Թե ինչպես են Թուրքիայում հայկական արխիվներից ոչնչացրել անցանկալի նյութերը

Թուրքիայի ղեկավարության կողմից Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ արխիվային փաստաթղթերի կեղծման մասին տեղեկությունները հայտնվել են WikiLeaks-ի փաստաթղթերում: Դրանցից մեկում առկա են թուրքական և միջազգային պատմաբանների՝ խնդրին առնչվող վկայությունները: Ինչպես վերլուծությունում է ասվում, հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման ճանապարհին ամենամեծ խնդիրը «Հայոց ցեղասպանությունն ու դրա ճանաչումն է Թուրքիայի կողմից»: Այս կապակցությամբ անվերջանալի են հայ և թուրք պատմաբանների երկկողմանի մեղադրանքները: Հայկական համայնքի կողմից հավաքված են շատ ապացույցներ ու փաստաղթղթեր, որոնք փաստում են թուրքական կառավարության կողմից նախօրոք մտածված «Օսմանյան կայսրությունում բնակվող ավելի քան մեկ միլիոն հայերի բնաջնջումը 1915-1916թթ.»: Թուրքիան, իր հերթին, մի շարք փաստաթղթեր է հրապարակել, որոնք ուղղված են այդ ժամանակ տեղի ունեցած իրադարձությունների մասին իրենց տարբերակի օգտին: Համաձայն այդ տարբերակի, մի քանի հազար հայեր, որոնք տեղահանվել էին «մահմեդական թուրքերի ծանր սպանությունների մեջ մեղադրվող հայ զինյալների» սպառնալիքներին ի պատասխան, մահացել են հրոսակախմբերի հարձակումների, հիվանդությունների և ծանր պայմանների պատճառով: Ինքնության հարցում «հայկական կողմը խնդիրներ չունի», քանի որ հազարավոր տարիների պատմության և հարուստ մշակութային ժառանգությանն ի հավելումն «1915թ. ողբերգական իրադարձությունները համարվում են ժամանակակից ինքնության կարևորագույն տարր»: «Թուրքերի ինքնության պահպանման»` Թուրքիայի մոտեցումը գտնվում է ավելի ծանր վիճակում, բայց այն անփոփոխ է մնացել Աթաթուրքի կողմից պետության ստեղծումից մինչ օրս: «Նույնիսկ հիմա ենթադրվում է, որ հայերի նկատմամբ որևէ սխալների խոստովանումը ինչպես պետության ցանկացած ներկայացուցչի, այնպես էլ փոփոխվող իշխանության կողմից, կասկածի տակ կդնեն մարդու իրավունքների մասին պահանջագիրը», – նշվում է վերլուծական հոդվածում: Մասնավորապես, Միչիգանի համալսարանի հայագիտության պրոֆեսոր Գևորգ Բարդակչյանը 1970-1980-ական թթ. ոչ մեկ անգամ դիմել է ԱՄՆ-ի մի շարք պատվավոր անձանց՝ ընդգծելով, որ թուրքական արխիվները ղեկավարողների կողմից իրեն ոչ մեկ անգամ են հայտարարել «օտարերկրացիներից՝ փաստաղթերի պահպանման անհրաժեշտության մասին»: 1990-ականների սկզբին Թուրքիայի նախկին նախագահ Թուրգութ Օզալը հեշտացրեց ուսումնասիրության համար լիցենզիայի տրամադրումը և անարգելք դարձրեց 150 մլն փաստաղթերի օգտագործումը: Սակայն, ուսումնասիրողների վկայությամբ, «Հայկական հարցին» վերաբերող ավելի քան 70 մլն փաստաթուղթ չի ներկայացվում, և չինովնիկները խանգարում են դրանց ստացմանը: Թուրքիայի Ազգային արխիվի տնօրեն, պրոֆեսոր Յուսուֆ Սարինեյը հայտարարել է, որ արխիվն օգտագործելու համար անհրաժեշտ է Արտաքին գործերի նախարարության անցաթուղթը, իսկ հայ ուսումնասիրողների բողոքները բացատրել է «Հայաստանի և Թուրքիայի միջև դիվանագիտական կապերի բացակայությամբ»: Ինչպես հայ, այնպես էլ այլ հետազոտողներ ողջամիտ կասկածներ ունեն` կապված արխիվային փաստաթղթերի պահպանման և անվտանգության հետ: Մասնավորապես, թուրք պատմաբան Հալիլ Բերկթայի խոսքով, արդեն Հայկական հարցին վերաբերող փաստաթղթերի «մաքրման» փորձի երկու դեպք է արձանագարվել: 1919թ. թուրք մեծապատիվ զինվորականներ խոստովանել են, որ պատմական ճշմարտության կեղծման առաջին փորձն ու «արխիվի կարևոր փաստաղթերի գողությունը կատարվել է 1918թ.»: Բերկթայը կարծում է, որ փաստաղթերի «մաքրման» երկրորդ փորձը կատարված է եղել Օզալի՝ արխիվը բացելու մտադրության հետ կապված: Թուրք պատմաբանի խոսքով, այս ակցիան կատարել են մի խումբ պաշտոնաթող դիվանագետներ՝ Իրաքում Թուրքիայի նախկին դեսպան Նուրի ալ-Մուխարրամ Բերգերի գլխավորությամբ:Նախկին դեսպանը Բերկթայի հետ կիսվել էր իր «հաջողություններով». «Ես իրոք սպանեցի հայերին»: Նույն համատեքստով արտահայտվել էր նաև Թուրքիայում ԱՄՆ-ի գիտահետազոտական ինստիտուտի տնօրեն Տոնի Գրինֆուդը: Նա հայտարարել է այն մասին, որ արխիվում հետազոտությունների ժամանակ զինվորականների մի խումբ այնտեղ անցկացրել էր նաև փաստաթղթերի ստուգում: Մի քանի թուրք պատմաբաններ վստահեցնում են, որ արխիվի ներսում ընթանում են «Հայկական հարց»-ին վերաբերող արխիվի շարունակական ոչնչացում:

http://armlur.am/220517/