Հերո՞ս, թե՞ ոճրագործ. երկակի չափանիշներ Թուրքիայում

Դիարբեքիրում PKK-ի (Քրդստանի աշխատավորական կուսակցություն – ՍիվիլՆեթ) առաջին ռազմական հրամանատար, քրդերի շրջանում մեծ ժողովրդականություն վայելող Մահսում Քորքմազի արձանի կանգնեցումը և թուրքական զինուժի կողմից օրեր անց դրա ոչնչացումը լայն քննարկման առիթ է դարձել Թուրքիայի հանրության շրջանում: Դեպքին անդրադարձել են մի շարք լրատվամիջոցներ, որոնց թվում՝ Ստամբուլում լույս տեսնող «Ակօս» շաբաթաթերթը: Լրագրող Սերդար Քորուջուն «Լավ, իսկ ոճրագործների արձաննե՞րը» վերնագրով հոդվածում անդրադառնում է այն գործիչների պատվին կանգնեցրած արձաններին, որոնք մեծ դերակատարություն են ունեցել հայերի, հույների ցեղասպանության և քրդերի կոտորածների ժամանակ: Today’s Zaman պարբերականում էլ լույս է տեսել սյունակագիր Օրհան Քեմալ Ջենգիզի հոդվածը՝ «Արձան և անցյալի վերքեր» վերնագրով: Հեղինակը եզրակացնում է, որ թուրք-քրդական խաղաղության գործընթացում հիմնվելով «մոռացության» վրա՝ Թուրքիան ի վերջո կմոռանա այն ամենն, ինչ տեղի է ունեցել երկրում, մինչդեռ կարելի էր ընտրել միանգամայն այլ ուղի և առերեսվել պատմությանը: Հոդվածներից հատվածներ թարգմանաբար ներկայացված են ստորև:
Լավ, իսկ ոճրագործների արձաննե՞րը. Սերդար Քորուջու
Ցեղասպանության մեղսակից. Բողազլըյանի կայմակամ Քեմալ Բեյ
Բողազլըյանի կայմակամ Քեմալ բեյը 1919թ. ապրիլի 10-ին հայերի տեղահանության ընթացքում կոտորածի հրաման տալու մեղադրանքով մահապատժի ենթարկվեց: Իսկ արդեն 1922թ. Թուրքիայի ազգային մեծ ժողովը Բողազլըյանի կայմակամ Քեմալ բեյին «Ազգային նահատակի» կոչում տվեց և հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար նրա ընտանիքին թոշակ նշանակեց: Բացի այդ՝ Քեմալ բեյի ընտանիքն տրվեց 20 հազ. լիրա արժողությամբ անշարժ գույքը, որը պատկանում էր Ստամբուլի հայերին: Քեմալ բեյի արձանը կանգնեցվել է 1973թ.:
Երեք ժողովուրդների ջարդարար. Թոփալ Օսման
Թոփալ Օսմանը գիրեսունյան իր ավազակախմբի հետ Հայոց ցեղասպանության մասնակից է. Արդվինում Թոփալ Օսմանը իրականացրել է հայերի կոտորածը: Ընդհանրապես Անկարայի համար Թոփալ Օսմանի «ամենամեծ հաջողությունը» հույների դեմ պայքարն էր, որոնք Գիրեսուն-Սամսունի միջև ընկած շրջաններում անկախ պոնտական պետություն ստեղծելու նպատակ ունեին:
Թոփալ Օսմանը ասում է Մուստաֆա Քեմալին. «Մի անհանգստացե՛ք, փաշա՛: Այդ Պոնտոսի հույները մեղուների պես կոչնչացվեն»: Եվ ըստ վկայությունների` Թոփալ Օսմանն ասածը կյանքի կոչեց: Ըստ շրջանառվող լուրերի՝ նա հարյուրավոր մարդկանց լցրել է քարանձավները և սպանել: Պատմությունը տարածվում է, Թոփալ Օսմանն էլ դառնում է լեգենդար կերպար: Թոփալ Օսմանի հաջորդ պարտականությունը «ապստամբած քրդերի» ջարդն էր: Նա արյան մեջ ճնշեց 1921թ. սկսված Քոչգիրլիի քրդական ապստամբությունը: Արշավանքի ընթացքում նա հայերի և հույների նոր կոտորածներ կազմակերպեց:
