Միություն և առաջադիմության ու Քազըմ Կարաբեքիրի երեխա զինվորները

YazarAnimatedGif_2010_10_14_AyseHUR__200x200Այշե Հյուր

Երբ պատերազմը թակեց դուռը, երեխային հայրենասեր և ապագայում էլ լավ զինվոր դարձնելու համար կարևոր քայլ կատարվեց, և ստեղծվեց Սկաուտների կորպուս կազմակերպությունը, որը պատերազմի ընթացքում իր տեղը զիջելու էր Օսմանյան ուժային միություններին և դառնալու էր ռազմականացված կազմակերպություն:

Այս հոդվածի ոգեշնչման աղբյուր է հանդիսացել երեխաների թեման, որոնց, «պնդում են, թե Քրդական բանվորական կուսակցությունն է փախցրել»: Ասում եմ` «պնդում են, թե փախցրել են», որովհետև տարիներ շարունակ հետևում եմ ՔԲԿ-ի գործողությունների զարգացման ընթացքին: Երկար սոցիոլոգիական և քաղաքական վերլուծության համար, ցավոք, բավարար քանակությամբ էջ չկա, այդ իսկ պատճառով էլ առանց ընդհատելու ասում եմ՝ վստահ եմ, որ երեխաները կամավոր են գնացել Քանդիլ: Անգամ եթե կամավոր են գնացել, ապա պետք է ՔԲԿ-ն այս երեխաներին համոզի, որ վերադառնան իրենց ընտանիքներ: Անգամ եթե վստահ չեմ, թե այդ ընտանիքները այս երեխաների համար ամենալավ ընտրությունն են…

1789 թ. Ֆրանսիական հեղափոխությունից հետո Արևմուտքում «ազգ, ազգային պետություն, հայրենիք, հայրենակից» արտահայտությունների երևան գալու հետ մեկտեղ երեխային որպես քաղաքական սուբյեկտ ընկալելու ու կրթելու հարցում արմատական փոփոխություններ տեղի ունեցան: Աբդուլ Համիդ 2-րդի բռնակալական ռեժիմից խույս տալով` Եւրոպա մեկնած օսմանյան մտավորականները, ովքեր երկիր վերադարձան 1908 թ. 2-րդ սահմանադրության հռչակումից հետո, երկիր բերեցին Արևմուտքի որոշ մոդաներ: Սրանցից մեկն էլ սկաուտական կազմակերպությունն էր:

Սկաուտական կազմակերպության հեղինակը բրիտանացի գեներալ Բեդեն Փաուելն էր: Հնդկաստանում, Աֆրիկայում և Կանադայում պաշտոնավարող Փաուելը 1907 թ. թոշակի անցնելուց հետո Անգլիայում սկսեց երեխաների համար բնության մեջ միջոցառումներ կազմակերպել և փորձառությունները գրքի տեսքով 1908 թ. հրատարակեց (Սկաուտական գործունեությունը տղա երեխաների համար), որից հետո Անգլիայում, ԱՄՆ-ում և եվրոպական երկրներում սկսեց տարածվել սկաուտական մոդան:

Ահմեդ Ռոբինսոնի սկաուտները

Համարվում է, որ Օսմանյան կայսրությունում սկաուտականության գաղափարի հետ ծանոթացել են Լոզանում գտնվող Ռագըփ Նուրեդդինի հոդվածից, որը լույս է տեսել 1910 թ. վերջին Ադրիանապոլսում հրատարակված «Աշխատանքի և հետազոտության ամսագրում»:
1912 թ. հոկտեմբերի 8-ին, երբ սկսվել է Բալկանյան պատերազմը, Միություն և Առաջադիմություն կուսակցությունը Ադրիանապոլսի Միության դպրոցի տնօրեն Նաֆի Աթուֆին (Քանսու) և ընկերոջը` Մանասթըրի ուսուցիչների դպրոցի տնօրեն Էթհեմ Նեժաթին ուղարկել է Եվրոպա՝ «հոյակապ երիտասարդական կազմակերպություն» հիմնելու համար ուսումնասիրություններ կատարելու: Վերադարձին պարոն Աթուֆը Էնվեր փաշային ասել է, որ սկաուտներն այս գործի համար իդեալական տարբերակ են. արևմուտքի օրինակով նման կազմակերպություն կարելի է հիմնել:

