Զմյուռնիայի հայերը (Պատմական համառոտ ակնարկ)

Թեհմինե Մարտոյան
Պատմական գիտությունների թեկնածու
Զմյուռնիայում հայերի բնակության մասին առաջին հիշատակումները վերաբերում են 1179 թ.: Կիլիկիայի թագավորության անկումից հետո՝ 1380-ական թվականներին, զմյուռնիահայ գաղութը ստվարանում է նորեկ հայերով: Զմյուռնիան, որը միջնադարում արժանացել է «Արևելքի աստղ», «Արևելքի փոքր Փարիզ», «Հոնիական ծովի թագուհի» և այլ կոչումների, մեծ հռչակ վայելող քաղաք էր:
Զմյուռնիահայերը սկզբնական շրջանում քաղաքի բարձրադիր վայրում կառուցում են Ս. Հովակիմ-Աննայի մատուռը և մի գերեզմանատուն՝ թուրքական թաղամասի մոտ: Հայտնի է, սակայն, որ հայերը թուրք բնակչության անբարյացակամ վերաբերմունքի պատճառով 1500-ական թթ. տեղափոխվում են մեկ այլ թաղամաս, որը կրում էր Հայնոց անունը:
17-րդ դարում Զմյուռնիան Իրանից և Եվրոպայից ներկրվող ապրանքների շտեմարան էր: Հայ վաճառականներն իրենց ապրանքները Փոքր Ասիայից և Իրանից ուղտերի քարավաններով բերում էին Զմյուռնիա և հոլանդական նավերով փոխադրում Եվրոպա, Վենետիկ, Մարսել, Հոլանդիա: Վաճառաշահ քաղաքը դարեր շարունակ ամբողջ Փոքր Ասիայի ապրանքների վաճառակետն է եղել: Պատահական չէ, որ Զմյուռնիայի մասին ժամանակին ասել են, որ այն տնտեսապես շատ ավելի կարևոր էր Փոքր Ասիայի համար, քան Նյու Յորքի նավահանգիստը՝ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների:
Զմյուռնիահայերը գիտակրթական, գիտահրատարակչական, մշակութային, արհեստագործական կարևոր գործունեություն էին ծավալել: Բազում են այն օրինակները, որոնք վկայում են նրանց հասարակական, կրթական, մտավոր կյանքի զարգացման մասին:
(Շարունակելի)
Akunq.net