Պատմական կոթողները թող պատմություն չդառնան

Ժողովուրդների դեմոկրատական կուսակցության Վանի պատգամավոր Օզդալ Ուչերը Մշակույթի և զբոսաշրջության նախարար Օմեր Չելիքին ներկայացրած երկու տարբեր առաջարկով հարցրեց, թե այս փուլում ինչի են հասել Վանի պատմական կոթողները զբոսաշրջության համար բացելով: Ուչերը նախ նախարար Չելիքին տեղեկացրեց Այանիս ամրոցի և քաղաքի պատմական եկեղեցիների վիճակի մասին, այնուհետև հարցրեց, թե այժմ կատարվող աշխատանքներն ինչ փուլում են:

Ուչերը նախ Այանիս ամրոցի վերաբերյալ որոշ տեղեկություններ տվեց, այնուհետև ամրոցում կատարվող աշխատանքների մասին տեղեկանալու համար հարց ուղղեց նախարար Չելիքին. «25 տարի է անցել, ինչ Վանա լճի վրա գերիշխող դիրք ունեցող գագաթի վրա կառուցված և զարդանախշերով ուշադրություն գրավող Այանիս ամրոցում պեղումներ են կատարվել: Այանիս ամրոցի, որտեղ գտնվել է աշխարհի ամենակարևոր և առանձնահատուկ ուրարտական տաճարներից Խալդի տաճարը, պեղումային աշխատանքները Էգե համալսարանի Գրականության ֆակուլտետի Հնագիտության ամբիոնի պրոֆեսոր Ալթան Չիլինգիրօղլուի թոշակի անցնելուց հետո ղեկավարել է Էրզրումի Աթաթուրքի համալսարանի Գրականության ֆակուլտետի Հնագիտության ամբիոնի դոցենտ, դոկտոր Մեհմեդ Ըշըքլըյի խումբը: Մոտ 25 տարի տևող պեղումներից առաջ որևէ պեղում կատարվե՞լ է, եթե կատարվել է, ապա ի՞նչ արդյունքներ կան: Ամրոցը արգելավայր համարվե՞լ է: Եթե այո, ապա ե՞րբ և ո՞ր աստիճանի արգելավայր է համարվում: Ո՞րն է պեղումների այսչափ ձգձգման պատճառը: Այս անտարբերության պատճառով, որն ապացուցում է, որ պատմական և մշակությաին կոթողների նկատմամբ անտարբերություն է տիրում, և որը պատճառ է հանդիսացել, որ ամրոցը գրեթե ջնջվի պատմության հարթակից, ամրոցը որպես պատմական կոթող ինչպիսի՞ կորուստներ է կրել: Որո՞նք են ամրոցի այն հատվածները, որոնք պեղման աշխատանքների հետ միասին գործի դրված վերականգնման աշխատանքների ձգձգման պատճառով անդառնալիորեն ավերվել և այլևս վերականգնման ենթակա չեն: Հանդիպե՞լ եք նախկինում ապօրինի պեղումների պատճառով գողացված պատմական արժեքների: Եթե այո, ապա որո՞նք են, և ի՞նչ ճակատագիր ունեն հիմա: Շարունակվող պեղումային աշխատանքներն ի՞նչ վիճակում են: Ամրոցի այնպիսի հատվածներ կա՞ն, որտեղ աշխատանքներն ավարտված են: Եթե այո, ապա ի՞նչ բացահայտումներ են կատարվել: Ցայժմ վերականգնված հատվածները որո՞նք են: Այս հատվածներում ինչպիսի՞ վերականգնման աշխատանքներ են կատարվել: Պեղումների ժամանակ ի՞նչ իրեր են հայտնաբերվել, և պահպանման ինչպիսի՞ աշխատանքներ են կատարվել: Ի՞նչ տեղեկություններ են ձեռք բերել: Այդ իրերը որտե՞ղ են պահվում/ցուցադրվում»:

Ուչերի մյուս առաջարկն էլ վերաբերում էր ավերակների վերածված եկեղեցիներին: Ուչերը, հատկապես ընդգծելով Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու բախտի քմհաճույքին լքված լինելու փաստը, Վանի եկեղեցիների վերաբերյալ ասաց. «Վան նահանգի կենտրոնից 10 կմ հեռավորության վրա գտնվող Վերին Բաքրաչլը գյուղում՝ Էրեք (Վարագա) լեռան փեշերին գտնվող և շրջակայքի ամենահարուստ վանք հանդիսացած Վարագավանքը կազմված է եղել 7 տարբեր եկեղեցիներից (Սուրբ Սոֆյա, Սուրբ Հովհաննես, Սուրբ Մարիամ Աստվածածին, Սուրբ Գևորգ ժամատուն, Սուրբ Սեալ մատուռ, Սուրբ Խաչ եկեղեցի)»:

Այս կառույցները տարբեր ժամանակներ հավելվել են վանքին: Վանքը կառուցել է Վասպուրականի թագավոր Սենեքերիմ-Հովհաննեսը (1003-1022): Վարագավանքի ամենահանին եկեղեցին Սուրբ Սոֆյան է: Հարավային հատվածում գտնվող այս եկեղեցին 981 թ. կառուցել է Սենեքերիմի կին Խոշոշը: Հետագայում Սուրբ Սոֆյա եկեղեցու հյուսիսային պատին կառուցվել է երկրորդ եկեղեցին՝ Սուրբ Հովհաննեսը: Վանքի երկրորդ խմբին պատկանող եկեղեցիներից գլխավորը Սուրբ Աստվածածինն է, որը կառուցվել է 1003-1021 թթ.: Ենթադրվում է, որ այն Սենեքերիմն է կառուցել: 1648 թ. այն երկրաշարժից վնասվել է: Այս եկեղեցին, որը հայ ճարտարապետության մեջ հայտնի է որպեսի Սուրբ Հռիփսիմեի տիպ, կառուցվել է կոպիտ հիմնաքարերով: Արևմտյան ճակատի կենտրոնում գտնվող մուտքը հետագայում փակվել է մեծ ժամատնով: Ժամատան դռան վերևի արձանագրությունից պարզ է դառնում, որ այն կառուցել է 1648 թ. Տրդատը: Սուրբ Սեալ մատուռը, որը կրկին վանքի երկրորդ խմբի կառույց է հանդիսանում, Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու հյուսիս-արևմուտքում է և կառուցվել է նրան կից: Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին և այս եկեղեցին միջանցքով են իրար միանում:

Բախտի քմահաճույքի՞ն է թողնվել

«Ամեն տարի հազարավոր (տեղացի/օտար) այցելուների առաջ իր դռները բացող հսկայական պատմական կոթողն այլևս ավերակներ է հիշեցնում: Տարիներ շարունակ անխնամ լինելու պատճառով վանքի տանիքը թռչունների բույն է հանդիսացել, իսկ ներսը ցեխի օվկիանոս է հիշեցնում: 2011 թ. երկրաշարժի ժամանակ տանիքն ու մուտքի հատված փլված վանքը հանրապետության շրջանում ո՛չ վերանորոգվել, ո՛չ էլ վերականգնվել է: Իսկ սա ցույց է տալիս, որ Օսմանյան կայսրության վերջին շրջանում հայ ժողովրի նկատմամբ սկսված ռասիստական և ձուլման քաղաքականությունը նույնությամբ շարունակվում է նաև հանրապետության շրջանում, և այդ ընկալումից դեռևս չեն ազատվել: Մինչդեռ այս պատմական կոթողի վերանորոգումն ու պահպանումը և՛ խղճի, և՛ սոցիալ-մշակութային պատասխանատվության անհրաժեշտություն է: Բացի այդ` նման կերպ վարվելով և վանքը պահպանելով մեծ ներդրում կլինի նաև մշակության զբոսաշրջության զարգացման համար:

Այն, որ կրկին սեփականության իրավունքի վերաբերյալ արտահայտվողներն ասում են, որ այս վանքը Վանի նահանգում պետության հետ խորը հարաբերություններ ունեցող անձանց է նվիրվել, գալիս է ապացուցելու այն իրականությունը, որ հայ ժողովրդի և հայ համայնքի բնական իրավունք հանդիսացող վանքը (ինչպես որ բոլոր մյուս ասպարեզներում է) ռեժիմի հետ միություն կազմածներին է նվիրվել»:

Պատմական վայրերն ի՞նչ վիճակում են

Այնուհետև Ուչերը նախարար Չելիքին հարց ուղղեց պատմական վայրերի վերաբերյալ. «Ցայժմ ի՞նչ հիմքերով են վերանորոգման աշխատանքներ կատարվել: Վարագավանքի վիճակը որոշելու համար մինչև հիմա որևէ աշխատանք կատարվե՞լ է: Եթե այո, ապա ո՞ր կազմակերպության կողմից և ե՞րբ: Այս աշխատանքի արդյունքներն ինչպիսի՞ն են: Վանքն արգելավայր համարվե՞լ է: Եթե այո, ապա ե՞րբ և ո՞ր աստիճանի արգելավայր է համարվում: Պետական մարմինների կողմից հասարկական գործունեության անվան տակ կատարվող գործունեության ժամանակ վանքի ավերված հատվածներ կա՞ն արդյոք: Որո՞նք են այդ բաժինները: Հանդիպե՞լ եք ցայժմ ապօրինի պեղումների և այս մարդկանց նկատմամբ ինչպիսի՞ իրավական գործընթաց է սկսվել: Կա՞ որևէ մեկը, ում նկատմամբ հետաքննություն է սկսվել և պատիժ նշանակվել: Կա՞ն արդյոք պատմական արժեքներ, որոնք հետագայում են գտել և հասկացել, որ պատմական կոթողներ են: Եթե այո, ապա որո՞նք են, և որտե՞ղ են պահվում: Ներկա պահին վանքի սեփականության իրավունքը ու՞մ կամ ո՞ր կազմակերպությանն է պատկանում: Թափուների գրանցամատյաններում (բնակարան/պատմական կոթող կամ ուրիշ անշարժ գույքի բնորոշում) որպես ի՞նչ է գրանցված: Եթե մասնավոր սեփականություն է, ապա ու՞մ է պատկանում: Եթե թափուի գրանցամատյանում գրանցված անձը կենդանի չէ, ապա ո՞վ կամ ովքե՞ր են ժառանգորդները: Ըստ թափուի գրանցամատյանի՝ վերոհիշյալ անձից առաջ ու՞մ է պատկանել սեփականության իրավունքը: Իրավական ի՞նչ հիմնավորմամբ (գնման ակտ/բռնագրավում/ժառանգություն/դատարանի որոշում կամ այլ պատճառներ) է անցել այդ մարդուն: Եթե այս վանքը այդ մարդուն ժառանգություն է մնացել, ապա ժառանգություն թողողն ինչպե՞ս է ստացել սեփականության իրավունքը: Վանքը հայկական հիմնադրամներին կամ էլ Հայոց պատրիարքարանին փոխանցելու մտադրություն կա՞: Կա՞ որևէ հիմնադրամ, որը դիմել է: Պատրիարքարանից նման պահանջ կա՞»:

http://www.sehrivangazetesi.com/mobil.asp?islem=haberdetay&id=10810

Թարգմանեց Անահիտ Քարտաշյանը

Akunq.net