Հնդկաստանում ծնված ազնվական անգլիական ընտանիքի զավակ, ֆուտբոլիստ և մարզիկ Ահմեդ Ռոբենսոնի կողմից (կրթություն էր ստացել Մեկթեբ-ի սուլթանիեում. Սուլթանական դպրոց, այսօրվա Գալաթասարայի լիցեյ) Ստամբուլում ստեղծված առաջին սկաուտների խմբի գործունեությունը սահմանափակվում էր փողային և հարվածային նվագախմբերով, քաղաքում շրջապտույտներով և բնության գրկում քայլարշավներով: Սկզբում ոմանք սպիտակ թենիսի գլխարկ կրող այս խմբերն ընկալեցին որպես մուսուլման երեխաների քրիստոնեացման փորձ: Այն, որ սկաուտները սպիտակ կարճ տաբատ էին կրում, արժանացավ պահպանողական հատվածի քննադատությանը, սակայն երբ Դարուլֆունունի (արևմտյան տիպի համալսարան, որն Օսմանյան կայսրությունում ստեղծվել է 1900 թ. Աբդուլ Համիդ 2-րդի հրամանով-Ակունքի խմբ.) ռեկտորը սկաուտական շարժմանն աջակցելու համար հագնում է սկաուտների սպիտակ կարճ տաբատն ու սկսում շրջել, հակազդեցությունները նվազում են: Այս առաջին խմբին հետևում են Դարուշշաֆաքայի, Քադըքյոյի, Նումունե դպրոցի, Ստամբուլի, Քաբաթաշի, Վեֆայի և Սկյութարի սուլթանական և Հայդարփաշայի Միության դպրոցի խմբերը: Ստամբուլից դուրս առաջին սկաուտական խմբերը հիմնվել են Բուրսայում, Բեյրութում, Զմյուռնիայում, Սվազում, Կեսարիայում, Անկարայում, Ադրիանապոլսում և Կուտինայում:

Ժամանակի երիտասարդության խնդիրները

1913 թ. հունվարի 23-ին Բաբ-ը Ալիի ընդվզմամբ իշխանությունն իր ձեռքը վերցրած Միություն և առաջադիմություն կուսակցությունը, բնականաբար, իր ձեռքը վերցրեց նաև երեխաների կրթությունը, սակայն նախ իթթիհադականների «Թուրքական հայրենիք» ամսագրում լույս տեսած մի հոդվածից հասկանանք «ժամանակի երիտասարդության խնդիրները». «Այդ երկրները նվաճած հմուտ հեծյալ և հրաձիգ ազգը ձիու թամբից իջել և սրճարաններն է ընկել, սեփական ձեռքով պատրաստած ոսկե փորագրություններով մահճակալը թողել և բիլիարդի կի է ձեռքն առել. սրճարանում, ազարտային խաղերում հղացումը, տիտղոսը, ուժը, տղամարդկությունը փոխել, ծախել է արևմտյան հաճույքներով ու եվրոպական շվայտությամբ: Ցեղն ու սեռը փչացել է: Այդ ահեղ, ամրակազմ ազգի սերունդների մեջ սապատավորները, կաղ ու ծուռ ոտքերներ ունեցողները մի մեծ խումբ են կազմում: Խմիչքն ու նիկոտինը մեր ազգը կործանել է, ծխախոտից ձեռքերը դեղնել են, դեմքի գույնը դակլացել է, խմիչքից էությունը հանգել, աչքերը խամրել, ձեռքերը դողում են: Ուզում եմ, որ մեր երիտասարդների ձեռքերը թրից, նիզակից, թիերից ու առագաստներից կոշտուկներով պատվեն, դեմքերն արևից, մաքուր օդից ու ծակող քամուց կարմրեն, թշերը վառվեն: Ինքնավստահ երիտասարդների դեմքին արծիվի հայացք եմ ուզում տեսնել: Մեր երազանքին հասնելու համար ուղին, որ բռնելու ենք, այն հետքերն են, որոնցով նախկինում քայլել, սակայն հետո թողել, մոլորվել ու մոռացել ենք: Կրկին այդ հին հետքերը գտնենք»:

