Մարի Հովհաննիսյան. «Հայոց ցեղասպանության ժխտողականությունը ժխտողները նպաստում են դրա տարածմանը»

Akunq.net-ի հարցազրույցը ԱՄՆ–ի Կլարկ համալսարանում Քարնեգի հետազոտական կրթաթոշակային ծրագրի շրջանակում Հայոց ցեղասպանության ժխտողականության թեմայով ուսումնասիրություններ անող Մարի Հովհաննիսյանի հետ:

Խնդրեմ` ներկայացեք: Որտե՞ղ եք ուսանել և աշխատել, ներկայում որտե՞ղ եք սովորում: 

Սովորել եմ Երևանի պետական համալսարանի ժուռնալիստիկայի ֆակուլտետում: Ապա ուսումս շարունակել եմ Կենտրոնական եվրոպական համալսարանի քաղաքագիտության ֆակուլտետում (Բուդապեշտ, Հունգարիա) և ստացել մագիստրոսի կոչում: Ցեղասպանագիտությամբ սկսեցի հետաքրքրվել մագիստրատուրայում ուսանելիս: «Զանգվածային լրատվության միջոցները և ազգասիրությունը» (nationalism and the Media) առարկայի շրջանակում, դասախոսի խորհրդով, ավարտական աշխատանքս գրեցի Հրանտ Դինքի և թուրքական ազգայնամոլության մասին (2010 թվական): Հետազոտությունը կատարելիս բացահայտեցի Հայոց ցեղասպանության թուրքական ժխտողականության անսահմանությունն ու դրա վնասակար հետևանքները: Շատ մեծ ազդեցություն ունեցավ հատկապես թուրք ուսանողների հետ շփումս: Մեկ բան է կարդալ ժխտողականության մասին, մեկ այլ բան է առերեսվել դրան Եվրոպայի սրտում գտնվող համալսարանի պատերից ներս: Ուստի և մագիստրական թեզը որոշեցի գրել Հայոց ցեղասպանության հավաքական հիշողության և թուրքական ժխտողականության թեմայով: 

Եվրոպայում ուսումս ավարտելուց հետո վերադարձա Հայաստան և աշխատանքի անցա ՀՀ ԳԱԱ Հայոց ցեղասպանության թագարան-ինստիտուտում որպես գիտաշխատող, ապա որոշ ժամանակ անց հաստատվեցի որպես նույն հաստատության հայցորդ (2010-2012թթ): Այժմ Կարնեգի հետազոտական (կրթաթոշակային) ծրագրով ուսումնասիրություններ եմ կատարում Կլարկ համալսարանի Հոլոքոստի և ցեղասպանագիտության ուսումնասիրության կենտրոնում:

Ի՞նչ տպավորություններ եք ստացել Կլարկ համալսարանում մատուցվող ցեղասպանագիտության դասընթացից:

Ես Կլարկ համալսարանում չեմ ուսանում: Ես այստեղ հետազոտություններ եմ կատարում իմ թեմայով: Որպես ազատ ունկնդիր մասնակցեցի միայն պրոֆ. Թաներ Աքչամի դասընթացին (Կոտորածներ, Ցեղասպանություն, մարդասիրական միջամտություն: Արևմտյան ուժերը Բալկաններում և Մերձավոր Արևելքում): Այս իսկ պատճառով զերծ կմնամ որևէ կարծիք կամ տպավորություն արտահայտելուց:

Ի՞նչ գիտական աշխատանք եք կատարել մինչ այժմ և հետագայում ո՞ր ուղղությամբ եք ուզում շարունակել Ձեր ուսումնասիրությունները:

Այն, ինչ կատարել եմ մինչև այժմ, կանվանեի առաջին քայլեր դեպի գիտություն: Դեռ շատ բան ունեմ սովորելու և կատարելու, որ կարողանամ Ձեր հարցին լիարժեք պատասխանել: Հայաստան վերադառնալուց հետո աշխատեցի մագիստրական թեզիս վրա, որի ընդլայնված և վերամշակված տարբերակը 2012 թվականին անգլերենով տպագրվեց Գերմանիայում (Մարի Հովհաննիսյանի «Անցյալի և ներկայի բախում. Հայոց ցեղասպանության հավաքական հիշողությունը և թուրքական ժխտողականությունը» (Collision of Past and Present: The Collective Memory of the Armenian Genocide and the Turkish Denial) մենագրության մասին մանրամասն տես` http://akunq.net/am/?p=29324 – Ակունքի խմբ.): Այս պահին հետագա հնարավոր ուսումնասիրությունների մասին չէի ցանկանա խոսել այն պարզ պատճառով, որ նախ ուզում եմ այս աշխատանքն ավարտին հասցնել: Ժխտողականության ուսումնասիրության իմ նախագիծը բավականին ծավալուն է և ժամանակատար: Մտքեր և գաղափարներ շատ կան, բայց նախ կավարտեմ սկսածս աշխատանքը:

Ի՞նչ նախապատմություն ունի Հայոց ցեղասպանության ժխտողականությունը Թուրքիայում, և ինչպիսի՞ փուլերով է այն ընթացել:

Հայոց ցեղասպանության ժխտողականությունը շատ խորը արմատներ ունի Թուրքիայում: Թուրք ժողովրդին հոգեբանորեն պատրաստել են հայերի և քրիստոնյա այլ ազգերի ցեղասպանությանը տասնամյակների, եթե չասենք, դարերի ընթացքում: Ժխտողականություն հասկացությունը բավականին բազմաբևեռ և բարդ է: Ժխտել չի նշանակում միայն հերքել որևէ փաստ. ժխտողականության մի շարք տարբերակներ/ձևեր/միջոցներ կան: Ժխտողականությունը որևէ հանցավոր արարք կատարելու նախապատրաստական աշխատանքների անբաժան մասն է կազմում: Պետության կողմից կատարվող հանցագործության պարագայում, իսկ այս դեպքում մի ողջ ազգ բնաջնջելու հանցավոր ծրագրի նախապատրաստման ժամանակ, ժխտողականությունը մշակվել և որպես հանցագործության անքակտելի մաս իրականացվել է ոճրագործությունից առաջ, ընթացքում և հետո: Գուցե փոքր-ինչ պարադոքսալ թվա, թե ինչպես է հնարավոր ժխտել մի բան, որը դեռ տեղի չի ունեցել: Տեսեք, ինչպես ասացի ժխտելու տարբեր ձևեր կան: Հանցագործությունից առաջ ժխտել նշանակում է` համոզել մարդանց, որ այն, ինչ տեղի է ունենալու, լինելու է հօգուտ այդ մարդկանց: Այսինքն՝ պարարտ հող են նախապատրաստում հանցագործության համար և միաժամանակ ժխտում գալիք իրականությունը: Հանցագործությունը կատարելիս իրադարձությունները մեկնաբանում են համաձայն նախապես մշակված պլանի՝ արդարացնելով իրենց հանցավոր գործողություններն ու ներկայացնելով դրանք որպես պետության և ցեղասպանության ենթարկվող ազգի անվտանգության ապահովման և պահպանման համար իրականացվող նախազգուշական քայլեր: Ինչ վերաբերում է ցեղասպանությունից հետո իրականացվող ժխտողականությանը, ապա այն շատ ավելի բազմաճյուղ է և ենթարկվել է մի շարք փոփոխությունների` Թուրքիայում, Հայաստանում և աշխարհում տեղի ունեցող քաղաքական և հասարակական զարգացումներին համահունչ:

Հայոց ցեղասպանության թուրքական ժխտողականությունը կարելի է բաժանել հետևյալ փուլերի՝ ժխտողական քաղաքականության մշակում դեռևս համիդյան կոտորածների ժամանակ, ապա Ցեղասպանության ընթացքում (1915-1923թթ) և դրանից հետո: Ժխտողական քաղաքականությունը նոր թափ առավ և մի շարք փոփոխությունների ենթարկվեց հատկապես 1965 թվականից հետո, երբ ՀԽՍՀ Նախարարների խորհուրդը Հայոց ցեղասպանության զոհերի հիշատակը հավերժացնող կոթող կառուցելու որոշում կայացրեց: Նույն թվականի ապրիլ 24-ին Սովետական Հայաստանում նշվեց Ցեղասպանության 50-ամյա տարելիցը՝ աննախադեպ իրադարձություն խորհրդային իշխանության օրոք, որն, անշուշտ, թուրքերին լրջորեն մտահոգվելու առիթ տվեց: Թուրքական ժխտողական քաղաքականությունը մեծապես փոփոխվեց հատկապես Հայաստանի անկախացումից հետո: Եվ քանի մոտենում ենք Ցեղասպանության 100-ամյա տարելիցին, ժխտողականության նոր ու ավելի խորամանկ ձևերի ենք հանդիպում:

