Մինչև Էրդողանը դա «ցեղասպանություն» չանվանի, հայերը հաշտության չեն գնա

The Globe and Mail կանադական կայքում լույս է տեսել հանրահայտ կինոռեժիսոր Ատոմ Էգոյանի հոդվածը՝ «Մինչև Էրդողանը դա «ցեղասպանություն» չանվանի, հայերը հաշտության չեն գնա» վերնագրով: Հոդվածը գրվել է Թուրքիայի վարչապետ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի՝ ապրիլի 23-ի հայտարարությունից հետո, որը Էգոյանի համոզմամբ՝ կեղծավոր և խորամանկ քայլ էր: Հեղինակը եզրակացնում է, որ ցեղասպանությունը «կշարունակվի այնքան ժամանակ, քանի դեռ կազմակերպիչը հրաժարվում է պատասխանատվություն ստանձնել ոճրի համար»: Հոդվածը թարգմանաբար և որոշ կրճատումներով ներկայացված է ստորև:

Մեկ շաբաթ առաջ Ստամբուլում լույս տեսնող «Ակօս» հայկական առաջատար շաբաթաթերթը, որի հիմնադիր Հրանտ Դինքը սպանվել էր 2007թ., դիմել էր մի շարք հայտնի հայերի՝ «Թուրքիայի ժողովրդին» բաց նամակ գրելու խնդրանքով: Ի թիվս Սերժ Թանկյանի և Արսինե Խանջյանի նամակների (հասանելի են առցանց), ես գրեցի հետևյալ խոսքերը. «Ձեր կառավարությունը մեկ դար շարունակ խրախուսել է ձեր ժխտողականությունը»: Փոխանակ նպաստելու, որ այս հարցում առաջընթաց արձանագրվի, Թուրքիայի վարչապետ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը չորեքշաբթի օրը [ապրիլի 23 – ՍիվիլՆեթ] հանդես եկավ հայտարարությամբ, որը խորամանկ փորձ էր ամրագրելու Հայոց ցեղասպանության հերքման պետական քաղաքականությունը:  

Հարյուրամյակին մնում է մեկ տարի: Էրդողանը, 1915թ. դեպքերը որակելով «անմարդկային», չի անդրադառնում շարունակական հերքման անմարդկայնությանը և նրան, թե ինչպես է դա «արդյունավետորեն» ամրապնդել սարսափելի այդ դեպքերից բխող բռնությունը: Իմ բաց նամակում գրել եմ, որ «չկա ոչինչ ավելի գայթակղիչ, քան հաշտեցման երազանքը», սակայն առանց Հայոց ցեղասպանության ծրագրողների կողմից դրա ճանաչման՝ «ոճիրը շարունակում է մնալ բաց վերք այն հողի վրա, որի վրա կատարվել է»:

Թունավոր այս իրադրությունը կարգավորելու փոխարեն՝ Էրդողանն իր խոսքերով է՛լ ավելի է սրում իր կառավարության ժխտողական մարտավարությունն ու խոչընդոտում Հայոց ցեղասպանության հարցում արդարության հաստատման հնարավորությանը: Նա ցանկանում է, որ «20-րդ դարասկզբի համատեքստում իրենց կյանքը կորցրած հայերի հոգիները հանգչեն խաղաղությամբ, և ցավակցություն է հայտնում նրանց սերունդներին»:

Այն, ինչ նա չի նշում, դա այն է, որ «20-րդ դարասկզբի համատեքստը» այն շրջանն է, երբ պետականորեն զանգվածային սպանդ էր կազմակերպվել: Էրդողանն օգտագործում է ռելատիվիստական այն փաստարկը, որ զոհեր են եղել բոլոր կողմերից: Առաջին աշխարհամարտում Օսմանյան կայսրության զինվորների մահը Թուրքիայի հայկական, հունական և ասորական բնակչության բնաջնջման հետ հավասարեցնելը պարզապես վրդովեցուցիչ է:

Չգիտեմ՝ արդյոք «Ակօս»-ում անցյալ շաբաթ լույս տեսած նամակներն ինչ-որ կերպ պայմանավորել են Էրդողանի հայտարարության տոնը, սակայն պարզ է, որ առաջիկա մեկ տարին Թուրքիային ջղաձգությունների մեջ է գցել:

Նա շարունակում է պնդել, որ ջարդերի դեպքերն ուսումնասիրելու նպատակով պատմական հանձնաժողով ստեղծվի, մինչդեռ ես իմ նամակում նշել եմ, որ ճշմարտությունը բացահայտելու համար հանձնաժողովի կարիք չկա: Հայոց ցեղասպանությունը փաստ է:

Ձգտելով, որ «հայերն ու թուրքերը միմյանց կարեկցանքով և մարդասիրաբար վերաբերվեն» (Էրդողանի խոսքերը)՝ մենք հասկանում ենք, որ դա չի կարող երբեք տեղի ունենալ առանց բացարձակ հստակության և ոճրի ճանաչման: Մենք երբեք չենք ընդունի այնպիսի եզրեր, ինչպիսին է «տեղահանությունը» (նույնպես Էրդողանի խոսքերից)՝ որպես զանգվածային կոտորածների մեղմաբանություն:

Թուրք ժողովրդին ուղղված իմ նամակում ես գրել եմ, որ «ես հոգնել եմ իմ զայրույթից, հոգնել եմ իրենց կառավարության անսասան հերքումից, հոգնել եմ առաջ շարժվելու իմ անկարողությունից»:

Երբեմն դժվար է հասկանալ հիշողության բեռի այս ծանրությունը, հասկանալ, թե որքան այս ամենը հեշտորեն կարող էր վերանալ անթիվ-անհամար մարդու իրավունքների խախտումների ֆոնին, որոնք տեղի են ունենում աշխարհում: Սակայն այս մարդիկ իմ պապերն էին, նրանք իմ ժողովրդի ուրվականներն են, և սա իմ պատմությունն է: Երբ Էրդողանը կեղծավոր կերպով ցավակցում է «նրանց թոռներին», նա ինձ է դիմում:

Հենց սա է ինձ տխրեցնում երեկվա հայտարարությունում: Չափազանց գրավիչ է առաջ շարժվել, սակայն ինչպես գրել եմ իմ նամակում, «բազմաթիվ հայերի պես խոստում եմ տվել, և եթե այն չկատարեմ, այն ինձ կհետապնդի մինչև կյանքիս վերջին օրերը: Ես խոստացել եմ հիշել այն ամենը, ինչի մասին ոչ ոք չի ցանկանում խոսել»:

Այն, ինչ հստակ կերպով նշեց Էրդողանը չորեքշաբթի օրը, կարգավորման անհրաժեշտությունն է: Այսօր հայերը հիշում են ցեղասպանությունը, որը սկսվել էր 99 տարի առաջ: Այն կշարունակվի այնքան ժամանակ, քանի դեռ կազմակերպիչը հրաժարվում է պատասխանատվություն ստանձնել ոճրի համար: Ավելի հեշտ բան չկա: Ավելի դժվար բան չկա:

http://civilnet.am/atom-egoyan-until-erdogan-calls-it-genocide-armenian-reconciliation-not-happen/