Սղարանի փոխարեն` զինվորական կրթություն

Այս նպատակին հասնելու համար «սկաուտությունը» շատ հարմար կազմակերպչական մեթոդ էր մատուցում: «Մարմնամարզություն» ամսագիրը, որը սկսեց լույս տեսնել 1913 թ. մայիսին, առաջին համարից սկսած` իր էջերում մեծ տեղ է հատկացնում սկաուտներին: Այս թեմայով առաջինը Ահմեդ Շյուքրյուի «Հետախուզական ընկերություն» հոդվածն է: Հեղինակը հոդվածում ընթերցողներին է ներկայացնում 2.5 տարի առաջ Համբուրգում գերմանացի սկաուտական խմբի նկատմամբ իր հիացմունքը. «Դիմացից եկող բազմությունը կարծեցի թե ռազմական միավորում է: Գունդ էր մոտենում: Ուշադիր նայեցի: Զինվորներ չէին, սակայն տեսա, որ զինվորական համհարզներ էին: Ամենափոքրը 14, իսկ ամենամեծը 16 տարեկան էր, աշխարհը թնդացնող գերմանական բանակի հիմնաքարերը…երիտասարդները… Բոլորը կայտառ, զորեղ, բոյ ու բուսով, այտերը կաս-կարմիր, միատեսակ համազգեստով, մեջքներին` պայուսակներ, գոտկատեղերին` ջրի տափաշիշ, ձեռքներին նիզակի տեսքով մահակներ, հստակ, սակայն ծանր քայլերով զինվորների պես քայլում էին: Ինչ սուտ ասեմ` այդ պահին ոչ միայն սիրտս, այլև ողջ մարմինս դողում էր: Մեկ առջևովս անցնողներին նայեցի, մեկ էլ հիշեցի մեր նեղ, ցեխոտ կամ փոշոտ փողոցների միջև փոշեկոլոլ սղացող կամ էլ դեղձի կորիզով խաղացող տկար, դալուկ մեր երեխաներին»:

Միլլեթ-ի Մյուսելլեհա (Բանակային ազգ) կրթությունը

Հիվանդությունն ախտորոշելուց հետո հերթը հասավ բուժմանը: Բալասանը Աբդուլ Համիդ 2-րդի ժամանակաշրջանից սկսած օսմանյան բանակը Պրուսիայի մոդելով կազմակերպել փորձող հայտնի Գոլց փաշայի ստեղծագործությունն էր՝ Միլլեթ-ի Մյուսելլեհա (Բանակային ազգ): Այսինքն՝ ողջ բնակչությանը պատերազմի համար կազմակերպել, ժողովրդին բանակի վերածել… Երբ այս նպատակով կատարված քայլերից Տարրական կրթության մասին ժամանակավոր օրենքով մանրամասն եվրոպական օրինակով փոփոխություններ կատարվեց, դրան հավելվեց նաև «երեխային հայրենասեր և ապագայում էլ լավ զինվոր դարձնելու» համար անհրաժեշտ հանդերձավորումով ապահովելու հարցը:

Երբ Առաջին համաշխարհային պատերազմը թակեց դուռը, այս ուղղությամբ քայլ կատարվեց: Բելգիայի Սկաուտների կազմակերպության հիմնադիր անգլիացի Հարոլդ Փարֆիթին հրավիրեցին երկիր: 1914 թ. ապրիլի 9-ին Հետախուզների միության սկաուտների կորպուսը հիմնելուց հետո Բարձրագույն կրթությամբ ապահովող դպրոցում սկսեց սկաուտության դասեր, քայլարշավներ, ճամբարներ, սկաուտական կորպուսի առաջնորդի կուրսեր կազմակերպել:

