Միացյալ ազգերի կազմակերպության` 1985 թ. Ուիտակերի զեկույցը

Թաներ Աքչամ
Անգլիացի իրավաբան Բենջամին Ուիտակերը մահացել է 2014 թվականի հունիսի 8-ին: Շատ հայտնի անուն չէր Ուիտակերը: Նրա անունը կապված է ՄԱԿ-ի` Խտրականության կանխարգելման և փոքրամասնությունների պաշտպանության ենթահանձնաժողովում 1985 թ. Ցեղասպանության կանխարգելման ու պատժի թեմայով պատրաստած զեկույցի հետ:
Զեկույցը կարևոր է 2 տեսանկյունից: Առաջին՝ որոշում կայացնելու համար հիմք է ծառայել միջազգագային դատարաններում վիճարկվող ցեղասպանության վերաբերյալ այնպիսի գործերի համար, ինչպիսիք են Ռուանդայի ու Հարավսլավիայի ցեղասպանությունները: Երկրորդ՝ Հայոց ցեղասպանությանն առնչվող չափանիշներ ունի:
Երկրորդ կետը, ըստ էության, կարելի է համարել ամսագրի թեմա:
Հարցը սա է՝ արդյո՞ք ՄԱԿ-ը 1915 թ. հայերի հետ կատարվածի վերաբերյալ կայացրել է որոշում, որն այդ իրադարձությունները ցեղասպանություն է որակում: Թուրքական կառավարությունը տարիներ շարունակ պնդում է, թե ՄԱԿ-ի որևէ հանձնաժողով Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ քվեարկություն չի կատարել և նման որոշում չի կայացրել: Դա մեր պետության հերթական հիմնավոր ստերից է:
Ուիտակերի զեկույզը խոսում է Հայոց ցեղասպանության մասին և վերոնշյալ ենթահանձնաժողովի կողմից դրվել է քվեարկության ու ընդունվել: Զեկույցը կարելի է ամբողջությամբ ներբեռնել և կարդալ հետևյալ հղումով (http://www.preventgenocide.org/prevent/UNdocs/whitaker/section2.htm)
Զեկույցի առաջին մասում ցեղասպանության վերաբերյալ պատմական ակնարկ է տրվում: Տեղեկություն է տրվում եզրույթի զարգացման և բովանդակության վերաբերյալ: Իսկ 24-րդ պարագրաֆում ասվում է, որ, ցավոք, նացիստական ոճրագործությունը 20-րդ դարի միակ ցեղասպանությունը չէ՝ բերելով ցեղասպանության այլ օրինակեր:
Ըստ թվականի թվարկվող օրինակները գլխավորում են 1904 թ. Հարավարևմտյան Աֆրիկայում Գերմանիայի կողմից իրականացված Հերերոյի և 1915-1916 թթ. Հայոց ցեղասպանությունները:
Բացի այդ` Ուիտակերն իր զեկույցում մեծ տեղ է հատկացնում Հայոց ցեղասպանությանը (13).:
Տողատակում նշելով, որ «ոչնչացվել է ամենաքիչը 1 միլիոն մարդ, որոնք հավանաբար կազմում են հայերի կեսից ավելին», թվարկում է որոշ աղբյուրներ, որոնց կարող են դիմել:
Կատարված քվեարկության արդյունքում զեկույցն ընդունվում է ձայների 14 կողմ, 1 դեմ և 4 ձեռնպահ հարաբերակցությամբ:
Հենվելով այս հոդվածին՝ հանգիստ կարող ենք ասել, որ Հայոց ցեղասպանությունը ՄԱԿ-ի կողմից ամբողջապես ճանաչվել է որպես ցեղասպանություն:
Հետագայում զեկույցը չհայտնվեց Գլխավոր ասամբլեայի օրակարգում, քանի որ սառը պատերազմի պայմաններում շահագրգիռ կողմերը չուզեցին զբաղվել այդ խնդրով:
Ուիտակերի զեկույցը կրկին օրակարգ էր գալու Ռուանդայի և Բոսնիայի դեպքերից հետո:
Քանզի խիստ կարևոր է, թե ինչ է ասվել զեկույցում առ այն, թե ինչպես կարելի է ցեղասպանության մեջ հաստատել դիտավորության տարրը:
Եվ որպես իրավաբանական տեքստ` նաև կապակցվածություն ունի:

Ինչպես հայտնի է, զանգվածային ոչնչացումը ցեղասպանություն համարելու համար ամենակարևոր հանգամանքի՝ «dolus specialis»-ի՝ հատուկ ոչնչացման մտադրության առկայությունն է: Եթե այդ մտադրությունը ցույց տվող գրավոր փաստաթղթերը անբավարար են կամ իսպառ բացակայում են, ապա ինչպե՞ս է ապացուցվելու հատուկ մտադրությունը:
Ուիտակերն իր զեկույցում անդրադարձել է այս թեմային և առաջարկել հետևյալ մոտեցումները. «Որևէ դատարան (ցեղասպանության համար պարտադիր եղող) պետք է կարողանա հատուկ մտադրությունը բավարար չափով փաստաթղթերից եզրակացնել և որոշակի պարագաներում սա (մտադրությունը) կարող է ներառել որոշակի աստիճանում մեղք հանդիսացող անփույթ և անտարբեր գործողություններ և արհամարհանք, որոնց տրամաբանական արդյունքների մասին ամբաստանյալը կարղ էր ենթադրել»:
Եթե որևէ կառավարություն տեսնում է, որ իր ընդունած որոշումների ու գործողությունների արդյունքում մարդիկ են մեռնում, և դրան հակառակ գիտակցբար որևէ կանխարգելիչ միջոց չի ձեռնարկում՝ շարունակելով նույն գործողությունները, ապա համարվում է, որ նմանատիպ դեպքերում առկա է հատուկ մտադրությունը:
Քանի որ Ուիտակերի այս առաջարկությունը միջազգային իրավունքի փաստաթղթի որակավորում է ձեռք բերել, Ռուանդայի ու Հարավսլավիայի Միջազգային դատարանների համար ցեղասպանության գործով հիմք է հանդիսացել, համաձայն որի էլ որոշումներ է կայացվել:
Ահա այն փաստաթուղթը, որի գոյության մասին Թուրքիան անգամ չի ցանկանում լսել:
Սույն զեկույցը պատրաստած Բենջամին Ուիտակերը մահացել է: Թող հողը թեթև լինի նրա վրա…
tanerakcam@gmail.com
http://www.taraf.com.tr/yazilar/taner-akcam/birlesmis-milletler-1985-whitaker-raporu/30146/
Թարգմանեց Անահիտ Քարտաշյանը
Akunq.net