Օզան Թեքին
Այդ ժամանակվա Ներքին գործերի նախարար Թալեաթ բեյի հրամանով 1915 թ. ապրիլի 24-ին որոշվեց փակել հայկական կոմիտեների կենտրոնները, ձերբակալել նրանց ղեկավարներին և առգրավել տարատեսակ փաստաթղթեր: Հայ համայնքի մտավորականների դեմ կիրառած այս գործողությամբ ձերբակալվեց 240 հոգի: Մի քանի օրվա ընթացքում ձերբակալվածների թիվը հասավ 2345-ի: Մեկ ամիս անց հրապարակված «Տեղահանության մասին» ժամանակավոր օրենքով տեղական քաղաքացիական և ռազմական ղեկավարներին իրավասություն տվեցին ժամանակավորապես մեկ այլ վայր տեղափոխել այն անձանց, որոնց հարմար կգտնեն: Երեք օր անց Նախարարների խորհրդի որոշմամբ տեղահանությունը դարձավ անժամկետ: Թեև թիվը հաստատված չէ, սակայն 1,5 միլիոն հայի ծովում խեղդելով և այլ միջոցներով տեղահանության ժամանակ սպանեցին: Ապրիլի 24-ը, որ համարվում է այս գործընթացի սկիզբը, աշխարհասփյուռ հայությունը համարում է ցեղասպանության հիշատակման օր:
Հայոց ցեղասպանությունը Թուրքիայի Հանրապետություն պետության ստեղծման նախագծի ամենակարևոր մասն է հանդիսանում: Ըստ Միություն և առաջադիմության կուսակցության ծրագրերի՝ ստեղծվելիք ազգային պետությունը լինելու էր թուրքական և սուննի մուսուլմանական: Օսմանյան կայսրության քրիստոնյա ժողովուրդները այդ ժամանակ բնակչության 10 տոկոսը կազմող հայերի գլխավորությամբ այս ճանապարհին մեծ խոչընդոտ էին հանդիսանում: Տեղահանությունն այս ծրագիրն իրականացնելու համար գործի դրվեց:
Երբ Անատոլիայի հողերը վերածվեցին մահվան դաշտերի, հայերի անշարժ և շարժական գույքը որպես «լքյալ գույք» բռնագրավվեց: Կապիտալիստական Թուրքիայի վաղ շրջանի կապիտալի կուտակման և թուրք իշխող դասի առաջացման հիմքում այս բռնագրավված ունեցվածքն է ընկած: Երբ Թափուի և կադաստրի գլխավոր վարչությունը որոշեց օսմանյան շրջանին պատկանող թափուները տեղափոխել թվային համակարգ, Ազգային անվտանգության խորհրդի անունից ուղարկված նամակում ասվում էր, որ «երկրի շահը» պահանջում է, որ այդ գրանցումները գաղտնի պահվեն:
Ցեղասպանությունը Թուրքիայի հասարակության ամենամեծ տաբուն է: Մեկ դար է` պետությունն այս արյունոտ իրականության հետ առերեսումը կանխելու համար դիմում է տարբեր ստերի և «իրավական» առարկությունների: Որպեսզի ապացուցի, որ Հայոց ցեղասպանություն տեղի չի ունեցել, իսկ եթե եղել է, ապա չի կարող «ցեղասպանություն» համարվել, պաշտոնական պատմական թեզ է հորինել: Եվ որպեսզի ցեղասպանության ժխտումը գերիշխի, ողջ պետական հնարավորություններն ի մի է բերել՝ դրանով իսկ վախի մթնոլորտի մեջ ապրելու դատապարտելով Թուրքիայում մի բուռ մնացած հայ համայնքին:
Կառավարությունը տապալել ցանկացող էրգենեքոնականների թիրախ ընտրված Հրանտ Դինքի 2007 թ. սպանությունը միգուցե և ողջ պատմության տեսանկյունից շրջադարձային եղավ: Ինչպես հետագայում հեղաշրջում կատարել ցանկացողներն էին արձանագրելու, «Հրանտ Դինք գործողությունն անհաջողության մատնվեց», որովհետև Հրանտ Դինքի հուղարկավորության համար Ստամբուլում հարյուրհազարավոր մարդիկ փողոց դուրս եկան և «բոլորս հայ ենք» վանկարկելով` սասանեցին պետության հիմնադիր գաղափարախոսությունը: Հայերը, որոնք մշտապես ռասիզմի թիրախ են եղել, իսկ ցեղասպանության վերաբերյալ նրանց խոսակցություններն արգելված են եղել, այս անգամ իրենց միայնակ չզգացին:
Թուրք ազգայնականությանը հասցված այս հարվածը մի շարք զարգացումների սկիզբ հանդիսացավ: Ցեղասպանության վերաբերյալ «Ներողություն եմ խնդրում» արշավի տակ 2008 թ. տասնյակհազարավոր մարդիկ ստորագրեցին: Մեդիայի քաղաքական քննարկումներում անգամ սկսեցին 1915 թ. տեղ հատկացել: Իսկ 2010 թ. ապրիլի 24-ին առաջին անգամ փողոցում, Թաքսիմի հրապարակում Հայոց ցեղասպանության ժամանակ սպանվածներին ոգեկոչեցին: «Այս ցավը բոլորինս է» վանկարկելով` դուրս եկան փողոց, և հետագա տարիներին բազմաթիվ քաղաքներում միաժամանակ սկսեցին ապրիլքսանչորսյան ոգեկոչումներ կատարել:
Այս առերեսման պայքարում 2015 թ. ծայրահեղ շեմի նշանակություն ունի: Ցեղասպանության 100-ամյա տարելիցին աշխարհասփյուռ հայությունը պայքարելու է ժխտողական քաղաքականության դեմ: Մի շարք երկրներ ընդունելու են այս ճշմարտությունը, և Թուրքիայի վրա միջազգային ճնշում է լինելու:
ԱԶԿ-ն «թեևերը քշտել» և պատրաստվում է շարունակել Ցեղասպանության ժխտման քաղաքականությունը կամ պարզ ձևով «անցկացնել այն»: Կառավարությունը ծրագրում է առաջիկա տարին ևս մեկ անգամ մարտի 18-ը պատմության էջերին հանձնել: Պաշտոնական պատմության ողջ ստերը մեկ անգամ ևս մեր առաջ են դնելու:
Մյուս կողմից` նրանք, ովքեր կազմակերպել են Հրանտ Դինքի սպանության գործընթացը, ստեղծելով Թալեաթ փաշա կոմիտեն, «ցեղասպանության ստերին» ընդդիմացողներին և էրգենեքոնի մեղադրյալներին անձամբ ԱԶԿ-ի լիդերների հավանությամբ փողոց են հանել՝ ասելով, որ պատրաստ լինեն:
Մեզ՝ բոլոր ժողովուրդների հավասարությունն ու ազատությունը պաշտպանողներիս համար ևս 2015 թ. շատ կարևոր է: Իրական առերեսման պայքարի արդյունքում, որպեսզի Թուրքիային ստիպենք ընդունել ցեղասպանությունը, կազմակերպվելու ենք: Այս ճանաչումը և՛ լույս է սփռելու այս երկրի կապիտալիստական հասարակարգի ետին պլանի արյունոտ պատմության վրա, և՛ հայերի հանդեպ մեր ունեցած պատմական պարտքը վճարելու համար ուշացած ներողություն է լինելու, և՛ պատմության գիրկն է անցնելու որպես աշխատավոր դասակարգին իշխող դասակարգի պոչից կպցրած թուրքական ազգայնական գաղափարների պարտություն:
(Առաջին անգամ լույս է տեսել «Sosyalist İşçi» շաբաթաթերթում)
Թարգմանեց Անահիտ Քարտաշյանը
Akunq.net
Leave a Reply