«Գլխավոր հրամանատար (Բաշբուղ)» Էնվերն ու «հրամանատար» Փարֆիթը

Կորպուսի առաջին գլխավոր հրամանատարն Էնվերն էր, իսկ հրամանատարի տեղակալը՝ Հարոլդ Փարֆիթը: «Մեծ ու միջին կոլեգաներից» էին Հալիլը, Զիյան, Էյուփ Սաբրին, Յակուբ Ջեմիլը, դոկտոր Նազըմը, ովքեր և՛ զինվորական, և՛ Հատուկ կազմակերպության անդամ էին: Ըստ ներքին կանոնադրության՝ սկաուտները, համաձայն իրենց ունակության, բաժանվում էին 5 աստիճանի՝ անանուն, մարտիկ, թեքին, ալպ և թարհան: Այս աստիճաններն անցնել կարողանալու համար մեկ-մեկ թվարկվում էին անհրաժեշտ փորձություններն ու կարողությունները: Քանի որ էջերի սահմանափակում կա, կբավարարվեմ միայն ամենավերին աստիճանի համար անհրաժեշտ պայմանները թվարկելով. «10 րոպեում 2 կմ վազել և 50 մ լողալ, իմանալ Մորզեի այբուբենը, քարտեզագրություն, հարթավայում քարտեզով առաջ շարժվելու կարողություն, իմանալ գլխավոր համաստեղություններն ու աստղերը, 3 ժամում 15 կմ ոտքով կամ 4 ժամում 40 կմ հեծանվով կտրել անցնել, հետքերը գտնել և կարողանալ հետևել, 5 կանգառի չափ հեռավորություն ունեցող տարածության մեջ ժամանակը ճիշտ կարգավորել, Ճիշտ և մանրակրկիտ գծել քաղաքի, գյուղի ուղղությունը, վայրն ու աշխարհագրական դիրքը, մարգագետնում տարբեր իրերի միջև եղած հեռավորությունը ենթադրել, 10 տեսակ ծառ և բույս տարբերակել, ձեռքի աշխատանքի տիրապետել, հրդեհի, խեղդվելու և ձիու խրտնելու դեպքում մարդկային կյանքը փրկել, վիրակապել…»:

Կորպուսի կազմակերպության անվանումն էլ ըստ հերթականության հետևյալն էր՝ վրան, ջոկատ, ցեղ և Ոսկե հորդա: Բացի այդ` ունեին 12 հոդվածից բաղկացած «սկաուտների երդում»` «Երդվում եմ պատվովս երկրպագել Աստծուն և ենթարկվել հաքանին (առաջնորդ, խան), միշտ լինել բարեխիղճ, կատարել պարտքս, հարգել օրենքը, արիաբար գործել, սիրել հայրենիքս, պատերազմի և խաղաղության ժամանակ անձնվիրաբար ծառայել նրան, հարգել և կատարել սկաուտների ավանդույթները»:

Սկաուտների հագուստն ու անհրաժեշտ պարագաներն էին՝ սաղավարտաձև գլխարկ (բաշլըք), բաց խակի գույնի վերնաշապիկ, որի կողային հատվածներում մեկական գրպան պետք է լիներ, բաց խակի գույնի կարճ տաբատ (կարող էր նաև երկնագույն լինել), փողկապ (յուրաքանչյուր դասակի գույնը տարբեր էր) շագանակագույն կամ խակի գույնի գուլպա, կոշիկներ, գոտի, 1. 80 սմ երկարություն ունեցող ձեռնափայտ, որը 1,5 դեցիմետրերի բաժանման գծեր ուներ, ուսապարկ, բաց խակի գույնի թիկնոց, տափաշիշ, կողմնացույց, 15 մ երկարության և մատի հաստության ամբողջական պարան, գոտու համար փոքրիկ օղակ, Գլխավոր շտաբի` մեծ քարտեզներ կազմելու հատուկ մասեր, կացին և վրան:

Փարֆիթի աշակերտների առաջին գործնական պարապմունքները տեղի ունեցան 1914 թ. ապրիլի 24-ին Քաղըթհանեի վերին հատվածներում: Գործնական այս պարապմունքները, բնականաբար, գրավեցին ժողովրդի ուշադրությունը, դարձան օրաթերթերի թեմա: 1914 թ. մայիսի 12-ին դասընթացն ավարտած 16 թեկնածու Թալեաթ փաշայի ներկայությամբ երդվեց և գործի անցավ՝ ստեղծելու սկաուտների Ոսկե հորդան: Նույն տարվա հունիսին երկրի տարբեր շրջաններից Մալթեփե կանչված 260 երիտասարդի համար սկաուտների նոր դասընթաց սկսվեց:

Դեպի ռազմականացված միություններ

Սակայն երբ Եվրոպայում պատերազմ սկսվեց, Սկաուտների կորպուս կազմակերպությունն իր տեղը զիջեց Օսմանյան ուժային միություններին: Միությունը ստեղծվել է 1914 թ. հունիսի 15-ին: Ի տարբերություն մյուս երիտասարդական կազմակերպությունների՝ ժամանակավոր օրենքով տեղծված և հատուկ ցուցումով, որով Էնվեր փաշան ցանկանում էր «արգելել երիտասարդներին քաղաքականությամբ զբաղվել», կարծես թե Օսմանյան ուժային միությունները (ՕՈՒՄ), որոնք փորձում էին այնպիսի տպավորություն ստեղծել, թե ՄԱԿ-ի հետ կապերին վերջ են դնում, ըստ էության Ռազմական նախարարության կազմում էին: Այսպես, օրինակ, ՕՈՒՄ-ի գլխավոր հրամանատար կրկին Ռազմական նախարար Էնվեր Փաշան է ընտրվում: Միության պատրաստությունների մասնաճյուղ կազմող սկաուտական միություններ էին ընդունվում 12-17 տարեկան երեխաները, իսկ հիմնական միություն՝ 17-ից բարձր երիտասարդները: Երիտասարդների կրթությունն ու պատրաստությունը կազմակերպելու էր Ռազմական նախարարությունը: Երիտասարդներին մարմնամարզության և ֆիզիկական պատրաստության հետ մեկտեղ ցուցադրվելու էր, թե ինչպես վարվել հրացանի և ատրճանակի հետ, սովորեցնելու էին կիրառել զենք ու պայթուցիկներ, ուսումնասիրել ռազմական քարտեզներ:

Սակայն երբ պատերազմը շարունակվում էր, սա էլ բավական չէր և «օսմանցի երիտասարդներին պատերազմում զենքի տակ պահելու և ռազմական կազմակերպության շուրջ հավաքելու նպատակով» նոր կազմակերպություն ստեղծելու միտք հղացավ: Այս ռազմականացված կազմակերպության գաղափարի հայրը Գոլց փաշան էր, որի առաջարկը նախարարներ կաբինետում թեժ քննարկման պատճառ հանդիսացավ: Ոմանք դեմ էին երիտասարդներին ռազմականացնել, սակայն Գոլցը հաղթեց: Նրա խորհրդով Ստամբուլ բերեցին գնդապետ վան Հոֆին, ով դերակատարում էր ունեցել և աշխատել գերմանական այնպիսի երիտասարդական կառույցների ստեղծման մեջ, ինչպիսին էր Գերմանիայի երիտասարդների կայսերական բրիգադը: Հապշտապ մինչև փաշայի աստիճան բարձրացրած վան Հոֆի ու նրա օգնական Սելիմ Սըրրըի (Թարջան) գլխավորությամբ ստեղծվում է Օսմանյան երիտասարդական միությունները: 1916 թ. փետրվարին վոն Հոֆը Հրշեջների զորանոցում իրեն հատկացված սենյակում սկսում է աշխատել` դեռևս առանց սուլթանի կողմից միության կանոնադրությունը հաստատելու: Նրան օգնական էին կարգել մայոր Թահիր բեյին և սերժանտ Իզզեթ բեյին: Այս կազմակերպությունն էլ բաղկացած էր 12-17 տարեկան մուսուլման և ոչ մուսուլման երիտասարդների Կայտառ պատանիների միությունից և 17-ից բարձր երիտասարդների անդամակցած Ամրակազմների միությունից:

Քազըմ Կարաբեքիրի Գյուրբյուզլեր բանակը (Առույգ պատանիների բանակը)

fft81_mf2219476Հայտնի է, որ ազգային պայքարի ժամանակաշրջանում Müdafaa-i Hukuk ընկերություններին (1919 թ. Իզմիրի գրավումից հետո Թուրքիայի տարբեր քաղաքներում հիմնված և քեմալական շարժման առաջին կորիզը կազմած կազմակերպությունների անվանումը) աջակցություն են ցուցաբերել որոշ այնպիսի երիտասարդական միություններ, ինչպիսիք են Երիտասարդների ակումբը Քասթամոնուում, Երիտասարդների ակումբը Չերքեշում և այլն: Սակայն ամենաուշագրավ կազմակերպությունը Քազըմ Կարաբեքիրի Gürbüzler Ordusu-ն էր` Առույգ պատանիների բանակը, որն այս օրերին Արարատի նորընտիր քաղաքապետ Սըրրը Սաքըքի և վարչապետ Էրդողանի միջև բանավեճի թեմա է դարձել:

Քազըմ Կարաբեքիրի քրդական հարցի վերաբերյալ տեսակետը և որպես առաջնորդ նրա նկատմամբ քրդերի վերաբերմունքը թողնելով մեկ այլ հոդվածի` շարունակենք: Ազգային պայքարի ժամանակ Արևելյան ռազմաճակատի հրամանատար Քազըմ Կարաբեքիրը իր պաշտոնավայր Էրզրում (Կարին) գնալիս ճանապարհին հանդիպած որբերին վերցրել է իր հովանավորության տակ: Հետագայում այս գործընթացը մեծ թափ է ստացել, և երբ որբերի թիվը հասել է 1600-ի, 1920 թ. մայիսի 1-ին Կարաբեքիրը Կարինի բնակչությանն է ներկայացրել Առույգ պատանիների բանակը: Այս մանուկները, սուսերամարտի և դահուկորդության դասերի հետ մեկտեղ, ստացել են նաև ռազմական կրթություն, նրանց մի մասն արհեստներ է սովորել Արդյունաբերական դպրոցում (մեքենայի վերանորոգում, ոսկերչություն և այլն), բացի այդ` հագուստ և կոշիկ են կարել բանակի համար: Սակայն, ինչպես Կարաբեքիրն էր ասում, այս երեխաներին այս ամենի հետ մեկտեղ «թյուրքականության գիտակցություն է տվել»:

Ասում են, որ երբ 1920 թ. սեպտեմբերի 26-ին Կարաբեքիրը ռուսներից հետ էր վերցնում Սարիղամիշը, մոբիլիզացվել էր նաև Առույգ պատանիների բանակը: Կարաբեքիր փաշան, ով նպատակ ուներ Սարիղամիշը դարձնել «երեխաների գյուղաքաղաք», այս երեխաների համար քաղաքում բացեց բժշկակն և ռազմական միջնակարգ դպրոց, որտեղ մանկաբարձության, ատամնաբուժության, էլեկտրականության, ֆիլմի և լուսանկարչության դասընթացներ էր տրվում:

1922 թ. «Երեխաների բանակ կազմակերպությունը կազմավորվեց 17 գնդի՝ Սարիղամիշի, Տրապիզոնի, Կարսի, Կաղզվանի, Բայազետի, Իգդիրի, Արդահանի, Արդվինի, Ռիզեի, Սյուրմենեի և Երզնկայի»: Ասում են` կազմակերպության կազմում եղած որբ երեխաների թիվը հասնում էր 4-6 հազարի (Թվից արդեն իսկ կարելի է եզրակացնել, թե որքան սարսափելի ժամանակաշրջան է եղել):

Համաձայն որոշ աղբյուրների՝ Կարաբեքիրի պահպանության տակ առնված ծնողազուրկ տղա երեխաների մեջ կային նաև հայ որբեր: Այս մանուկների մեջ ընդունակները Կարաբեքիրի կողմից ուղարկվել էին Բուրսայի նորաբաց Ըշըքլար ռազմական լիցեյ` այնպես ներկայացնելով, թե իբր նրանք թուրք ընտանիքների որբեր էին, իսկ մնացածները մասնագիտություն էին ստացել և կյանք մտել…

1924 թ. հունվարի 3-ին Իսմեթ Ինոնյուն խորհրդարան է ներկայացնում օրենքի նախագիծ, որով նախատեսվում էր 12 տարին լրացած և զինակոչի խմբին դասվող բոլոր երիտասարդներին ներառող կազմակերպություն ստեղծել և հայրենիքի պաշտպանության մեջ օգտագործել, սակայն նախագծը խորհրդարանում ուշադրության չի արժանանում: Այս անգամ գործն իր ձեռքն է վերցնեւմ Գլխավոր շտաբի պետ Ֆևզի Չաքմաք փաշան: Ըստ մարշալի՝ ժողովրդին «բանակային ազգ» դարձնելու համար պետք է անմիջապես նախապատրաստական աշխատանքների անցնել, սակայն այս նախաձեռնությունն էլ արդյունք չունեցավ: Հարցը կրկին խորհրդարանի օրակարգ է բարձրացվում 1927, 1928 և 1932 թ., բայց կրկին օրենքի ուժ չի ստանում: Սակայն «բանակային ազգի» գաղափարը երբեք չի մահանում…

Գրականության ցանկ

1. Zafer Toprak, “Meşrutiyet ve Mütareke Yıllarında Türkiye’de İzcilik”, Toplumsal Tarih, Nisan 1998, S. 52, s.13-20;
2. Zafer Toprak, “II. Meşrutiyet Döneminde Paramiliter Gençlik örgütleri”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, C.2, 1985, s.531-536;
3. Emre S. Karaküçük, Osmanlı’da İzciliğin Paramiliter Görünümü, Milli Eğitim Dergisi, 1999, S. 143, s. 65-75;
4. Mustafa Balcıoğlu, “Osmanlı Genç Dernekleri”Türk Kültürü, Şubat 1992, S. 346, s. 98-102;
5. Sabri Yetkin, “İttihat ve Terakki’nin Paramiliter Gençlik örgütleri: Osmanlı Genç Dernekleri ve Bunların Yayın Organlarındaki Milliyetçi Söylemler”, Mersin üniversitesi 1. Ulusal Tarih Kongresi: Tarih ve Milliyetcilik, Bildiriler, 1997, s. 420-428;
6. Atakan Esen, “Türk İzcilik Hareketi’nin Tarihsel Temelleri”, Harp Akademileri Komutanlığı Stratejik Araştırmalar Enstitüsü’nde kabul edilmiş master tezi (2009); Kazım Karabekir, çocuk Davamız, 2 cilt, Emre Yayınları, 1995
http://www.radikal.com.tr/yazarlar/ayse_hur/ittihat_terakkinin_ve_kazim_karabekirin_cocuk_askerleri-1196093

Թարգմանեց Անահիտ Քարտաշյանը

Akunq.net

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Վերջին Յաւելումներ

Հետեւեցէ՛ք մեզի

Օրացոյց

June 2014
M T W T F S S
 1
2345678
9101112131415
16171819202122
23242526272829
30  

Արխիւ