Թուրգութ Օզալը ժամանակին առաջարկել է հետդարձի հնարավորություն ստեղծել վանեցի հայերի համար

Օգոստոսին նախատեսվող Թուրքիայի նախագահական ընտրություններին որպես թեկնածու առաջադրված Էքմելեդդին Իհսանօղլուն Հայկական հարցի և Հայոց ցեղասպանության խնդրի լուծման առումով ճիշտ է գնահատում ժամանակին Թուրքիայի Հանրապետության ութերորդ նախագահը եղած Թուրգութ Օզալի մոտեցումը: Այդ մասին, Akunq.net-ի համաձայն, «Դեմոկրատ հաբեր»-ում գրում է պոլսահայ լրագրող Հրանտ Գասպարյանը:
Ըստ աղբյուրի` նախընտրական քարոզարշավի շրջանակներում կայացած մի հանդիպման ժամանակ Էքմելեդդին Իհսանօղլուն, պատասխանելով «Թարաֆ» օրաթերթի հայազգի լրագրող Հայկո Բաղդադի` Հայկական հարցի վերաբերյալ հարցին, նշել էր, որ տեղին է համարում Թուրքիայի կառավարության կողմից սույն թվականի ապրիլի 23-ին հրապարակված ապրիլքսանչորսյան ցավակցական ուղերձը և նաև ընդգծել, որ ժամանակին նմանատիպ դիրքորոշում էր ունեցել նաև Թուրքութ Օզալը:
Ինչպես հիշեցնում է Հրանտ Գասպարյանը, Օզալի հրահանգով Հայկական հարցի լուծման կարգավորման ուղղությամբ ժամանակին աշխատանքներ էին տարվում թե երկրի ներսում և թե արտերկրում: Թուրքիայի ութերորդ նախագահը «Խելացի մարդիկ» անվան տակ 8-10 հոգանոց մի խումբ էր կազմել` հիմնականում բաղկացած օսմաներենին տիրապետող պաշտոնաթող դիվանագետներից ու գեներալներից, ովքեր զեկույցներ էին ներկայացրել Օզալին:
Իսկ Օզալի կառավարման տարիներին Ազգային կրթության նախարարը եղած Վեհբի Դինչերլերը «Աքսիյոն» ամսագրին տված հարցազրույցում նշել էր, թե Օզալը 1984 թ. փորձում էր լուծել Հայկական հարցը և Ամերիկայի միջոցով ըմբռնել, թե կոնկրետ ինչ են հայերը պահանջում Թուրքիայից: Դինչելերը նաև հայտնել էր, որ Օզալը մի աշխատանքային խումբ էր ստեղծել` օսմանահպատակ հայերի ժառանգները հանդիսացող սփյուռքահայերի վերադարձի համար ուղիներ որոնելու նպատակով և անգամ կոնկրետ նախագծեր մշակել այդ ուղղությամբ, որոնցից մեկն էլ կրում էր «Վանի պրոյեկտ» անվանումը: Թեև Օզալը գիտակցում էր, որ իր ժամանակաշրջանի մյուս պետական գործիչները լավ չեն վերաբերվի այդ նախագծին, սակայն այնուամենայնիվ 1988-89 թթ. կապեր էր հաստատել ԱՄՆ-ում գործող մի հայկական կազմակերպության հետ և քննարկել Վան նահանգի Էդրեմիթ շրջանի կողմերում մի հողատարածք հատկացնելու և հատուկ սփյուռքահայերի համար նախատեսվող մի հանգստյան տուն կառուցելու հարցը:
Ինչպես «Աքսիյոն» հանդեսին պարզաբանել էր Վեհբի Դինչերլերը, Թուրքութ բեյի նպատակն էր Թուրքիա բնակության հրավիրել տարեց սփյուռքահայերի` այդպիսով փորձելով թե ներդրումային դաշտ ստեղծել երկրում և թե հարթել առկա խնդիրները: Սակայն Օզալի նախագիծը խիստ քննադատության էր ենթարկվել թուրքական մամուլի և հասարակայնության կողմից: Զանգվածային լրատվամիջոցներն անգամ լուրեր էին տարածել, թե «Օզալը Վանը տալիս է հայերին»: Զանգվածային լրատվամիջոցների բացասական արձագանքից հետո Օզալը սկսել էր անգամ ճնշումների ենթարկվել կուսակցության ներսում: Հարցը մինչև իսկ ընդգրկվել էր Ազգային անվտանգության խորհրդի օրակարգում, և զինվորականներն իրենց անհանգստությունն էին հայտնել, որի պատճառով նախագիծն այդպես էլ կյանքի չէր կոչվել:
Մելինե Անումյան/Akunq.net