Զորյան ինստիտուտի նախագահը պատասխանել է Էրդողանին

Տորոնտոյի Զորյան ինստիտուտի նախագահ Գուրգեն Սարգսյանը բաց նամակ է հղել Թուրքիայի վարչապետ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանին՝ ի պատասխան վերջինիս՝ «1915թ. իրադարձությունների վերաբերյալ» ապրիլի 23-ի ուղերձի: Նամակը թարգմանաբար ներկայացված է ստորև: 

Վարչապետ Էրդողան,

Ապրիլի 23-ի Ձեր պաշտոնական հայտարարությունը, որը ճանաչում է, թե «ինչ ուրույն նշանակություն ունի ապրիլի 24-ը մեր [Թուրքիայի] հայ քաղաքացիների և աշխարհի բոլոր հայերի համար» և Ձեր ցավակցական ուղերձը՝ «…ցանկանում ենք, որ 20-րդ դարասկզբի համատեքստում իրենց կյանքը կորցրած հայերի հոգիները խաղաղությամբ հանգչեն, և մեր ցավակցությունն ենք հղում նրանց թոռներին», աննախադեպ քայլ է թուրքական կառավարության կողմից և պետք է ճանաչվի որպես այդպիսին:

Մինչդեռ, պարոն վարչապետ, մենք չենք կարող այդտեղ կանգ առնել, քանի որ Ձեր ցավակցության անկեղծությունը խարխլվում է նամակի մնացած մասում հաշվարկված շարադրանքով: Թույլ տվեք մի քանի օրինակ բերել:

1.            Դուք սկսում եք նրանից, որ ասում եք՝ այս առիթը «պատմական հարցի շուրջ ազատորեն կարծիքներ փոխանակելու արժեքավոր հնարավորություն է»: Պատմական հարցերի վերաբերյալ կարծիքները կարող են իրավական տեսանկյունից տարբերվել, սակայն կարծիքները պետք է հիմնված լինեն փաստերի վրա: Այն դեպքում, երբ առկա է անհերքելի վկայություն (այդ թվում՝ թուրքական արխիվներից) առ այն, որ 1915-ի իրադարձություններում ցեղասպանության մտադրություն կար, Ձեր անկեղծության հանդեպ վստահությունը խարխլվում է, երբ Դուք օգտագործում եք «տեղահանություններ» մեղմաբանությունը` տեղի ունեցած տառապալի մահվան քարավանների փոխարեն: Դա պետական համակարգի կողմից ծրագրված և իրականացված՝ Օսմանյան Թուրքիայի 1,5 մլն հայ քաղաքացիների սպանդ էր և մնացած 2,5 մլն հայերի տեղահանություն՝ ամբողջ ազգը բնաջնջելու մտադրությամբ: Սա պատմական կարծիքների հարց չէ, սա իրականություն է, որը պետք է կիսենք:

2.            Դուք նշում եք, որ «Թուրքիայում 1915-ի իրադարձությունների վերաբերյալ տարբեր կարծիքների և մտքերի ազատ արտահայտումը բազմակարծության, ինչպես նաև ժողովրդավարական մշակույթի և արդիականության անհրաժեշտություն է»: Այս վեհ գաղափարը տպավորություն է ստեղծում, որ Դուք բաց եք և կարևորում եք ճշմարտությունը, երբ իրականում դա օգտագործում եք որպես Տրոյական ձի և քաղաքական աղաղակող խորամանկություն՝ հանրության ուղեղների հետ խաղալու համար: Ձեր վարչապետության ընթացքում բազմաթիվ գիտնականներ, լրագրողներ և մտավորականներ հետապնդվել են, ազատազրկվել և նույնիսկ սպանվել՝ 1915-ի վերաբերյալ Ձեր պետական դիրքորոշումից տարբեր կարծիք ունենալու համար:

3.         Ճիշտ է, որ «անհերքելի է՝ Օսմանյան կայսրության վերջին տարիները դժվար ժամանակաշրջան էր՝ լի տառապանքներով օսմանյան միլիոնավոր քաղաքացիների համար՝ անկախ նրանց կրոնական կամ ազգային պատկանելությունից»: Ձեր արտաքին գործերի նախարար, նորին գերազանցություն Ահմեդ Դավութօղլուն անդրադառնում է դրան The Guardian-ում հրապարակված իր հրապարակախոսական հոդվածում՝ աջակցություն հայտնելով Ձեր ցավակցական ուղերձին: 

«Բալկաններում էթնիկ զտումները միլիոնավոր մարդկանց քշեցին դեպի արևելք՝ փոխելով Անատոլիայի ժողովրդագրական պատկերը… Բալկաններում, Կովկասում և Անատոլիայում օսմանյան մոտ 5 մլն քաղաքացիներ տեղահանվեցին իրենց պապական տներից: Արևմտյան պատմության մեծ մասը ներկայացնում է տեղահանված և սպանված օսմանյան քրիստոնյաների տառապանքները, մինչդեռ Թուրքիայի սահմաններից դուրս հայտնի չէ օսմանյան մուսուլմանների ահռելի տառապանքի մասին»:

Կարող ենք հասկանալ և կարեկցանքով կիսել բոլոր այն մուսուլմանների ցավը, որոնք հարկադրաբար տեղահանվել էին Բալկաններից, Կովկասից և Ղրիմից: Մենք այդ ցավը մեր կաշվի վրա ենք զգացել: Ես զավակն եմ երկու հայերի, որոնք 1915թ. որբացել էին Անատոլիայի Ուրֆա քաղաքում, և որոնք տեղահանվել էին իրենց ամբողջ ընտանիքը կորցնելուց հետո: Զորյան ինստիտուտում շատերը, ինչպես նաև այլ հայեր, նույնպես ունեն անձնական այս փորձը: Մենք լավ գիտենք պապական հայրենիքից արմատախիլ լինելու և տարբեր երկրներում որպես փախստական մեծանալու ցավը, երկրներ, որոնցից ոչ մեկը չի փոխարինում քո երբեմնի տունը:

Սակայն, պարոն Էրդողան, Դուք խոսում եք տառապանքի մասին՝ անտեսելով այն, թե ինչպես է այդ ցավը պատճառվել: Դուք համախմբում եք միլիոնավոր մահերը միասին՝ առանց տարանջատելու այդ մահերի պատճառները՝ նրանք, ովքեր բնաջնջման թիրախ էին դարձել և նրանք, ովքեր մահացել էին պատերազմի բոհում: Օրինակ՝ Երկրորդ աշխարհամարտում մահացել էին ավելի շատ գերմանացիներ, քան հրեաներ, սակայն երկու դեպքերում մահվան պատճառները տարբեր էին, ինչպես Օսմանյան կայսրության հայերի դեպքում: Համաձայն ենք` ոչ ոք չպետք է փորձի կառուցել ցավի հիերարխիա: Այդուհանդերձ՝ օսմանյան մուսուլմանների ցավը մեր հայրերն ու պապերը չէին պատճառել, մինչդեռ 1915թ. 2,5 մլն հայերի ծրագրված ոչնչացման ցավի պատճառը ձեր պապերն էին:

Ցեղասպանության ժխտումը ներառում է չորս հարթություն՝ փաստերի ժխտում, պատասխանատվություն, դեպքերն այլ անունով անվանելն ու հարաբերականացում: Ձեր նամակում առկա են բոլոր չորսը: Մինչև Դուք և Ձեր թուրքական պետությունը անկեղծորեն ներողություն չհայցի Ձեր նախնիների գործողությունների հետևանքների համար, Ձեր ցավակցությունը հայերին կընկալվի որպես կեղծավոր և լավ մշակված հնարք նպատակին հասնելու համար:    