Թոփալ Օսմանի համար ճակատագրական եղավ Մուստաֆա Քեմալի հակառակորդներից Տրապիզոնի պատգամավոր Ալի Շուքրու բեյի կասկածելի մահը: Սպանության պատասխանատուներին որոշելու պայքարում Թոփալ Օսմանը սպանվեց: Նա թաղվեց Գիրեսունի բերդի տարածքում, իսկ հետագայում Մուստաֆա Քեմալի հրամանով նրա դին տեղափոխվեց ու թաղվեց բերդի տարածքում կառուցված դամբարանում: Թոփալ Օսմանի արձանը կանգնեցվել է 2000թ.:
Ամասիայում հույների և հայերի ջարդերի հեղինակ Գաբաշ Ալի
Ամասիայոմ է գտնվում Հայոց ցեղասպանության մասնակցած մեկ այլ գործչի արձան: Քաղաքագետ, պրոֆեսոր Ահմեթ Դեմիրելը “Taraf” օրաթերթում լույս տեսած հոդվածում գրել է. «Ամասիայի Սելիմ Ահեղ հրապարակում գտնվող Աթաթուրքի հուշարձանախմբում գտնվող կացնով մարդու կերպարը 1915թ. հայերի կոտորածների մասնակից Գաբաշ Ալին է»: Հոդվածում Դեմիրելը գրում է, որ Ամասիայում 1914թ. դրությամբ ապրում էր 23.079 հայ, իսկ 1927թ. նրանց թիվը հասավ 938-ի: Հույների դեպքում 1914թ. դրությամբ ապրում էր 24.560, իսկ 1927թ.` ընդամենը 2-ը:
Արձան և անցյալի վերքեր. Օրհան Քեմալ Ջենգիզ
Ինչպես հյուսիսիռլանդական խաղաղության գործընթացը, Թուրքիայի խաղաղության գործընթացը նույնպես հիմնված է «մոռացության» վրա: Ի վերջո, մենք կմոռանանք՝ ինչ է տեղի ունեցել այս երկրում: Մենք չենք նկատի, թե ինչպես անվտանգության ուժերը հրի մատնեցին քրդական գյուղերը, ինչպես սպանեցին և կտտանքների ենթարկեցին այդքան մարդկանց: Քրդերն էլ կմոռանան, թե ինչպես էր PKK-ն դաժանաբար սպանում քաղաքացիական բնակչությանը և կիրառում ահաբեկչական մեթոդներ:
Մենք, այդուհանդերձ, կարող էինք այլ ճանապարհ ընտրել: Ինչպես Նելսոն Մանդելան Հարավային Աֆրիկայում, մենք կարող էինք առերեսվել մեր պատմությանն ու բոլոր այդ ողբերգություններին՝ բարի անունը վերականգնելու և բարոյապես առողջանալու նպատակով:
Մեր խաղաղության գործընթացում, որին ես ամբողջ հոգով սատարում եմ, բացարձակապես չկա նման «հող»: Չկա ցավ անցյալի վերքերի համար: Մենք չենք փորձում նայել ինքներս մեր և մեր սրտերի մեջ: Եվ այս ամենը խաղաղության գործընթացը բավական խոցելի է դարձնում: Մեկ անգամ ևս դրա ականատեսը դարձանք Քորքմազի արձանի վերացման ու դրան հետևած իրադարձությունների առթիվ:
http://civilnet.am/turkey-lice-korkmaz-statue-demolition-agos-korucu-kemal-cengiz/