Թուրքիայի վարչապետ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանն Ապրիլի 24-ի առիթով հայտարարության մեջ բոլոր հայերին ցավակցեց, ինչը կարևոր զարգացում կարելի է համարել: Չնայած նրա խոսքերը ցույց տվեցին, որ 1915թ. դեպքերի վերաբերյալ թուրքական կառավարության տեսակետը լուրջ փոփոխության չի ենթարկվել, գրում է թուրք պատմաբան Օքթայ Օզելը թուրքական Radikal պարբերականում հրապարակված հոդվածում:
Պատմաբանի հոդվածը ներկայացնում ենք մասնակի կրճատումներով.
«Վարչապետի այդ հայտարարությունը դրական է անդրադառնալու պատմական աշխատությունների, պատմաբանների ազատ աշխատելու և գրելու մթնոլորտի ստեղծման վրա։ Մեզ՝ պատմաբաններիս համար դրա նշանակությունն այլ է: 1915-ի դեպքերի վրա աշխատող թուրք պատմաբանների վրա եղած ճնշման ծանրությունը հանվելու է մեր ուսերից:
Սակայն հարցի այլ կողմը կա. Թուրքիայի վարչապետն ասում է, որ երկրի բոլոր արխիվները բաց են ուսումնասիրությունների համար: Դա մասամբ է ճիշտ: Կառավարությանը կից պետական արխիվների տնօրինությունը վերջին տարիներին տեղացի կամ օտարերկրացի ուսումնասիրողներին բաց և միջազգային չափանիշներին համապատասխան ծառայություն է մատուցում:
Սակայն այլ արխիվներում պատկերը շատ տարբեր է. դրանցից որոշներն ամբողջությամբ փակ են, որոշներն էլ առերևույթ են բաց միայն, իսկ մի մասն էլ բաց է կիսով չափ:
Որոշ դեպքերում հետազոտության համար արխիվ մտնելը դեռ չի նշանակում, որ այնտեղի բոլոր փաստաթղթերը, առանց որևէ բացառության, ազատորեն կարողանում ես ուսումնասիրել:
Խնդիրը հենց այստեղ է: 1915թ. համար չափազանց կարևոր փաստաթղթերի առումով էական նշանակություն ունեցող ռազմական արխիվը, թեև որպես բաց արխիվ է ներկայացվում, սակայն իրականում փակ է: Այսինքն՝ հայտարարությունները, թե «այսօր մեր երկրի արխիվներում տեղ գտած հարյուր հազարավոր փաստաթղթերը բաց են բոլոր պատմաբանների համար, ճիշտ չեն: Դա պետք է իմանա նախ վարչապետն ու կառավարությունը, ապա հանրությունը»:
Այդ արխիվն Օսմանյան կայսրության՝ Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին Էնվեր փաշայից և Թալեաթ փաշայից սկսած բոլոր նախարարների՝ ցեղասպանության վերաբերյալ ողջ գրագրությունն է ներառում: Առանց այդ փաստաթղթերի` բոլոր կատարվելիք աշխատանքները կիսատ, խաբուսիկ և միակողմանի պատկեր կներկայացնեն: Հենց այդպես էլ տեղի է ունենում:
Մեզ՝ պատմաբաններիս հետաքրքրող նյութերի մասին անհրաժեշտ փաստաթղթերն այնտեղի աշխատակիցներն են որոշում: Այո՛, ճիշտ եք լսում. այն, թե պատմաբանին ինչ փաստաթուղթ է անհրաժեշտ ուսումնասիրության համար, որոշում է ոչ թե ինքը, այլ պաշտոնյան:
Երբ մեր վարչապետն ասում է, թե արխիվների բոլոր փաստաթղթերը բաց են ուսումնասիրության համար, ցավոք, շրջանցում է այս իրականությունը: Այդ ապատեղեկատվությունը ստվեր է գցում նման կարևոր հայտարարության վրա: Դրանով կառավարությունն իրեն դարձյալ դժվարին կացության մեջ է դնում հանրության առաջ։
Ցավալի է, բայց դա է իրականությունը…»:
Leave a Reply