Այսօր ապրող ոչ մի թուրք չի կարող պատասխանատու լինել օսմանյան վարչակարգի իրականացրած ցեղասպանության հանցագործության համար: Այդուհանդերձ, Ձեր երկիրն ու Ձեր կառավարությունը պատասխանատու են շարունակական ագրեսիվ ժխտման համար, որն ուժեղացնում և հավերժացնում է հայերի ցավը և ինքնին ոճրի շարունակում է համարվում: Հավատացած ենք, որ ամբողջ աշխարհի հայությունը կգրկախառնվեր Թուրքիայի ամբողջ ժողովրդի հետ, եթե թուրքական կառավարությունը ստանձներ իր իրավանախորդ Օսմանյան կայսրության համար պատասխանատվությունը՝ իր հայ քաղաքացիների ծրագրված բնաջնջման համար, եթե անկեղծ ներողություն խնդրեր և հատուցման ուղղությամբ համապատասխան ջանքեր գործադրեր: Դա վստահություն կստեղծեր կողմերի միջև և թույլ կտար, որ ներգրավվածների կազդուրման և ներման գործընթացն իսկական թոթափման հանգեցներ: Մենք օգտվում ենք այս առիթից, որ մեր խորին ցավակցությունը հղենք բոլոր այն առաքինի մուսուլմանների՝ թուրքերի, քրդերի և արաբների ընտանիքներին, որոնք վտանգել են սեփական կյանքը` այդ շրջանում հայերին փրկելու համար:

1915թ. իրադարձություններն ուսումնասիրելու նպատակով համատեղ պատմական հանձնաժողով ստեղծելու Ձեր կոչը ընդամենը քարոզչական հնարք է: Հիշեք, խնդրում եմ, որ 2003թ. Հայ-թուրքական հաշտեցման հանձնաժողովը դիմել էր Անցումային արդարադատության միջազգային կենտրոն՝ ուսումնասիրելու Հայոց ցեղասպանության հարցը: Կենտրոնի եզրակացության մեջ ասված էր, որ «իրադարձությունները, հավաքականորեն դիտարկված, կարելի է ասել, որ պարունակում են ցեղասպանության հանցագործության, ինչպես այն սահմանված է Կոնվենցիայում, բոլոր տարրերը, և իրավագետները, ինչպես նաև պատմաբանները, քաղաքական գործիչները, լրագրողները և այլ անձինք արդարացված կլինեն` շարունակելով դրանք այդպես որակել»: Հանձնաժողովի թուրք անդամները չընդունեցին այս եզրակացությունը, և Հայ-թուրքական հաշտեցման հանձնաժողովը լուծարվեց: Ինչո՞ւ եք այժմ առաջարկում ստեղծել մեկ այլ համատեղ հանձնաժողով, եթե արդեն ժխտել եք անկախ, երրորդ կողմի եզրակացությունը՝ արված հանրահայտ Էլի Ուիզելի գլխավորած կազմակերպության կողմից: Դուք անձամբ բազմիցս հրապարակայնորեն հայտարարել եք, որ երբեք չեք ընդունի, որ Թուրքիան ցեղասպանություն է իրականացրել: Սա դժվար է համադրել Ձեր հայտարարության հետ, թե «Թուրքիան մշտապես աջակցել է գիտական և համապարփակ հետազոտություններին՝ պատմության ճշգրիտ ընկալման նպատակով»:

Պարոն վարչապետ, եթե իսկապես ցանկանում եք տեսնել, թե ինչպես «հնագույն և ուրույն աշխարհագրություն կիսող ժողովուրդները, որոնք ունեն նման ավանդույթներ և նիստուկաց, կկարողանան հասուն կերպով միմյանց հետ խոսել անցյալի մասին և միասին պարկեշտորեն հիշել իրենց կորուստները», այդ դեպքում գուցե Ձեր պատրաստակամությունը ցուցաբերելու նպատակով դիմեք մի քանի պարզ քայլի՝ Հայաստանի հետ առանց նախապայմանների հաստատելով դիվանագիտական հարաբերություններ և բացելով երկու երկրների միջև սահմանը (փակվել է միայն թուրքական կողմից)՝ որպես երկխոսություն սկսելու առաջին քայլ: Դա կլինի Ձեր ցավակցական նամակի անկեղծության շոշափելի ապացույց և առաջին քայլը դեպի հաշտեցում: 

http://civilnet.am/zoryan-institute-president-sarkissian-response-turkish-pm-erdogan/