ՀԱՐՑԱԶՐՈՅՑ – «Թուրքիայի բոլոր անլուծելի խնդիրների յատակում տեսանելի է 1915 թւականի իրականութիւնը»

Մամլոյ ասուլիսը մեկնարկեց Բագրատ Էստուկեանի նախաբանով, որով նա իր գոհունակութիւնը յայտնելով կազմակերպւած միջոցառման իրանական ԶԼՄ–ների մասնակցութեան կապակցութեամբ, նշեց, որ իր համար մեծ պատիւ է Հրանտ Դինքի հիմնադրած «Ակօս» շաբաթաթերթի անունից Իրանում ներկայանալը:
«ԱԼԻՔ», Ա. Իսաղուլեան – Չորեքշաբթի, ապրիլի 30-ին «Յոյս» երկշաբաթաթերթի խմբագրատանը տեղի ունեցաւ «Ակօս» շաբաթաթերթի խմբագիր Բագրատ Էստուկեանի մամլոյ ասուլիսը՝ իրանական խոշոր լրատւամիջոցների եւ իրանահայ մամլոյ ներկայացուցիչների մասնակցութեամբ:
Ասուլիսի մեկնարկից առաջ, որը ուղեկցւում էր «Յոյս» եւ «Արաքս» թերթերի խմբագիրների թարգմանութեամբ, «Յոյս» երկշաբաթաթերթի խմբագիր Ռոբերտ Սաֆարեանը իրանական ԶԼՄ-ների ներկայացուցիչներին ներկայացրեց Թուրքիայի հայկական համայնքի խնդիրների մասին ամփոփ մի տեղեկութիւն՝ ներկայացնելով այն որպէս նոյն երկրում Ցեղասպանութիւնից վերապրածի եւ մայր հողի բնիկ տարր: Ռոբերտ Սաֆարեանը նաեւ անդրադարձաւ Ստամբուլում հրատարակւող «Ակօս» շաբաթաթերթի ունեցած առանցքային նշանակութեանը եւ Հրանտ Դինքի սպանութեան փաստին:
Յիշեցնենք, որ «Ակօս» շաբաթաթերթի հայկական բաժնի խմբագիր Բագրատ Էստուկեանը Թեհրան էր ժամանել Հ. Մ. Մ. «Րաֆֆի» համալիրի, Աշխարհատեսների միութեան Նարմաքի եւ Մաջիդիէի հատւածների, Իրանահայ ազգային եւ մշակութային միութեան եւ «Արաքս» շաբաթաթերթի հրաւէրով:
Մամլոյ ասուլիսը մեկնարկեց Բագրատ Էստուկեանի նախաբանով, որով նա իր գոհունակութիւնը յայտնելով կազմակերպւած միջոցառման իրանական ԶԼՄ-ների մասնակցութեան կապակցութեամբ, նշեց, որ իր համար մեծ պատիւ է Հրանտ Դինքի հիմնադրած «Ակօս» շաբաթաթերթի անունից Իրանում ներկայանալը:
Նշելով Ստամբուլում հայկական մամուլի հին պատմութեան մասին՝ Էստուկեանն ասաց, որ բազմաթիւ հայկական թերթեր են հրատարակւել մինչեւ 1996 թւականը, երբ մեկնարկը տրւեց «Ակօս» շաբաթաթերթի: Բագրատ Էստուկեանը նաեւ նշեց, որ Թուրքիայի պատմութեան մէջ հայերի միջոցով հրատարակւել են անգլերէն, ֆրանսերէն, լեհերէն, ռումիներէն եւ ռուսերէնով լոյս տեսնող թերթեր, իսկ «Ակօս»-ը հանդիսանում է այդ շարքի թուրքերէն լեզւով լոյս տեսնող հայկական թերթը:
Նա ընդգծեց նաեւ, որ այսպիսով հնարաւոր դարձաւ թուրք մտաւորականութեանը նոյնպէս ներգրաււած տեսնել հայկական համայնքի խնդիրների եւ Հայկական Հարցի լուծման գործում:
Բագրատ Էստուկեանը կարեւորեց այն փաստը, որ հայկական միւս թերթերը յաճախ հանդիսանում են հայկական աշխարհի լրափաթեթներից քաղւածքով մամուլ, այնինչ «Ակօս»-ը ինքը փորձեց կատարել առաջին կարգի լրատւութիւն՝ հանդիսանալով շրջանառւող տեղեկատւութեան լրակունքը:
«Եւ սա պատճառ եղաւ, որ Թուրքիայի հասարակութիւնը ճանաչի նաեւ իր կողքն ապրած հայ հասարակութեանը»,- նշեց Էստուկեանը:
«Ակօս» շաբաթաթերթի խմբագիրը յաւելեց նաեւ, որ երբ պետականօրէն յարգւած չեն փոքրամասնութիւնների իրաւունքները, դուք ստիպւած կը լինէք անձամբ կրելու այդ գործը:
Բագրատ Էստուկեանը նշեց, որ «Ակօս»-ը լոյս է տեսնում 5000 տպաքանակով, որին պէտք է յաւելել նաեւ նոյն քանակութեամբ համացանցային տարբերակին բաժանորդագրւածների:
«Ակօս»-ի խմբագիրը մամլոյ ասուլիսի նախօրէին Էրդողանի յղած ցաւակցութեան գծով հարցին պատասխանելով՝ նշեց, որ դրանով նա (Էրդողանը) ո՛չ ներողութիւն խնդրեց, եւ ո՛չ էլ երեւոյթը որակեց որպէս ցեղասպանութիւն: Չնայած սա էլ է ինչ-որ տեղ արժէքաւոր, քանի որ առաջին դէպքն է, երբ վարչապետը ցաւակցում է նման առիթով: Թուրքիայի պետական այրերը մինչ այդմ պնդել են, որ հայերը այդպէս կրել են իրենց դաւաճանութեան վճիռը:
Այնպէս որ՝ մեր պահանջածը վարչապետի յայտնած ցաւակցութիւնը չէ, մեր պահանջածը Ցեղասպանութեան ճանաչումն է:
Բագրատ Էստուկեանը պատասխանելով «Հայե՛ր, ներեցէք մեզ»-ին մասնակցած թուրք մտաւորականութեան այդ ակցիայի մեկնարկից առ այսօր Թուրքիայում հանրային կարծիքի արձագանգների մասին հարցին, նշեց, որ Հրանտ Դինքի սպանութեամբ, առաջին անգամը լինելով, Թուրքիայում շօշափելի դարձաւ Հայկական Խնդրի շուրջ ժողովրդի լայն խաւերի մօտ եղած դիմադրութիւնը՝ կապւած պետութեան այսօրինակ հաստատումների դէմ:
Նա յաւելեց, որ վերջին քսան տարիների ընթացքում Թուրքիայում առաւել քան երբեւէ հարստացել է խնդրին կապւող գրականութիւնը, իսկ այս գրականութիւնն էլ ոչ թէ պետութեան կարծիքն է արտացոլում, այլ այլընտրանքային է, որտեղ գերակշռողը հայկական կողմի կարծիքն է: «Ակօս» թերթի խմբագիրն ընդգծեց նաեւ, որ նոյնիսկ հայերը եթէ դադարեցնեն իրենց ներկայացրած պահանջները, այն կը շարունակի մնալ թուրք մտաւորականութեան օրակարգում, քանի որ նրա համար (մտաւորականութեան) իր երկրի բոլոր անլուծելի թւացող խնդիրների հիմքում տեսանելի է 1915 թւականի իրականութիւնը: Իր արտայայտութիւնը մեկնաբանելով՝ Էստուկեանը արձանագրեց, որ ե՛ւ մարդու իրաւունքների, ե՛ւ ժողովրդավարութեան հաստատման գործը խաչւում եւ բախւում է 1915 թւականին ձեւաւորւած գաղափարին, այսպիսով՝ թուրք մտաւորականութիւնը կարծում է, որ ցեղասպանութեան իրականութեան հետ առերեսւելով է միայն, որ հնարաւոր կը լինի նոր ճանապարհներ որոնել:
Բագրատ Էստուկեանը պատասխանելով Թուրքիայում սպասւող նախագահական ընտրութիւնների մասին հարցին՝ նշեց, որ մինչ օրս գրանցւած հետազօտութիւնների թւային պատկերը խօսում է նրա (Էրդողանի) հնարաւոր յաջողութեան մասին, սակայն ըստ Էստուկեանի՝ Էրդողանի վարչապետութեան օրօք Թուրքիայի ժողովուրդը պառակտւել է երկու՝ նրան սիրողների եւ նրան ատողների մասերի: «Հետեւաբար՝ նրա ընտրւելով՝ այս պառակտումը կը շարունակւի ընդգծել»: Էրդողանի յայտնած ցաւակցութեան կապակցութեամբ Ադրբեջանի պահպանած ակներեւ լռութեան կապակցութեամբ հարցին պատասխանելով՝ Էստուկեանը նշեց, որ Թուրքիան ուժանիւթի (էներգիայի) բնական աղբիւրներ մատակարարողներից կախւածութիւն ունի, ի մասնաւորի Բաքւի նաւթի խողովակաշարից, ինչի պատճառով էլ բնական է, որ չի կարող աննկատ թողնել նաեւ Բաքւի շահերը: Սակայն, ըստ Էստուկեանի, Թուրքիան փորձելու է ձեռք բերել Բաքւի համաձայնութիւնը՝ Հայաստանի հետ յարաբերութիւնները կարգաւորելու գործում:
«Ակօս» շաբաթաթերթի խմբագիրը յաւելեց, որ Էրդողանի այդօրինակ յայտարարութեանը նախորդող շաբաթւայ ընթացքում ԱՄՆ-ից բարձրաստիճան մի պաշտօնեայ աշխատանքային այցով յայտնւել էր երեք՝ Թուրքիա, Հայաստան եւ Ադրբեջան երկրներում:
Բագրատ Էստուկեանը Թուրքիայի Եւրոմիութեանը մաս կազմելու եւ ըսփիւռքահայութեան մօտ եղած մեծամասամբ դէմ արտայայտւող կարծիքի վերաբերեալ նշեց, որ Թուրքիայում ապրող հայութիւնը կարծում է, որ Թուրքիայի Եւրոմիութեանը անդամագրւելով՝ կարելի է դրական արդիւնքներ քաղել Թուրքիայում՝ մարդու իրաւունքների, խօսքի ազատութեան եւ քաղաքակիրթ աշխարհ մուտք գործելու առումներով:
Նա յաւելեց նաեւ, որ Թուրքիայում ապրող հայերը չեն կարող միանշանակօրէն հակաթուրք տրամադրութիւններով առաջնորդւել, ինչպէս դա յաճախ երեւում է սփիւռքեան այլ գաղթօջախներում:
Ըստ Էստուկեանի՝ հայութիւնը պարտաւոր է իր վէրքը դարմանել իր վերելքով եւ ոչ թէ Թուրքիայի կողմից թոյլ տրւած սայթաքումների եւ բացթողումների հաշւին:
Սիրիայի նկատմամբ Թուրքիայի որդեգրած մօտեցումները եւ այդ պատճառով Իրան-Թուրքիա յարաբերութիւնների սառնութեան մասին հարցին պատասխանելով՝ «Ակօս» թերթի հայկական բաժնի խմբագիրը նշեց. «Մենք՝ Թուրքիայի բնակիչներս եւ դուք՝ իրանցիներդ պիտի զգօն լինենք, որ յանկարծ մէկս միւսի դէմ չգրգռւենք»: Նա յաւելեց, որ պատմութեան մէջ այս երկու երկրները իրարու նկատմամբ յաճախ լուրջ ընդհարումներ են ճաշակել եւ նոյն բանը կարելի է նշել Թուրքիա-Հայաստան յարաբերութիւնների մասին: Սա խնդիր է, որի առաջը կարելի է առնել մշակութային, տնտեսական եւ քաղաքական յարաբերութիւններով, որպէսզի մենք՝ հասարակութիւններս, արգելք հանդիսանանք երկրների ենթագիտակցութեան հաշիւների մէջ կուտակւած պոռթկումներին:
Թուրքիայից տարագրւած ժողովուրդների ժառանգորդներին Թուրքիայի քաղաքացիութիւն տալու վարչապետի յայտարարութեան մասին հարցին պատասխանելով՝ Էստուկեանը նշեց, որ դա ոչ միայն թուրքահայութեան ցանկութիւններից է, այլ նաեւ Թուրքիայում եղած յունական համայնքի պատրիարքի բարձրացրած հարցն էր, որով նա ցանկութիւն էր յայտնել նախկինում թուրքահպատակ յոյներին քաղաքացիութիւն տրւի, որպէսզի այդ համայնքը հզօրացւի:
Նա յաւելեց նաեւ, որ նոյնիսկ այդ դէպքում ոչ մէկ հայի առիթ չի ընձեռւելու պետական լուրջ պաշտօններ զբաղեցնել:
Ցեղասպանութիւնը ճանաչելու եւ այն դատապարտելու գծով Եւրոմիութեան եւ որոշ այլ պետութիւնների յայտարարի գալու մասին եւ այն մասին, որ Իրանի կողմից Ցեղասպանութեան ճանաչումը հնարաւոր պաշտօնական ձեւակերպում ստանալու դէպքում՝ ինչպիսի ազդեցութիւն կարող է ունենալ Թուրքիայի վրայ հարցին պատասխանելով՝ «Ակօս»-ի խմբագիրն արձանագրեց. «Ինձ համար որոշ պետութիւնների կողմից Ցեղասպանութիւնը ճանաչելու եւ այն քաղաքական խաղաքարտ դարձնելը բաւական նւաստացուցիչ երեւոյթ է, քանի որ, որպէս հայ, քաջ գիտեմ թէ ինչ պատահեց 1915-ին»:
Էստուկեանը, որպէս օրինակ, յիշեցրեց Իսրայէլ-Թուրքիա յարաբերութիւնների սառեցմանը յաջորդած Իսրայէլի արձակած յայտարարութիւնը՝ կապւած Ցեղասպանութեան հարցը քննարկման առարկայ դարձնելուն:
Էստուկեանը պատասխանելով Դինքի սպանութիւնից առաջ նրան սպառնացող էլեկտրոնային բացիկների մասին (որոնց մասին խօսւել սկսեց սպանութիւնից անմիջապէս յետոյ) եւ այն, որ այսօր արդեօք շարունակւո՞ւմ է այդ ընթացքը հարցին ասաց, «Այո, ստանում ենք, բայց այդքան էլ լուրջ չենք ընդունում: Դրանց մասին տեղեկացնում ենք մեր փաստաբաններին: Չենք վախենում, քանի որ գուցէ դեռ Դինքի պէս ուրիշ մէկը չկայ, որին պէտք լինի նորից լռեցնել»,- ասաց Էստուկեանը:
Ստամբուլի «Գեզի» զբօսայգում տեղի ունեցած ընդհարումների ժամանակ պարզ դարձաւ նաեւ, որ այնտեղ եղել է հայկական գերեզմանատուն: Ինչպիսին էր արձագանգը հայերի մօտ հարցին պատասխանելով՝ «Ակօս»-ի խմբագիրը ընդգծեց, որ մեզ՝ հայերիս համար դա նոր բացայայտում չէր, 1935 թւականին այն առգրաււեց պետութեան կողմից եւ տեղը հիւրանոց կառուցւեց: Ինչ է պահանջում Թուրքիայի հայութիւնը Թուրքիայից այն դէպքում, երբ Սփիւռքը բարձրացնում է հատուցման հարցը հարցին պատասխանելով՝ Էստուկեանը նշեց, որ բոլոր հայերի ուզածը նոյնն է, սակայն ապրելով Թուրքիայում՝ նոյն համարձակութեամբ չենք կարող բարձրացնել այդ խնդիրը: «Միեւնոյն ժամանակ, հաշւի առէք, որ այնքան ժամանակ, որ այդ տարածքներում չկայ հայ ժողովուրդը, այն կը համարես կորած եւ ձեռքից գնացած տարածք»,- ընդգծեց Էստուկեանը, յաւելելով, որ նոյնիսկ փոքր թւով հաստատւած համայնք ու ժողովուրդ ունենալով՝ գուցէ հնարաւոր լինէր սրանից 50 տարի առաջ զինեալ պայքարի մասին խորհել:
Թուրքիայից Սիրիա ներթափանցող եւ ազատօրէն երթեւեկող ահաբեկչական խմբաւորումների եւ դրանց մասին Թուրքիայում եղած հանրային կարծիքի վերաբերեալ հարցին պատասխանելով՝ Էստուկեանը նշեց, որ Թուրքիայի հասարակութեան ընդհանուր կեցւածքը բոլորովին դէմ է այս զարգացումների հետ կապւած: Էրդողանի տւեալ զարգացումներին ներքաշւելը չունի հովանաւորներ՝ Թուրքիայի ժողովրդի մէջ: Այնպէս որ՝ մարդիկ ատելութեամբ են խօսում Չեչնիայից, Աֆղանստանից եւ այլուրից ջիհադի համար եկած խմբաւորումների մասին:
Ցեղասպանութեան 100-ամեակին Թուրքիայի հայութեան պատրաստւելու մասին հարցին բանախօսը պատասխանեց, որ 2015 թւականը չպէտք է դիտարկել որպէս հրաշքներ իրականացնելու տարի: Սակայն, մշակութային մեծ թափ եւ արտադրանք է սպասւում, ե՛ւ գրական, ե՛ւ կինոյի ասպարէզներում, եւ արդիւնքում մեծ գործ պիտի կատարւած լինի:
Միեւնոյն ժամանակ, նա ցաւ յայտնեց այն մարդկանց համար, ովքեր լուրջ սպասելիք պիտի ունենան թէ՝ նախագահ Օբաման իր ուղերձում վերջապէս ինչպիսի ձեւակերպում պիտի տայ խնդրին: Այս առիթով նա յաւելեց, որ Ցեղասպանութեան տարելիցի ոգեկոչման երեկոն Թաքսիմում շատ աւելի մեծ եւ մարդաշատ է լինելու»:
Համշէնահայութեան մասին նա նշեց, որ նրանք արդէն Դինքի սպանութիւնից յետոյ իրենց մէջ յաղթահարեցին վախը, եւ նրանցից ոմանք նոյնիսկ վերադարձան իրենց ինքնութեանը: «Իսկ այժմ նրանք ոչ թէ պետութեան հետ խնդիրներ ունեն, այլ խնդիրներ ունեն սեփական ընտանիքի հետ»,- եզրակացրեց Էստուկեանը:

http://www.alikonline.ir/hy/news/social/item/16977-ՀԱՐՑԱԶՐՈՅՑ-«Թուրքիայի–բոլոր–անլուծելի–խնդիրների–յատակում–տեսանելի–է-1915-թւականի–իրականութիւնը»