ունենալ, և Ցեղասպանության 100-ամյակի նախօրեին նման քայլն ուղղորդված լինի Թուրքիայի կողմից: Խնդիրն այն է, որ այդ իսլամական ուժերը, որոնց նախապես ստեղծեց Արևմուտքը, մասնավորապես՝ Միացյալ Նահանգները, դրանց ուղղորդող գլխավոր ուժը հանդիսանում է Թուրքիայի Հանրապետությունը: Անկարելի է, որ Թուրքիան այստեղ մասնակցություն չունենա»,- համոզմունք հայտնեց Աշոտ Մելքոնյանը:
ԵՊՀ արևելագիտության ֆակուլտետի փոխդեկան, թուրքագետ Ռուբեն Մելքոնյանի գնահատմամբ՝ ծայրահեղական իսլամիստներն իրենց թիրախ են դարձնում այն ամենն, ինչը մուսուլմանական չէ. դրա դրսևորումներն են եզդիների կոտորածը, քրիստոնեական պատմամշակութային հուշարձանները և քրիստոնյա բնակչությունը:
«Այստեղ չենք կարող այլ հետք չտեսնել, քանի որ ամբողջ քաղաքակիրթ աշխարհի համար հստակ է ծայրահեղ իսլամիստների և Թուրքիայի կապը և Թուրքիայի կողմից նրանց տարատեսակ աջակցությունը՝ ֆինանսական, քաղաքական և այլն: Ինչպես թուրք դիվանագետների ազատման հարցում կար պայմանավորվածություն, այնպես էլ Հայոց ցեղասպանության համար խիստ սիմվոլիկ վայրում խիստ սիմվոլիկ եկեղեցին և այդ եկեղեցուն կից Ցեղասպանության փոքրիկ թանգարանն իսլամիստների թիրախ է դարձել Թուրքիայի ուղղակի հորդորով և ցանկությամբ»,- ասաց Ռուբեն Մելքոնյանը։
Նրա խոսքով՝ սա ծայրահեղական իսլամիստների և Թուրքիայի համագործակցության հերթական դրսևորումն է, որն իր սլաքներն ուղղեց Հայոց ցեղասպանությանը, և 2015 թվականին ընդառաջ վերացվեց Ցեղասպանությունը խորհրդանշող կարևորագույն հուշարձաններից մեկը:
Թուրքագետը կարծում է, որ Հայաստանը պետք է հանդես գա բավական կոշտ հայտարարությամբ, և արդեն արտգործնախարարի հայտարարությունը չի ուշացել, բայց նաև տարատեսակ միջազգային ամբիոններում պետք է այդ հարցը բարձրացվի, և որ ամենակարևորն է՝ պետք է ավելի մանրամասն ի ցույց դնել ծայրահեղական իսլամիստների և Թուրքիայի կապն ու համագործակցությունը նաև այս համատեքստում:
Արաբագետ Հայկ Քոչարյանը ևս Tert.am-ի հետ զրույցում Դեյր էզ Զորում տեղի ունեցածի մասին, ասաց, թե պետք է ավելի մեծ համատեքստում նայել, թե ինչպես է իսլամը վերաբերվում ոչ իսլամին:
«Այդ տարածքները, մասնավորապես՝ Դեյր Էզ Զորը վերջին երկու տարի է՝ գտնվում են իսլամիստների ձեռքում: Արդեն մեկ ամիս է` Դամասկոսում մարտերը թեժ են, և այս համատեքստում ես հակված եմ դիտարկել, որ իսլամական պետությունը, պայթեցնելով հայկական սուրբ Նահատակաց եկեղեցին, պարզապես գծում է իր ազդեցության սահմանները, որովհետև այն բոլոր տարածքները, որոնք նրանք վերահսկում են, այդ բոլոր տարածքներում էլ նրանք վերացրել են այլ կրոններին, ինչպես նաև իսլամի տարբեր ճյուղերին պատկանող սրբավայրերը, մզկիթները»,- ասաց նա՝ շեշտելով, որ պետք է նշել, որ օրինակ՝ հայկական կաթոլիկ եկեղեցին չեն պայթեցրել, այլ վերացրել են քարոզչակենտրոնը, այսինքն՝ տարբեր մոտեցումներ կան:
Ինչ վերաբերում է Թուրքիայի դերին, ապա Հայկ Քոչարյանի կարծիքով՝ պետք չէ բացառել նաև, որ թուրքական տարր, թուրք զինյալներ կան իսլամական այդ պետության կազմում, իսկ թե որքանով են այս ամենում նրանք ներգրավված՝ հստակ տեղեկատվություն չկա:
Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի հիմնադիր-տնօրեն, պատմաբան Լավրենտի Բարսեղյանը նույնպես վստահ է՝ Դեյր էզ Զորի Սրբոց Նահատակաց հայկական եկեղեցու պայթեցումը թուրքական ծրագրի շարունակությունն է։
«Նահատակաց եկեղեցին ամբողջ Սիրիայի և ընդհանրապես՝ Մերձավոր Արևելքի հայության համար սրբավայր էր, յուրաքանչյուր տարի այստեղ ուխտագնացություն է տեղի ունենում, և հավաքվում են բոլոր հայերը, իսկ նման հավաքն ուղղված էր Թուրքիայի դեմ։ Եվ ես կասկածում եմ, որ թուրքերը մինչև հիմա նման քայլի չէին դիմել, ուրեմն պայթյունը չի կարող չկապվել նրանց հետ։ Թուրքերի մասնակցությունը մի քանի պատճառ ունի, հատկապես որ հիմա Ցեղասպանության տարելիցի 100-ամյակն ենք փորձում նշել, և սա հերթական քայլ էր դրա դեմ»,- Tert.am-ի հետ զրույցում ասաց նա՝ հիշեցնելով, որ Սուրբ Նահատակաց եկեղեցին առաջին դեպքը չէ, և մինչ այս Հալեպում պայթեցրել են նաև «Քառասուն մանկանց» եկեղեցին, գործող հայկական եկեղեցին։
Լավրենտի Բարսեղյանի խոսքով՝ Նահատակաց եկեղեցու նշանակությունը եթե ոչ ավելի բարձր, ապա հավասարազոր է Ծիծեռնակաբերդի հուշահամալիրի հետ։
«Երբ թուրքերը տեղահան արեցին բոլոր բռնագաղթված հայերին, Սիրիայում Հալեպ քաղաքը և նրա հարակից քաղաքները դարձան կենտրոն հայության համար։ Նահատակաց եկեղեցին հենց դրա կենտրոնում է գտնվում, իսկ նրա շրջակայքը, որտեղ փորում են՝ հայերի գանգերն ու ոսկորներ են դուրս գալիս»,-ասաց նա։
Լավրենտի Բարսեղյանն ասաց նաև, որ չի պատկերացնում, թե ինչ չափով է վնասվել եկեղեցին, բայց ըստ նրա՝ հայերն այլ տարբերակ չունեն. եկեղեցին պետք է ոտքի կանգնեցնեն։
«Քանի հայերը Մերձավոր Արևելքում գոյություն ունեն, այդ եկեղեցին գոյություն կունենա»,-ասաց նա։
http://www.tert.am/am/news/2014/09/22/church-destruction-comments/