Ինչպե՞ս եք գնահատում Թուրքիայի վարչապետ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի ապրիլքսանչորսյան ուղերձը, որով նա հանդես եկավ Հայոց ցեղասպանության ոգեկոչման օրվա նախօրեին: Ի՞նչ նպատկներ է հետապնդում Թուրքիան նման հայտարարությամբ հանդես գալով: Կարելի է այն բնորոշել որպես ժխտողականության նոր փուլի սկիզբ:

Թուրքիայի վարչապետ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի հայտարարություն-ցավակցական ուղերձը ոչ այլ ինչ է, քան թուրքական ժխտողական քաղաքականության նոր, ավելի վտանգավոր և խորամանկ դրսևորում: Ես այն դիտարկում եմ որպես թուրքական ժխտողական ռազմավարության Բ պլան: Պետականորեն իրականացվող ժխտողականության Ա պլան-ը, որով թուրքերը բառացիորեն ժխտում էին իրենց նախնիների իրագործած հանցագործությունը, այլևս ժամկետանց է և անարդյունավետ: Ուստի այժմ որդեգրել են նոր ռազմավարություն, այն է՝ ընդունել, որ տեղի են ունեցել ցավալի դեպքեր, որին զոհ են գնացել Օսմանյան կայսրության հպատակները, այդ թվում նաև թուրքերը: Պատահական չէ, որ այսօր շատ թուրք ուսանողներ զբաղվում են Հայոց ցեղասպանության ուսումնասիրությամբ, ինչպես իրենք են անվանում` 1915 թվականի դեպքերի անաչառ հետազոտությամբ: Երբ հետևում ենք, թե որ համալսարաններում և ինչ թեմաներով են գիտական հետազոտություններ կատարում թուրք ուսանողները, ակնհայտ է դառնում, որ պետական մակարդակով գործի է դրվել նոր ռազմավարություն: Թուրքիան ջանք և եռանդ չի խնայում ակադեմիական մակարդակով աշխարհին համոզելու, որ դարասկզբին տեղի ունեցած «ցավալի իրադարձությունները» մտահոգում են նաև իրենց: Ներկայիս մտահոգիչ միտումներից մեկն էլ գիտնականների կողմից ժխտողականության ժխտումն է: Այսօր, հատկապես Արևմուտքում, շատ գիտնականներ կարծում են, որ չարժե ժխտողների վրա  գիտական ներուժ, ժամանակ և ջանք վատնել: Իմ կարծիքով` ժխտողականությունը ժխտողները նպաստում են դրա տարածմանն ու ընդայնմանը:

 Ես կարծում եմ, որ մենք այլևս շատ ուշադիր պետք է լինենք գիտական թեմաներ ընտրելիս և աշխատելիս: Այսօր մեր խնդիրը անհերքելի փաստը՝ Հայոց ցեղասպանությունը, ապացուցելը չէ: Մենք չունենք ոչ մարդկային, ոչ էլ ֆինանսական այնքան մեծ ռեսուրս, որ կարողանանք ցանկացած թեմա ընտրել և ուսումնասիրել: Մենք նախ և առաջ պետք է մտածենք՝ ինչ կտա մեզ այն, ռազմավարական ինչ նշանակություն ունի մեր պետության, ազգի և պատմության համար:

Շնորհակալ եմ Ձեր մեկնաբանությունների և կատարած աշխատանքների համար:

Ես եմ Ձեզ շնորհակալ հարցազրույցի և Ձեր կատարած ազգանվեր գործի համար:

Զրուցեց Մելինե Անումյանը

Akunq.net